Dấu hiệu đáng quan ngại từ chiến sự Nga – Ukraine

Sự cố máy bay vận tải quân sự Nga chở tù binh Ukraine b.ị b.ắn rơi trên đường đến khu vực trao đổi khiến các nỗ lực tương tự trong tương lai gặp khó khăn, đồng thời cho thấy nguy cơ tính toán sai lầm của các bên xung đột, trong bối cảnh chiến sự chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

Hãng thông tấn RiaNovosti ngày 25/1 dẫn thông báo của Bộ Quốc phòng Nga cho biết, một máy bay vận tải llyushin Il-76 chở tù binh Ukraine đang trên đường từ Moscow đến thành phố biên giới Belgorod để trao đổi vào ngày 24/1 thì bị tên lửa phòng không Ukraine đ.ánh trúng gần Belgorod, khiến toàn bộ 74 người trên khoang t.hiệt m.ạng. Trong số các nạn nhân có 65 tù binh Ukraine, 6 thành viên phi hành đoàn và 3 quân nhân Nga tham gia hộ tống.

Chuyên viên điều tra của Nga tại hiện trường vụ rơi máy bay Il-76. Ảnh: TASS

Quân đội Nga khẳng định, Ukraine đã b.ắn tên lửa từ khu vực Liptsy ở tỉnh Kharkov tiếp giáp biên giới Nga. “Radar của lực lượng hàng không vũ trụ Nga đã phát hiện hai tên lửa Ukraine được khai hỏa”, quân đội Nga nêu rõ. Theo phía Nga, Ukraine biết rõ về việc Moscow sử dụng máy bay vận tải quân sự để chuyển tù binh đến khu vực Belgorod. Cuộc trao đổi tù binh ban đầu được lên kế hoạch diễn ra trong ngày 24/1 tại trạm kiểm soát Kolotilovka ở biên giới hai nước.

Ngày 25/1, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết, Moscow đã yêu cầu Hội đồng Bảo an LHQ lập tức họp để thảo luận về thảm kịch. Tuy nhiên, Pháp, với vai trò Chủ tịch luân phiên Hội đồng Bảo an, đã lùi lịch họp một ngày. Phó Đại sứ Nga tại LHQ Dmitri Polyansky chỉ trích việc hoãn họp Hội đồng Bảo an là nỗ lực “câu giờ” cho Ukraine thời gian tính toán để “đưa ra những lời giải thích hợp lí”.

Video ghi từ hiện trường chiếc Il-76 rơi do hãng tin Izvestia đăng tải cho thấy, nhiều phần thân máy bay vương vãi trên cánh đồng trống và nhiều khoảng đất bị cày xới do tác động của va chạm mạnh. Một phần thân chiếc Il-76 còn khá nguyên vẹn nhưng xuất hiện nhiều lỗ thủng, chỉ dấu về việc nó đã trúng mảnh văng từ tên lửa phòng không. Reuters dẫn lời ông Andrei Kartapolov, nghị sĩ quốc hội Nga và là một tướng Nga về hưu, đ.ánh giá, các binh sĩ vận hành tên lửa đất đối không của Ukraine đã nhầm lẫn máy bay vận tải với máy bay chiến đấu hoặc trực thăng. Ông Kartapolov tiết lộ thêm, có hai chiếc Il-76 đưa tù binh Ukraine đi trao đổi và chiếc còn lại chở khoảng 80 quân nhân Ukraine đã kịp quay đầu đảm bảo an toàn.

Ukraine đến nay không xác nhận nhưng không phủ nhận thông tin của Nga. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 25/1 mô tả sự cố xảy ra trong “một ngày khó khăn” và kêu gọi tiến hành “điều tra quốc tế” về vụ việc.

“Chúng ta cần vạch rõ mọi sự thật, tìm hiểu càng nhiều thông tin càng tốt, nhất là khi máy bay rơi trên lãnh thổ Nga và ngoài tầm kiểm soát của Ukraine”, ông Zelensky phát biểu. Trong khi đó, Reuters dẫn tin từ cơ quan tình báo quân sự Ukraine GUR thừa nhận nước này có kế hoạch trao đổi tù binh với Nga, nhưng quả quyết họ không được báo trước về chủng loại hoặc tuyến đường của các phương tiện tham gia trao đổi; không được yêu cầu đảm bảo an ninh không phận xung quanh Belgorod. GUR nêu quan điểm rằng, vụ việc có thể được tiến hành có chủ đích “nhằm gây bất ổn cho tình hình ở Ukraine và làm suy yếu sự hỗ trợ của quốc tế dành cho Ukraine”.

Đây là lần đầu tiên một máy bay vận tải quân sự cỡ lớn chở người được xác nhận b.ị b.ắn rơi trên lãnh thổ Nga kể từ khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra tháng 2/2022. Sự cố lần này xảy ra vào thời điểm Ukraine gần đây tích cực tấn công các mục tiêu trong lãnh thổ Nga, nhất là các mục tiêu ở bang biên giới Belgorod, sau khi không đạt mục tiêu đáng kể nào trong chiến dịch phản công kéo dài từ mùa Hè 2023.

Theo CNN, một trong những vụ tập kích đẫm m.áu nhất của Ukraine vào Belgorod diễn ra ngày 30/12/2023, khiến 24 người t.hiệt m.ạng và 108 người bị thương. Trong các tuyên bố mới nhất, quân đội Ukraine cho hay, họ sẽ tiếp tục tấn công các mục tiêu trên lãnh thổ Nga, bao gồm các máy bay quân sự của Nga mà họ cho là chở tên lửa, khẳng định Kiev từng ghi nhận nhiều máy bay vận tải quân sự của Nga hạ cánh ở thành phố Belgorod có liên quan đến các cuộc tấn công bằng tên lửa vào Ukraine.

Giới quan sát lo ngại sự cố mới nhất không chỉ là dấu hiệu cho thấy các bên xung đột có thể tính toán sai lầm về mục tiêu tấn công mà còn làm đình trệ nỗ lực trao đổi tù binh Nga-Ukraine, vốn hiện là lĩnh vực hiếm hoi mà hai bên còn duy trì đồng thuận. New York Times dẫn lời Ủy viên nhân quyền Ukraine Dmytro Lubinets tiết lộ hai bên đã tiến hành 49 đợt trao đổi tù binh, với khoảng 2.828 binh sĩ của Kiev được thả tự do. Đợt trao đổi công khai lớn nhất và gần đây nhất diễn ra hồi đầu tháng, trong đó Moscow trao trả 230 tù binh Ukraine đổi lấy 248 công dân Nga.

Hôm 25/1, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitri Peskov nói ông “không thể biết trước điều gì” khi được hỏi về việc liệu hai bên có thể tiếp tục trao đổi tù binh hay không. “Quá trình (trao đổi tù binh) nên diễn ra trong im lặng tuyệt đối”, ông mô tả