Đằng sau dòng chảy dầu Nga vào Ấn Độ

Tập đoàn Reliance của tỷ phú Mukesh Ambani trở thành nhà nhập khẩu dầu Nga hàng đầu tại Ấn Độ, giữa lúc nước này đối mặt với các biện pháp thuế quan mới từ Mỹ.

Tỷ phú Mukesh Ambani (thứ 4, bên trái) trong bữa tiệc chiêu đãi trước đám cưới con trai ở Jamnagar, thuộc bang Gujarat, miền Tây Ấn Độ. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo kênh Al Jazeera, tập đoàn Reliance tăng nhập khẩu dầu thô Nga từ mức 3% trước chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine lên 50% hiện nay.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp thêm mức thuế 25% đối với hàng hóa Ấn Độ do nước này nhập dầu Nga. Biện pháp này khiến Ấn Độ trở thành quốc gia thuộc nhóm bị áp thuế cao nhất cho đến nay.

Dù Ấn Độ và Nga vốn là đối tác chiến lược lâu năm từ thời Chiến tranh Lạnh, Nga cũng là nhà cung cấp chính cho kho vũ khí quốc phòng của Ấn Độ, nhưng điều khiến ông Trump không hài lòng nhất lại là việc Ấn Độ gần đây tăng mạnh nhập khẩu dầu từ Nga.

Ông Trump viết trên nền tảng Truth Social ngày 30/7 rằng Ấn Độ là nước mua năng lượng lớn nhất của Nga, cùng với Trung Quốc.

Ngày 19/8, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent nói rằng một số gia đình giàu có nhất ở Ấn Độ là những người hưởng lợi lớn nhất từ các thương vụ nhập khẩu này.

Nhà nhập khẩu dầu thô Nga bằng đường biển lớn nhất tại Ấn Độ là Reliance Industries (RIL), do tỷ phú giàu nhất châu Á Mukesh Ambani lãnh đạo.

Theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA) tại Phần Lan, năm 2021, dầu Nga chỉ chiếm 3% tổng lượng dầu thô nhập khẩu của nhà máy lọc dầu Jamnagar thuộc RIL. Kể từ khi nổ ra chiến dịch quân sự đặc biệt, con số này tăng vọt lên trung bình 50% trong năm 2025.

Trong 7 tháng đầu năm 2025, nhà máy Jamnagar nhập 18,3 triệu tấn dầu thô từ Nga, tăng 64% so với cùng kỳ năm ngoái, trị giá 8,7 tỷ USD. CREA cho biết lượng nhập khẩu này chỉ thấp hơn 12% so với cả năm 2024.

Chuyên gia phân tích EU – Nga của CREA, ông Vaibhav Raghunandan, nhận định với Al Jazeera: “Mục tiêu ban đầu của trần giá là hạn chế doanh thu của Nga, đồng thời đảm bảo an ninh nguồn cung toàn cầu. Việc hạ trần giá về lý thuyết sẽ khiến dầu Nga hấp dẫn hơn với các nước như Ấn Độ và Trung Quốc, nhưng lại giới hạn doanh thu của Nga”.

Tuy nhiên, khi mức trần 60 USD duy trì hơn ba năm mà không thay đổi, cộng với thiếu biện pháp thực thi, đã khiến công cụ này kém hiệu quả. Thay vào đó, hàng trăm tàu do Nga vận hành để né giám sát đã giúp dầu Nga được bán cao hơn mức trần. Tháng 1, khoảng 83% dầu thô Nga được vận chuyển bằng các tàu này; đến tháng 6, con số giảm xuống 59%.

Theo CREA, từ tháng 2/2023 đến hết tháng 7/2025, nhà máy Jamnagar đã xuất khẩu lượng sản phẩm tinh chế trị giá 85,9 tỷ USD ra toàn cầu, trong đó 42% (36 tỷ USD) sang các nước áp đặt trừng phạt Nga. Riêng EU nhập khẩu sản phẩm trị giá 19,7 tỷ USD, còn Mỹ nhập 6,3 tỷ USD, trong đó 2,3 tỷ USD được chế biến từ dầu thô Nga.

Mỹ là nước nhập khẩu lớn thứ tư theo giá trị, sau UAE, Australia và Singapore, nhưng lại là khách hàng lớn nhất theo khối lượng với 8,4 triệu tấn sản phẩm dầu từ Jamnagar kể từ khi áp trần giá đến cuối tháng 7/2025.

Năm 2025, Mỹ nhập khẩu 1,4 tỷ USD sản phẩm từ nhà máy này, tăng 14% so với năm trước, đứng thứ ba toàn cầu. Các mặt hàng nhập khẩu chính của Mỹ gồm thành phần pha trộn (64%), xăng (14%) và dầu nhiên liệu (13%).

Sau Reliance, công ty Nayara Energy (phần lớn do các doanh nghiệp Nga sở hữu) cũng là nhà nhập khẩu lớn dầu Nga. Nhà máy lọc dầu Vadinar của Nayara, lớn thứ hai trong khối tư nhân ở Ấn Độ, nhập trung bình 66% dầu thô năm nay từ Nga. Tuy nhiên, về khối lượng, nhập khẩu của Nayara chỉ bằng 1/3 so với Reliance.

Các nhà phân tích cho rằng sẽ quá đơn giản nếu nói Ấn Độ phải gánh chịu chi phí từ mức thuế bổ sung chỉ để một công ty được hưởng lợi.

Bà Rachel Ziemba, chuyên gia tại Trung tâm An ninh Mỹ mới (CNAS), nhận định: “Ngay cả khi phần lớn lợi nhuận rơi vào tay Reliance, chính phủ Ấn Độ vẫn thấy thuận lợi khi tiếp tục thương mại với Nga, bởi dầu giá rẻ giúp cải thiện thâm hụt cán cân vãng lai và gửi thông điệp không liên kết”.

Ông Ajay Srivastava, người sáng lập Sáng kiến Nghiên cứu Thương mại Toàn cầu, cho rằng việc Mỹ áp thuế hàng hóa Ấn Độ vì nhập khẩu dầu Nga chỉ là cái cớ.

Theo ông Srivastava, Reliance có thể đã hưởng lợi khi mua giá dầu Nga thấp và điều này gây chú ý đơn giản vì đây là doanh nghiệp tư nhân và người giàu thường bị soi xét.

Kể từ khi áp trần giá đến hết tháng 7/2025, 38% lượng thành phần pha trộn, 4% nhiên liệu máy bay và 2% xăng mà Mỹ nhập khẩu có nguồn gốc từ nhà máy Jamnagar.

Chuyên gia Raghunandan dự đoán EU sẽ cấm nhập khẩu sản phẩm dầu tinh chế từ dầu Nga kể từ tháng 1 năm tới – một thay đổi chính sách lớn. Ông nói: “Nếu thực thi nghiêm ngặt, điều này sẽ tác động mạnh mẽ”.

Hơn một nửa lượng nhiên liệu máy bay của RIL hiện xuất sang EU, nên mất thị trường này sẽ ảnh hưởng nặng nề đến doanh thu, buộc công ty phải tính toán lại chiến lược xuất khẩu.

Tuy nhiên, tháng 12 năm ngoái, RIL cũng đã ký hợp đồng 10 năm với tập đoàn Rosneft của Nga và hiện chưa rõ thỏa thuận này sẽ diễn biến thế nào dưới các lệnh trừng phạt.