Đánh thức giấc mơ suối Hoa trên đỉnh Ba Vì

Sau một thời gian chuẩn bị công phu, ngày 9.9 tại Hà Nội, Hội Kiến trúc sư Việt Nam đã chủ trì tổ chức tọa đàm Phát huy giá trị phế tích Pháp tại núi Ba Vì.

KTS Nguyễn Tấn Vạn, Nhà sử học Dương Trung Quốc và các đại biểu dự tọa đàm

Ứng xử như thế nào với những công trình phế tích đang bị “ngủ quên” trong rừng? Trả lời câu hỏi ấy, tọa đàm đã thu hút tới hơn 150 chuyên gia đầu ngành về kiến trúc, di sản, các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử… cùng ngồi lại để đưa ra những nhận định, đánh giá và giải pháp khả thi.

Toàn cảnh tọa đàm

Lần đầu tiên, buổi tọa đàm đã công bố những di sản tư liệu về một thị trấn sầm uất, một khu nghỉ dưỡng mà người Pháp đã kỳ công xây dựng trên núi Ba Vì, tại những độ cao 400m, 600m, 1000m, từ nguồn lưu trữ của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I. Những tài liệu cho thấy nơi đây không chỉ mang trong mình những giá trị tài nguyên rừng sẵn có, vị trí địa lý và điều kiện thời tiết, khí hậu thuận lợi, thảm thực vật đa dạng và phong phú mà còn chứa đựng cả một đời sống văn hóa, lịch sử, giá trị tâm linh cách đây gần 100 năm. Sự tồn tại của thị trấn đó được minh chứng bởi cả trăm nền phế tích vẫn còn nguyên lớp tường đổ nát, rêu phong hoang phế, nằm rải rác giữa núi Ba Vì.

Nhiều ý tưởng và giải pháp khả thi được đề xuất

Kể lại hành trình đi tìm lại ký ức của gia đình trên độ cao cote 1000 của núi Ba Vì, họa sĩ , dịch giả Trịnh Lữ, con trai cố họa sĩ Trịnh Hữu Ngọc kể câu chuyện cha mình đã mua đất và xây nhà, đưa gia đình sinh sống trên núi cao Ba Vì ngày ấy: “ Mới đầu là một nhà lá chừng 50 mét vuông nền để ở tạm. Sau là nhà xây 200 mét vuông nền, bằng cả bê tông, gạch, đá, mái lớp ván gỗ thông phủ nhựa đường . Năm 1944, thời cuộc không yên, việc xây nhà trên núi cao khó khăn về mọi mặt; phải là người rất quyết tâm và yêu Ba Vì lắm mới có thể vượt qua những khó khăn ấy

Với chúng tôi, ký ức về cuộc sống trên Nhà Ba Vì là những câu chuyện bất tận…”.

Dịch giả Trịnh Lữ cũng âu yếm nhớ về cách mà cha ông đã gọi cuộc sống trên độ cao cote 1000 ấy là “Cuộc sống Suối Hoa”. Với dịch giả Trịnh Lữ, cuộc sống đẹp như mơ này dường như đang thức dậy trên núi thiêng Ba Vì, sau giấc ngủ dài gần một thế kỷ.

Các chuyên gia đã đưa ra nhiều giải pháp đề xuất khai thác để làm sống dậy các nền phế tích kết hợp với thảm thực vật trong Vườn quốc gia Ba Vì nhằm phục vụ du lịch, giáo dục trực quan sinh động. Có 5 hướng đề xuất gồm: Phục dựng, chỉnh trang những không gian văn hóa – kiến trúc Pháp nguyên bản trên nền phế tích cũ. Tạo lập không gian kiến trúc mới kết hợp với nền phế tích cũ một cách hài hòa, hữu cơ với khung cảnh thiên nhiên. Giữ nguyên những phế tích với cây cổ thụ ôm cuốn trên tường. Xây dựng công trình mới bên cạnh phế tích cũ để tăng tính tương phản nhằm tô điểm cho quá khứ- hiện tại. Đầu tư, nâng cấp cảnh quan thiên nhiên một cách có nội dung và có quy hoạch.

Giám đốc Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I Trần thị Mai Hương nhấn mạnh: “Cho đến năm 1944, khá nhiều công trình đã được xây dựng ở đây. Các hoạt động khai thác du lịch và nghỉ dưỡng đã hình thành. Tuy nhiên, nhiều công trình còn dang dở từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Sau nhiều năm, các công trình hầu như không còn hoặc chỉ còn lại dấu tích ở nơi đây. Các dấu tích mà hiện nay đang được coi là phế tích trên đỉnh Ba Vì là một những di sản cần được trân trọng và phát huy giá trị cho các thế hệ, không thể để chúng mãi là các phế tích, không để Ba Vì bị bỏ quên”.

Nhà sử học Dương Trung Quốc chia sẻ quan điểm bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn : “Giải quyết câu chuyện giữa bảo tồn và phát triển hay khai thác hợp lý tiềm năng của Ba Vì chắc chắn là một bài toán khó. Tuy nhiên, trên thế giới bài toán này đã có lời giải rất phổ biến và hiệu quả. Họ đã phát triển, cải tạo các phế tích cũ để thu hút cộng đồng đến hưởng thụ và tìm hiểu trực quan những dấu ấn của lịch sử, văn hóa…”. Cũng theo ông Dương Trung Quốc, đó là cách làm thiết thực để quá khứ không còn chỉ nằm trên giấy. Phương thức này đồng thời tạo nguồn kinh phí để bù đắp phần nào cho việc duy trì và bảo vệ các di tích vốn rất eo hẹp.

Trưng bày các bức ảnh thiên nhiên hùng vĩ, tươi đẹp và thơ mộng của Ba Vì

“Đầu tư thái quá cũng không đúng, để yên cũng không đúng”, đưa ra nhận định này, KTS Nguyễn Tấn Vạn, Chủ tịch Hội KTSVN nhấn mạnh: Tìm ra phương án và đường đi là nhiệm vụ của thời đại chúng ta hôm nay.

Theo KTS Nguyễn Tấn Vạn, nếu ai đã đến và thấy những phế tích trong Vườn Quốc gia Ba Vì thì đều biết đó là một câu chuyện cần được cảm nhận để làm giàu thêm giá trị của lịch sử, môi trường, cảnh quan mà chúng ta đang hưởng thụ. Việc phát huy và khai thác nó, làm thức tỉnh nó để phục vụ cộng đồng là hướng đi cần thiết. Cần bảo tồn và khai thác được khí hậu, cảnh quan thiên nhiên ban tặng, bảo vệ rừng nguyên sinh một cách hài hòa tích cực.

Trưng bày các bức ảnh thiên nhiên hùng vĩ, tươi đẹp và thơ mộng của Ba Vì

KTS Lê Thành Vinh cũng tiếp cận câu chuyện ở góc nhìn : “Quan điểm cơ bản trong ứng xử với các phế tích kiến trúc và rộng hơn là với phức hợp cảnh quan di sản vùng núi Ba Vì cần được xác định là: Đánh thức, bảo tồn và phát triển tiếp nối không gian văn hóa đặc trưng của khu vực này. Coi phế tích là một nhân tố quan trọng, xác định các mức độ can thiệp khác nhau, phù hợp với vị trí, đặc điểm, ý nghĩa và tình trạng của từng phế tích và cảnh quan khu vực. Vừa bảo tồn, tôn tạo vừa phát huy giá trị và đáp ứng các nhu cầu văn hóa, xã hội đương đại và tương lai, trong sự điều tiết hợp lý và chặt chẽ”.

Báo Văn Hóa liên quan đến những nội dung chủ đề cuộc tọa đàm: Phát huy giá trị phế tích Pháp tại núi Ba Vì cũng đã đăng tải loạt bài “Chuyện kỳ thú trên núi Ba Vì”. Tác giả loạt bài, nhà báo Chu Thu Hằng, Tổng Biên tập Báo Văn Hóa viết: Khi xây dựng quy hoạch khu nghỉ dưỡng trên núi Ba Vì, người Pháp tuân thủ nghiêm ngặt việc bảo vệ môi trường tự nhiên. Điều này được thể hiện trong nhiều văn bản liên quan đến quy hoạch và quá trình xây dựng khu nghỉ dưỡng tại núi Ba Vì gần 100 năm trước. Được đặt trong lòng thiên nhiên hoang sơ, những phế tích rêu phong đang bị thời gian phá hủy. Và những ý tưởng đánh thức phế tích đã được đặt ra.

Triển lãm về các hồ sơ, quyết định, bản vẽ quy hoạch, kiến trúc… mà người Pháp đã xây dựng tại núi Ba Vì

Cũng theo nhà báo Chu Thu Hằng, những bước đi đầu tiên trong dự án bảo tồn và khai thác các phế tích cũ tại Ba Vì được giới khoa học nhìn nhận là đúng hướng. Đó là giữ lại được các dấu tích của dự án nguyên bản của người Pháp, đồng thời khai thác đúng với mục tiêu quy hoạch ban đầu của nó là phục vụ nhu cầu nghỉ dưỡng.

Tại tọa đàm cũng trưng bày một triển lãm về các hồ sơ, quyết định, bản vẽ quy hoạch, kiến trúc… mà người Pháp đã xây dựng tại núi Ba Vì cùng các bức ảnh thiên nhiên hùng vĩ, tươi đẹp và thơ mộng của Ba Vì. Mong muốn Vườn quốc gia Ba Vì sẽ không còn “ngủ yên”, các chuyên gia cũng chia sẻ mong muốn Hà Nội sẽ tìm thấy điều mới mẻ ngay trong chính quá khứ của mình.