Đằng sau động thái ‘lạ’ của Nga với Ukraine

Vừa mới đây, Chính phủ Nga có một động thái được đánh giá là khá kỳ lạ khi yêu cầu tập đoàn dầu khí khổng lồ của mình – Gazprom hạ giá khí đốt bán cho Ukraine.

Sự việc này tiếp sau và khá gần với thông báo của Chính phủ Ukraine quyết định ngưng mua khí đốt của Nga từ 1/4. Lý giải động thái này của Nga ra sao?

Chúng ta hãy quay lại thời gian giữa năm ngoái, khi giá dầu mỏ thế giới bắt đầu hạ nhanh, từ mốc trên 100 đô-la xuống mức loanh quanh 50 đô-la Mỹ hiện nay, dự trữ ngoại tệ của nước Nga đã được dự báo sẽ giảm “không phanh” và nếu không có biện pháp hữu hiệu, nước Nga sẽ chỉ có thể đủ trụ vững trong vòng 2 năm. Để ngăn chặn việc người dân đi rút tiền hàng loạt khi giá đô-la Mỹ lên đến 60 và sau đó trên 70 rub ăn 1 đô-la Mỹ, Ngân hàng Trung ương Nga đã từng phải tăng lãi suất tiền gửi lên đến 17%, một con số có thể coi là kỷ lục.

Lệnh trừng phạt của phương Tây không chỉ nhắm vào các cá nhân của nước Nga, mà đòn giáng mạnh vào kinh tế Nga còn ở việc ngăn chặn những nguồn vốn bằng ngoại tệ chảy vào Nga, cũng như xiết chặt các khoản nợ đến hạn mà DN Nga phải trả song không được đáo hạn. Điều này làm nguồn ngoại tệ không còn chảy tiếp vào nước Nga mà ngược lại, chạy ra khỏi nước Nga.

Tháng Hai năm nay, bà Tatiana Nesterenko, Thứ trưởng Tài chính Nga đã thông báo nước này sẽ phải tiêu tới 3,2 nghìn tỷ rub (52,36 tỷ đô-la) từ dự trữ quốc gia bao gồm luôn cả khoảng 500 tỷ rub đã dự trù cho ngân sách tiêu pha. Thu ngân sách quốc gia Nga giảm thấp hơn nhiều do giá dầu giảm và cả lệnh trừng phạt từ phương Tây. Bà Tatiana Nesterenko cho biết Bộ tài chính dự kiến thâm hụt ngân sách của nước này có thể lên đến 3,7% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thay vì mức dự kiến 0,6% trước đây.

Để đối phó, Nga đã đề ra chính sách xây dựng nền kinh tế tự chủ. Việc phát triển một nền kinh tế độc lập tự chủ, nghĩa là giảm tỷ trọng hàng nhập khẩu từ nước ngoài và tự sản xuất được phần lớn các hàng hóa cho nhu cầu trong nước, đòi hỏi phải có sự đầu tư mới cho nền sản xuất công nghiệp và do đó, sẽ cần một lượng vốn không hề nhỏ. Trong khi đó các nhà đầu tư phương Tây lại bị ngăn cản bởi lệnh trừng phạt.

Vì thế, hiện nay, nước Nga gần như chắc chắn phải đi tìm thêm nguồn đầu tư từ các nước còn chưa chịu ảnh hưởng của lệnh trừng phạt – trước hết là Trung Quốc. Tháng trước, trong một hội nghị về đầu tư tổ chức tại thành phố Krasnoyask (thành phố ở Siberia), Phó Thủ tướng Nga ông Arkady Dvorkovich cho biết, Nga có thể cân nhắc cho phép các nhà đầu tư Trung Quốc mua đến 50% cổ phần trong các công ty dầu khí Nga.

Trong hoàn cảnh quan hệ Nga – Phương Tây xấu đi do vấn đề Ukraine, lệnh trừng phạt vẫn tiếp tục duy trì; thì rõ ràng TQ nổi lên trở thành đối tác quan trọng. Ông Dvorkovich nói: “Chúng ta đã có quan hệ đối tác chiến lược với TQ và quyết định sẽ thúc đẩy quan hệ này phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Một hợp đồng khí đốt đã có và một hợp đồng thứ hai chắc chắn sẽ được ký.”

“Hợp đồng thứ nhất” mà ông Dvorkovich đề cập chính là hợp đồng của Gazprom bán khí đốt cho Trung Quốc trị giá 400 tỷ đô-la Mỹ, với số lượng 39 tỷ mét khối khí đốt từ năm 2019, đánh dấu sự cố gắng của V.Putin xích lại gần Trung Quốc từ khi nước Nga bị áp đặt lệnh trừng phạt. Từ trước đến nay, nước Nga chỉ có một hướng bán khí đốt duy nhất là sang châu Âu. Chính sách này của nước Nga, chính là một phần “Trục Đông” của nó – nhưng nước Nga đã không hoàn thành được phần lớn các thỏa thuận kiểu như thế này, và do đó đã xuất hiện những e ngại từ phía những nhà đầu tư châu Á trong việc cung cấp tài chính cho các công ty và ngân hàng Nga.

“Putin đang ở một tình thế khó khăn, và tăng cường quan hệ với Trung Quốc chính là giải pháp giúp ông thoát khỏi tình trạng khó khăn đó” – một quan chức cấp cao ngành dầu khí Trung Quốc, nhận định. “Trước đây, việc cho phép đầu tư vào hạ tầng dầu khí là rất khó từ phía tổng thống Putin, nhưng bây giờ thì tình hình đã thay đổi, cơ hội đã có.”

Tổng thống Nga and Vladimir Putin và CEO của tập đoàn Gazprom, Alexey Miller. Ảnh: Gazprom.com

Đến đây, có thể thấy câu trả lời cho động thái “lạ” của Nga, yêu cầu Gazprom giảm giá khí đốt cho Ukraine, dần hiện rõ.

Động thái này cho thấy một điều là Nga đang tìm cách hạ nhiệt căng thẳng trong khu vực; để tìm cách lách ra khỏi lệnh trừng phạt của Phương Tây trong nỗ lực để kéo mình ra khỏi tình trạng suy thoái kinh tế trước khi nó trở nên nghiêm trọng hơn. Đây không phải là lần đầu tiên Nga sử dụng giá khí đốt hoặc những khoản tiền khác từ khí đốt, để có được những nhượng bộ có lợi về chính sách của Chính phủ Kiev dành cho Moscow.

Năm 2009, một thỏa thuận khí đốt đã được ký giữa V.Putin và Cựu thủ tướng Ukraine Yulia Tymoshenko để Ukraine có thể tiếp tục được cung cấp khí đốt từ Nga. Ngay sau đó bà Tymoshenko đã bị kết án 7 năm tù. Tuy nhiên, trong những năm sau đó, Moscow đảm bảo mức chiết khấu bán khí đốt cho Ukraine lên tới 30%, đổi lại là quyền tiếp tục được thuê quân cảng Sevastopol thuộc bán đảo Crimea (nay đã thuộc về Nga.)

Từ khi cuộc khủng hoảng Crimea của Ukraine diễn ra đến nay cùng chiến sự tại vùng li khai Donesk và Luhansk, Ukraine đã tìm cách “cai sữa” khí đốt từ Nga. Tháng trước, Thủ tướng Ukraine Arseniy Yatsenyuk đã nói nước này sẽ cố gắng đề nghị một khoản vay 1 tỷ đô-la Mỹ từ EU để xây dựng một hệ thống chuyển đổi sang dùng khí hóa lỏng mua từ châu Âu. Đây là một dự án khó khăn và khá dài hơi, chưa thể thực hiện được ngay lập tức, do đó việc tiếp tục mua khí đốt từ Nga vẫn là cần thiết.

Các đề xuất của Ủy ban châu Âu và Ukraine vẫn đang hướng tới việc Gazprom giảm giá khí đốt cho cả 6 tháng, nhưng Công ty Nga thì chỉ đồng ý với thời hạn 3 tháng. Thỏa thuận này chưa đạt được và gần như Ukraine chắc chắn sẽ từ chối nếu như Công ty Nga không nhượng bộ.

Hiện nay Ukraine đang lâm vào thế kẹt – họ đang có được gói viện trợ 40 tỷ đô-la Mỹ từ Quỹ tiền tệ quốc tế ( IMF), nhưng điều kiện của nó là tiến hành cải cách kinh tế của đất nước, trong đó có việc tái cơ cấu lại các khoản nợ – mà chắc chắn điều này sẽ dẫn đến thiệt hại cho các chủ nợ hiện nay của Ukraine.

Vấn đề là, Ukraine vẫn đang nợ của Nga. Nguồn tin báo của tờ Business Insider cho biết, khoản Ukraine vay từ Quỹ thịnh vượng của Nga do đã được trả 3 tỷ đô-la vào tháng Mười hai năm trước, nên Kiev hi vọng khoản nợ 5,2 tỷ đô-la sẽ phải trả cho Nga trong năm 2015 này, có thể sẽ thương lượng lại được. Tuy nhiên, do khoản vay này được tính là khoản “vay chính thức” nên mọi thỏa thuận thanh toán song phương (Ukraine và Nga) sẽ vi phạm định chế của IMF, đồng nghĩa với việc IMF sẽ không tiếp tục tài trợ cho Ukraine.

Như vậy “bác khó tôi cũng chẳng hơn gì” – Ukraine gặp khó thì kéo theo các nhà tài trợ Phương Tây cũng gặp khó theo, còn tình thế của nước Nga – Putin thì đã rõ ràng. Chúng ta hãy nhớ lại, chính V.Putin mới đây tiếp tục kêu gọi các tỷ phú Nga mang tiền về nước, cũng cho thấy kinh tế nước Nga đã bắt đầu thiếu hụt ngoại tệ. Phải chăng những động thái này, sẽ làm tình hình căng thẳng của cuộc khủng hoảng Ukraine, hạ nhiệt?

Theo Vietnamnet