Đằng sau việc EU tạo ra các công cụ thương mại quốc tế mới

Thay vì kiên định với chủ nghĩa tự do thương mại truyền thống, Brussels được cho là ngày càng áp dụng các biện pháp đơn phương và bảo hộ.

Ảnh: THX/TTXVN

EU ngày càng rời xa chủ nghĩa tự do thương mại, áp dụng hàng loạt công cụ đơn phương như CBAM và chống cưỡng chế, phản ánh nỗi lo tụt hậu kinh tế và nhu cầu củng cố “ tự chủ chiến lược ”.

Theo nhận định mới đây của Zhou Xiaoming, cựu Phó Đại diện thường trực của phái đoàn Trung Quốc tại Văn phòng Liên hợp quốc ở Geneva, trong những năm gần đây, Liên minh châu Âu (EU) đang thực hiện một sự chuyển hướng đáng kể trong chiến lược thương mại toàn cầu, dần rời xa trật tự đa phương dựa trên luật lệ mà khối này từng là người ủng hộ nhiệt thành. Thay vì kiên định với chủ nghĩa tự do thương mại truyền thống, Brussels ngày càng áp dụng các biện pháp đơn phương và bảo hộ, một động thái bị nhiều bên chỉ trích là đi ngược lại các nguyên tắc cốt lõi của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Thay đổi từ đa phương sang tự chủ

Trong nhiều thập kỷ, EU luôn ủng hộ một hệ thống thương mại toàn cầu dựa trên luật lệ, coi đây là nền tảng cho sự ổn định và thịnh vượng chung. Tuy nhiên, khi theo đuổi cái gọi là “quyền tự chủ chiến lược mở”, khối này đã đi chệch khỏi lập trường đó.

Chuyên gia Xiaoming lưu ý, Brussels đang dần rời xa chính trật tự đa phương mà họ từng ủng hộ, nhấn mạnh rằng quyền tự chủ chiến lược thực sự sẽ không đạt được thông qua chủ nghĩa bảo hộ được ngụy trang dưới vỏ bọc quy định.

Sự thay đổi này được thể hiện rõ qua việc EU tạo ra các công cụ thương mại quốc tế mới, chưa từng có tiền lệ trên toàn cầu, bao gồm: Quy định Trợ cấp Nước ngoài (Foreign Subsidies Regulation); Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM); Công cụ Chống Cưỡng chế (Anti-Coercion Instrument).

Các công cụ đơn phương này đã vấp phải sự chỉ trích rộng rãi. Đơn cử, CBAM bị Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và các nước khác phản đối gay gắt, coi đây là “chủ nghĩa bảo hộ xanh” – một công cụ thương mại được thiết kế để bảo vệ các nhà sản xuất EU dưới vỏ bọc chính sách khí hậu.

Đảo ngược lập trường và những biện pháp đơn phương

Sự thay đổi sâu sắc này cũng được minh chứng qua các quy định nhắm vào đối tác Trung Quốc. EU có kế hoạch áp đặt các điều kiện tiên quyết mới đối với đầu tư của Trung Quốc. Theo Đạo luật Tăng tốc Công nghiệp (dự kiến ​​có hiệu lực vào tháng 12 này), các công ty Trung Quốc đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược như chuỗi cung ứng xe điện sẽ được yêu cầu chia sẻ công nghệ và bí quyết với các công ty châu Âu.

Động thái này diễn ra trong bối cảnh EU từng khởi kiện Trung Quốc lên WTO vào năm 2019, cáo buộc Bắc Kinh gây sức ép buộc các công ty châu Âu chuyển giao công nghệ. Việc Brussels hiện đang cân nhắc các biện pháp tương tự cho thấy một sự thay đổi trong cách tiếp cận quản trị thương mại toàn cầu của khối.

Thậm chí còn có những động thái làm tổn hại đến các nguyên tắc cốt lõi của WTO. Theo thỏa thuận thương mại Turnberry giữa EU và Mỹ ký kết vào tháng 7, EU áp dụng mức thuế suất bằng 0 cho hầu hết hàng nhập khẩu từ Mỹ mà không áp dụng chế độ ưu đãi tương tự cho các thành viên WTO khác, vi phạm quy định tối huệ quốc của hệ thống thương mại đa phương. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer đã nhận định: “Trật tự kinh tế mới, được củng cố tại Turnberry, đang dần hình thành”.

Nguyên nhân sâu xa: Mất khả năng cạnh tranh kinh tế

Nguyên nhân sâu xa của sự thay đổi chiến lược này là nỗi lo ngại về tình hình kinh tế của khối. EU đang tụt hậu so với các nền kinh tế lớn khác.

Từ năm 2020 đến năm 2024, GDP của khối chỉ tăng trưởng 11%, thấp hơn nhiều so với 23% của Trung Quốc và 15% của Mỹ.

IMF dự báo tăng trưởng thực tế của EU chỉ đạt 1,2% vào năm 2025, tiếp tục tụt hậu so với Mỹ và Trung Quốc.

Tăng trưởng chậm chạp của EU được cho là do mất đi khả năng cạnh tranh toàn cầu. Các thế mạnh truyền thống đang bị xói mòn, và điều đáng lo ngại là EU đã bỏ lỡ làn sóng Cách mạng Công nghiệp 4.0 do internet và công nghệ số thúc đẩy. Thực tế, không một công ty châu Âu nào lọt vào top 20 công ty internet hàng đầu thế giới, và EU không còn ngang hàng với Mỹ hay Trung Quốc trong các lĩnh vực tiên phong như AI, điện toán lượng tử và chất bán dẫn.

Thị phần xuất khẩu toàn cầu của EU cũng suy giảm, từ 13% vào năm 2017 xuống còn 10,8% vào năm 2024. Trong khi tổng kim ngạch nhập khẩu của Trung Quốc tăng 40,8% trong giai đoạn 2017-2024, xuất khẩu của EU sang Trung Quốc chỉ tăng khoảng 10%.

Cảnh báo về con đường bảo hộ

Chuyên gia Xiaoming nhận định rằng, việc châu Âu chuyển sang chủ nghĩa đơn phương và bảo hộ là một “liều thuốc sai lầm”. Ít có nền kinh tế nào phụ thuộc vào thị trường toàn cầu nhiều như châu Âu, với xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ chiếm khoảng một nửa GDP của khối (so với 35% của Trung Quốc và 11% của Mỹ). Cựu Đại sứ EU tại Trung Quốc Nicolas Chapuis từng lưu ý rằng hơn 80% tăng trưởng trong tương lai của châu Âu dự kiến ​​sẽ đến từ bên ngoài EU.

Việc bảo vệ các nhà sản xuất trong khối khỏi sự cạnh tranh từ bên ngoài sẽ không giúp họ mạnh hơn, mà ngược lại, có nguy cơ củng cố vị thế tụt hậu của châu Âu. Rút lui khỏi chủ nghĩa đa phương thương mại đe dọa sự thịnh vượng của chính châu Âu.

Ông Xiaoming kết luận, thách thức thực sự đối với Brussels không phải là bảo vệ các công ty châu Âu khỏi cạnh tranh toàn cầu, mà là giúp họ phát triển mạnh mẽ trong một môi trường cạnh tranh. Đồng thời, quyền tự chủ chiến lược thực sự được xây dựng thông qua năng lực cạnh tranh, đổi mới và gắn kết, chứ không phải thông qua chủ nghĩa bảo hộ.