Đại ngàn trên cao nguyên
Dân tộc Pu Péo ngày xưa còn có tên là Ka Beo, Pen Ty Lô Lô, là một trong những tộc người có số dân ít trong cộng đồng 54 dân tộc ở Việt Nam, khoảng trên dưới 600 người và từng được xem là những cư dân đầu tiên khai phá vùng núi non hiểm trở.
Dân tộc Pu Péo chỉ có duy nhất tại Hà Giang, vừa có thể làm ruộng nước, vừa tận dụng thế mạnh của rừng trong cuộc sống mưu sinh và họ có ý thức trồng rừng, bảo vệ rừng rất hiệu quả. Hiện người Pu Péo còn duy trì Lễ cúng thần rừng vào ngày 6/6 (Âm lịch) hàng năm.
Tôi mang câu hát “Bài ca chào mặt trời” – dân ca của đồng bào dân tộc Pu Péo mà lên với Phố Là tít tắp, vời vợi trên Cao nguyên đá Đồng Văn. Bài dân ca có câu: “Sáng sáng mặt trời thức giấc từ phương Đông/Chiều chiều mặt trời về phương Tây ngủ yên/Như thế, như thế trời đất tưng bừng/Làng bản sướng vui…”. Lời dân ca vấn vít, dài như 13 đời người Pu Péo gian nan trên con đường thiên di từ phương Bắc về Phố Là và công cuộc khai khẩn đất đai, duy trì phát triển cộng đồng…
Vượt gần 200 cây số đường núi, chúng tôi đã có mặt tại Phố Bảng dưới thời thuộc Pháp, Phố Bảng được mệnh danh là Hồng Kông thứ hai. Thuốc phiện và súng đạn được bày bán tự do, có sòng bạc xuyên Đông Dương, là trạm chung chuyển thuốc phiện lớn nhất phía Bắc, nằm trong Tam giác vàng lục địa châu Á. Nơi đầy rẫy những toan tính, tranh giành nguồn lợi từ buôn bán, cờ bạc, đặc biệt là thuốc phiện. Cuối năm 1979, trung tâm huyện chuyển ra xã Đồng Văn. Hiện giờ Phố Bảng vẫn là cửa khẩu nhộn nhịp, đang được tỉnh đầu tư quy hoạch với quy mô thị tứ.
Mùa Xuân trên Cao nguyên đá. Ảnh: Lê Lâm
Từ trung tâm Phố Bảng rẽ trái, chúng tôi ngược lên Phố Là 15 km, có thể là do địa hình cao hơn Phố Bảng, hay gió từ cánh rừng thổi về không ngớt mà giữa Hè vẫn lạnh. Đi được vài cây số đã gặp rừng, không phải rừng non hay rừng mới trồng, đây là cánh rừng nguyên sinh kéo từ Phố Bảng sang Phố Cáo rộng dài trên 2.000 ha, với nhiều chủng loại gỗ quý hiếm và động, thực vật phong phú. Thi thoảng chúng tôi gặp những chú thỏ, sóc bông vút qua đường, hoặc tiếng gà gô gáy te te, tiếng suối chảy ầm ào xa xăm, mây trắng đọng từng vũng trong các lòng khe…
Trung tâm Phố Là quần tụ trong một thung lũng bằng phẳng, có một hồ nước tự nhiên đầy ắp, rộng chừng 2 ha, đảm bảo cho việc tưới tiêu canh tác 2 vụ. Trụ sở làm việc của xã, trường học, trạm xá được đầu tư xây dựng kiên cố khang trang. Điện lưới quốc gia ổn định nên đời sống của đồng bào có nhiều cải thiện. Dãy núi đá vôi sừng sững khéo dài lên phía Bắc, đây cũng là đường biên giới giữa Phố Là và huyện Ma Ly Pho – Vân Nam – Trung Quốc. Điểm trường chính cấp I, II của xã trên 500 học sinh, là một trong những điểm sáng nhiều năm của ngành Giáo dục – Đào tạo huyện Đồng Văn. Con em đồng bào Pu Péo, do biết vị thế của dân tộc mình nên chăm chỉ học tập, ra sức rèn luyện. Điều đáng quan tâm là người Pu Péo thường kết hôn cận huyết thống, có lẽ vì thế mà dân số của dân tộc này khó đông lên được. Mặc dù Đảng, Nhà nước khuyến khích không hạn chế đồng bào sinh con. Tìm hiểu trong dân ca và dõi theo cách ứng xử với cuộc sống hiện tại, điều khẳng định đây là một dân tộc thông minh, nhạy bén, thể hiện rõ nhất trong canh tác lúa ruộng 2 vụ, tổ chức cuộc sống gia đình, chăn nuôi đại gia súc, trồng rừng, bảo vệ rừng, ít có dân tộc thiểu số nào sánh được.
Video đang HOT
Có một huyền thoại nổi tiếng, gắn với sinh hoạt tâm linh của dân tộc Pu Péo còn được truyền tụng đến giờ. Truyện kể rằng: Từ thuở khai thiên lập địa, bất ngờ có trận đại hồng thủy ập xuống trần gian, tất cả bị nhấn chìm trong biển nước. Rất may 2 chị em người Pu Péo được bà tiên ngủ trong chiếc nong tròn cứu thoát. Chiếc nong tròn là con thuyền cứu mạng và 2 chị em chính là thủy tổ của người Pu Péo. Chiếc nong tròn đến nay vẫn là vật linh thiêng của họ… Huyền thoại ấy cứ ám ảnh tôi suốt chặng đường trở ra thôn Củng Chá, nơi đang được chuẩn bị lễ vật để cúng thần rừng vào sáng hôm sau. Củng Chá có hơn 29 hộ dân sinh sống đều mang họ Củng. Ở thôn còn giữ được cánh rừng nguyên sinh rộng trên 600 ha xanh tốt và bí ẩn.
Người Pu Péo giữ lửa quanh năm trong nhà, bếp lửa được đặt nơi trang trọng nhất gọi là bếp lửa thiêng, khách quý mới được mời ngồi ở bếp lửa này. Sau bữa cơm tối, đống lửa được đốt lên bừng sáng trên cánh ruộng mà đồng bào vừa thu hoạch lúa xong. Trẻ em, thanh niên nam, nữ, có cả người già nắm tay nhau vòng trong, vòng ngoài nhảy múa, ca hát rất náo nhiệt. Thanh niên nam, nữ hát dao duyên, hát đối, hát đố… Với mong ước cuộc sống sẽ tốt đẹp hơn, tình yêu thương con người thân tình, ấm áp như ngọn lửa chẳng bao giờ nguội lạnh.
Cuộc vui kết thúc khi trời đã vào khuya. Cả thôn Củng Chá không ngủ. Các cụ già, thanh niên đang hoàn tất mọi công việc theo sự phân công của trưởng thôn. Người Pu Péo có quan niệm ngày đẹp nhất trong năm là ngày 6.6 (Âm lịch). Vào ngày này người Pu Péo làm Lễ cúng thần rừng, cầu mong cho dân tộc mình đông đúc, đời sống no đủ, còn là thành quả một năm lao động không mệt mỏi nhằm báo cáo với Tổ tiên…
Buổi sớm sương mù chưa tan, mọi lễ vật trịnh trọng chuyển ra bìa rừng và được bày lên chiếc nong tròn, đặt trên một giàn tre chắc chắn. Dân tộc Pu Péo có quan niệm: Giàn tre tượng trưng cho cánh rừng thiêng đã từng che chở, nuôi sống dân làng, còn chiếc nong tròn, để con cháu không quên Tổ tiên ngày trước…
Cơm nắm dẻo thơm, trứng gà luộc được sắt ra từng miếng nhỏ, con dê đực vừa tuổi trưởng thành lông mượt béo mập, đôi gà tơ chân vàng (gồm con trống và mái) được buộc ngay sát giàn tre là lễ vật chính. Người chủ lễ khăn áo chỉnh tề, tay cầm một nhành lá nhỏ nhúng vào bát rượu, đi vòng quanh nơi bày lễ, những giọt rượu từ nhành lá được vẩy ra bốn phía và lễ cúng bắt đầu…
Đồng bào Pu Péo đứng vòng tròn quanh ông thầy cúng, mùi rượu thơm nồng, quyện hòa cùng dìu dịu khói hương, cảm giác như thần rừng thấu hiểu tấm lòng của người dân Pu Péo mà rẽ mây rẽ lá trở về… Đôi gà và con dê được mổ thịt ngay tại chỗ, đầu và chân các con vật được rửa sạch trong rượu, dâng lên lễ cúng. Sau đó tất cả được nấu chín bày lên giàn tre cả con… Thầy cúng xem cẩn thận từng bộ phận: Tim, gan, phổi, chân gà… để biết năm đó, đồng bào Pu Péo làm ăn thuận lợi hay khó khăn mà thỉnh cầu với thần rừng che chở, phù hộ, cũng là nhằm nhắc nhở bà con chăm lo sản xuất, tiết kiệm, thực hiện đầy đủ quy ước chăm sóc, bảo vệ rừng…
Người chủ lễ cúng qua năm phần mới kết thúc. Đồng bào Pu Péo Phố Là có trọn nửa ngày để giao hòa với thiên nhiên, trời đất. Và bữa cơm được bày ra cạnh bìa rừng cả làng bản cùng ăn… Khi men rượu ngô đã ngấm vào từng đường gân thớ thịt cũng là lúc chuyện vui, chuyện buồn được mỗi người kể ra… Nào chuyện học hành, công tác của con cháu, chuyện Chính phủ tiếp tục đầu tư kinh phí để đồng bào Pu Péo bảo vệ và trồng rừng. Chuyện dân tộc Pu Péo chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi; đoàn kết xây dựng quê hương Phố Là giàu đẹp.
Đến bây giờ tôi vẫn nhớ như in hình ảnh ông chủ lễ cùng với dân bản ngược núi đến cây Nghiến đại thụ cao nhất rừng, tán lá xòe rộng bằng nửa vạt ruộng. Ông trịnh trọng thắp hương dưới gốc, báo cáo với thần rừng lễ cúng đã hoàn tất và xin một ít cây non để thanh niên mang về trồng vào những khoảng đồi còn trống… Đó là sự tiếp nối kỳ diệu của rừng cây – đời người và của cả cộng đồng.
Cao nguyên đá Đồng Văn: Tuyệt tác của tạo hóa
Cao nguyên Đồng Văn với những dãy núi đá, rừng đá tai mèo được hình thành cách đây hàng triệu năm do biến đổi của vỏ trái đất.
Cao nguyên Đồng Văn đã và đang trở thành điểm đến hấp dẫn của khách du lịch, các nhà nghiên cứu, nhà khoa học trong và ngoài nước bởi các giá trị độc đáo hình thành những kỳ quan đá.
Những con đường quanh co, hiểm trở
Lần đầu đến với cao nguyên đá Đồng Văn sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, tôi đã thật sự ngỡ ngàng bởi nơi đây không chỉ có những tuyệt tác nghệ thuật từ đá mà xen lẫn giữa màu xám của đá tai mèo còn có rất nhiều màu sắc khác do con người nơi đây tạo ra. Đó là màu sắc dung dị của những ngôi nhà trình tường, màu đỏ rực rỡ của hoa đào, màu trắng muốt của hoa mận, hoa lê và cả màu vàng rực rỡ của hoa cải phủ khắp sườn đồi.
Trẻ em ngồi trên các phiến đá tai mèo đặc trưng của vùng cao nguyên đá bên những gốc hoa đào, hoa mận đang nở rực rỡ
Cao nguyên đá Đồng Văn nằm ở phía Bắc Hà Giang, bao trùm 4 huyện Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc với diện tích tự nhiên trên 2.300 km 2, dân số trên 250 nghìn người. Từ bao đời nay, người dân sống trên Cao nguyên Đồng Văn luôn cần mẫn gieo trồng, canh tác trên nền của đá. Nhưng họ chưa bao giờ nghĩ vùng quê đá nơi mình sinh sống lại có ý nghĩa vô cùng lớn, trở thành Công viên Địa chất toàn cầu. Điều này có ý nghĩa rất lớn, tác động trực tiếp đến cuộc sống của người dân thông qua hoạt động du lịch, tạo công ăn việc làm cho lao động địa phương, gia tăng nhận thức về môi trường địa chất...
Người dân tộc Lô Lô bên gốc đào trước sân nhà
Quãng đường từ Hà Nội lên vùng cao nguyên đá hết 10 giờ đồng hồ nhọc nhằn, vạ vật, lắc lư trên xe. Các cung đường nay tuy đã được trải nhựa nhưng vẫn đặc biệt quanh co, lúc dốc đứng, lúc vực sâu hun hút, lúc lại cheo leo giữa một bên là vách núi thẳng đứng, một bên là vực sâu thăm thẳm. Không gian núi đồi mùa này từ sáng đến tối bao phủ sương mù, đoạn này vòng lên, chỗ kia lượn xuống, lúc là hình zíc zắc, lúc lại như mũi tên đột ngột bẻ cong xoắn ốc từ chân núi lên tận đỉnh cao. Đi trên cung đường ấy, chắc chắn ai cũng sẽ trải qua đủ loại cung bậc cảm xúc, lúc được phiêu du, bồng bềnh trên mây, khi lại đột ngột rơi tõm xuống thung lũng hun hút, mờ ảo...
Cha, con về nhà sau ngày lao động
Theo tài liệu công bố của UBND tỉnh Hà Giang, vùng cao nguyên đá sở hữu hàng loạt di sản địa chất, địa tầng, chứa đựng dấu ấn về lịch sử phát triển vỏ trái đất. Không phải riêng tôi, mà bất cứ ai có cơ hội đặt chân đến đây cũng bị thu hút bởi cảnh sắc thiên nhiên độc đáo vẫn còn giữ vẹn nguyên sự hoang sơ, tinh khiết, và đầy bí ẩn. Cùng với đó là nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo của đồng bào dân tộc vùng cao. Ngày chúng tôi đến Đồng Văn, nhiệt độ vùng này xuống rất thấp, có ngày chỉ có -1 độ C, một số khu vực trên cao như bản Lô Lô và Cột cờ Lũng Cú xuất hiện cả băng tuyết. Dù trong hoàn cảnh thời tiết nào, thì cảnh sắc thiên nhiên ở cao nguyên đá cũng vô cùng hùng vĩ và là một nơi phù hợp cho những người yêu thích du lịch văn hoá, trải nghiệm và khám phá.
Hoa đào, hoa mận và hoa lê nở khắp triền đồi
Mùa này, cao nguyên đá còn được tô điểm thêm bởi sắc hồng, sắc trắng tinh khôi của hoa đào, hoa mận, hoa lê trên các sườn đồi đầy đá và bên những ngôi nhà trình tường nằm ven chân đồi. Khắp các núi đá ở vùng cao nguyên này tràn ngập màu của hoa đào, hoa mận, hoa lê và hoa cải. Khác với Đà Lạt, hoa đào, hoa lê ở vùng cao nguyên đá không nở vào dịp Tết mà lại luôn nở rộ khoe sắc vào dịp rằm tháng 2 hàng năm.
Những giá trị độc đáo trên cao nguyên đá Đồng Văn đang được "đánh thức". Và cao nguyên Đồng Văn đang trở thành điểm du lịch, nghiên cứu lý tưởng cho du khách, các nhà khoa học...
Khám phá Khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ hai ở Tây Nguyên Cao nguyên Kon Hà Nừng (tỉnh Gia Lai) được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc - UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới vào ngày 15/9/2021, trở thành Khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ hai ở khu vực Tây Nguyên. Trước đó, Langbiang (tỉnh Lâm Đồng) là Khu dự trữ sinh...