Đặc khu kinh tế khởi đầu làn sóng thay đổi mạnh mẽ tại Trung Quốc

Từ một làng chài ven biển, Thâm Quyến đã phát triển và chuyển mình trở thành hình mẫu của đặc khu kinh tế tại Trung Quốc, song song với quá trình cải cách và mở cửa tại nước này.

Khu trung tâm quận Phúc Điền tại Thâm Quyến, Trung Quốc. Ảnh AFP

Theo tờ Nhân Dân nhật báo, đến năm 2035, dự kiến 70% dân số Trung Quốc sẽ sống tại các đô thị. Tuy nhiên, Bắc Kinh và Thượng Hải đều đã công bố các biện pháp hạn chế và giảm người nhập cư từ nơi khác đến.

Trong khi đó, tốc độ đô thị hóa chưa có dấu hiệu sụt giảm. Do đó, khi các thành phố nhỏ hơn có thể tiếp nhận một bộ phận dòng người di chuyển đến, Trung Quốc đang tìm kiếm những khu vực mới để cung cấp nhà cửa, việc làm, hạ tầng, nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Hàng loạt dự án đã, đang và sẽ triển khai đều nhìn lại một thành phố là nguồn cảm hứng, giúp chuyển mình bộ mặt đô thị ở Trung Quốc và là thành phố “hình mẫu” – Thâm Quyến. Theo CNN, với hơn 13 triệu dân, đô thị miền nam này là biểu tượng đáng tự hào nhất của Trung Quốc trong nhiều thập niên cải cách kinh tế.

Làng chài chuyển mình

Vào ngày 4.9.1984, tiếng pháo rền vang trên đường khi thành phố khánh thành Trung tâm Thương mại thế giới Thâm Quyến, lúc đó là tòa nhà cao nhất Trung Quốc.

Lãnh đạo Trung Quốc khi đó là ông Đặng Tiểu Bình trước đó đã đến thăm khu vực dự án và đặc biệt ấn tượng với tốc độ xây dựng. Dù thiếu thiết bị, dự án vẫn đạt tốc độ 3 ngày 1 tầng, được gọi là “tốc độ Thâm Quyến”.

Với những người đến đây vào thập niên 1980, tòa nhà chọc trời cao 50 tầng là hình ảnh nổi bật nhất, dù các tòa nhà lân cận sau đó được xây cao hơn. Tác giả Đỗ Quyên của quyển Thí nghiệm Thâm Quyến cho rằng “cụm những tòa nhà chọc trời này đã trở thành hình ảnh hiện đại hóa và đô thị hóa của Trung Quốc hậu cải cách”.

Khi Trung Quốc bắt đầu cải cách hệ thống kinh tế và mở cửa theo chính sách của ông Đặng Tiểu Bình vào cuối thập niên 1970, Thâm Quyến trở thành 1 trong 4 đặc khu kinh tế đầu tiên.

Tất cả được chọn nhờ vị trí địa lý ưu đãi và khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu, khi Thâm Quyến nằm sát Hồng Kông.

Một câu chuyện xa xưa từng được kể lại rằng Thâm Quyến từng phát triển từ một làng chài. Nhưng vào năm 1980, nó đã là một thành phố nhộn nhịp, với khu vực lân cận xây đặc khu kinh tế rộng gần 330 km ², bao phủ nhiều thành phố, làng mạc đã có. Dân số đặc khu này vào thời điểm đó là 94.100 người, theo các nhà nghiên cứu.

Bốn giai đoạn đô thị khuôn mẫu

Đài CGTN dẫn nghiên cứu của Chương trình Định cư Con người LHQ năm 2019 cho rằng quá trình phát triển nhanh của Thâm Quyến có thể được chia làm 4 giai đoạn.

Giai đoạn thứ nhất từ năm 1978 – 1992, Thâm Quyến đã nỗ lực phát triển thâm dụng lao động, được hỗ trợ bởi quá trình mở cửa quốc gia và cải cách thể chế, theo nghiên cứu có tiêu đề “Câu chuyện về Thâm Quyến”.

Công nhân xây dựng tại Thâm Quyến. Ảnh REUTERS

Nhờ vị trí nằm liền kề và kết nối với Đông Nam Á và bên cạnh Hồng Kông, cũng như vùng châu thổ sông Châu Giang, Thâm Quyến là nơi đầu tiên ở Trung Quốc bắt đầu hình thức “tam nhập bù trừ thương mại”. Đây là cách gọi tắt về những doanh nghiệp chế biến nguyên liệu nhập khẩu, sản xuất sản phẩm theo mẫu nhập khẩu, lắp ráp linh kiện nhập khẩu và trả nợ vay mua thiết bị, công nghệ nhập khẩu bằng sản phẩm.

Foxconn, nhà cung cấp của Apple, đã thành lập nhà máy đầu tiên tại Thâm Quyến vào năm 1988, để sản xuất linh kiện máy tính.

Nền kinh tế của Thâm Quyến không mất nhiều thời gian để cất cánh, với GDP đạt 3,9 tỉ nhân dân tệ vào năm 1985, gấp 14 lần so với năm 1980.

Dựa trên vốn và kinh nghiệm sản xuất có được trong giai đoạn đầu tiên, Thâm Quyến chuyển sang giai đoạn thứ 2 từ năm 1992-2003, khi thành phố đạt vị trí trung bình thấp trong chuỗi giá trị toàn cầu, tập trung vào phát triển thâm dụng vốn.

Với việc Trung Quốc áp dụng cơ chế kinh tế thị trường để thay thế kinh tế kế hoạch, Thâm Quyến thu hút nhiều đầu tư trực tiếp nước ngoài hơn và dần dần chuyển sang các ngành công nghiệp điện tử và thông tin.

Trong giai đoạn này, Thâm Quyến trở thành trung tâm cung cấp thiết bị viễn thông của thế giới. Đến năm 2012, sản xuất các thiết bị viễn thông, máy tính và các thiết bị điện tử khác tại Thâm Quyến chiếm 56,1% tổng sản lượng công nghiệp, trên quy mô dự kiến.

Một bảng chỉ số chứng khoán tại Thâm Quyến. Ảnh REUTERS

Giai đoạn thứ 3 từ năm 2003-2013, Thâm Quyến đã vươn lên vị trí trung tâm của chuỗi giá trị công nghiệp toàn cầu với các cụm doanh nghiệp công nghệ cao tư nhân được hình thành.

Năm 2010, Tập đoàn Huawei Technology Co, được thành lập năm 1987 tại Thâm Quyến, lần đầu tiên lọt vào danh sách 500 doanh nghiệp hàng đầu thế giới của tạp chí Fortune.

Sự phát triển nhanh có thể dễ dàng nhận thấy qua tăng trưởng GDP. Vào năm 2000, Thâm Quyến xếp thứ 4 trong số các thành phố lớn tại Trung Quốc và sau đó trở thành thành phố cấp 1, bên cạnh Bắc Kinh, Thượng Hải và Quảng Châu.

Trong giai đoạn thứ 4, Thâm Quyến đã thành công vươn lên bậc cao nhất của chuỗi giá trị công nghiệp toàn cầu. Với sự góp mặt của nhiều công ty công nghệ hàng đầu, như gã khổng lồ internet Tencent, thành phố đã biến thành một trung tâm công nghệ của châu Á.

Được mệnh danh là “Thung lũng Silicon” của Trung Quốc, Thâm Quyến từng là thành phố trẻ nhất nước này với độ tuổi trung bình là 32,5 tuổi, và luôn được nhắc đến như là một “điều kỳ diệu” bắt đầu từ thập niên 1980.

4 đặc khu kinh tế đầu tiên

Theo CGTN, Trung Quốc còn là nền kinh tế kế hoạch vào đầu thập niên 1970 và ít có giao dịch kinh tế với phương Tây, với tiêu chuẩn sống trung bình còn thấp hơn nhiều so với các nước phát triển. Với khoảng cách kinh tế quá lớn, nhiều cư dân địa phương đã nhập cư bất hợp pháp sang Hồng Kông để tìm thu nhập tốt hơn. Ông Tập Trọng Huân, thân sinh của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, là bí thư tỉnh ủy Quảng Đông vào tháng 4.1978. Ông lo ngại về làn sóng dân cư bỏ đi do cái nghèo nên quyết định tạo sự thay đổi. Kế hoạch của ông Tập Trọng Huân nhận được sự ủng hộ từ ông Đặng Tiểu Bình, người khởi xướng cải cách và mở cửa trong cùng thời gian đó. Ông Đặng đồng ý trao Quảng Đông nhiều quyền tự trị hơn để “có bước đi trước” về phát triển kinh tế và xuất khẩu. Sau khảo sát phạm vi lớn, 4 thành phố gồm Thâm Quyến, Chu Hải và Sán Đầu ở Quảng Đông, cùng Hạ Môn ở Phúc Kiến được chọn làm các đặc khu kinh tế đầu tiên để thúc đẩy xuất khẩu. Thâm Quyến khởi đầu, được công bố chính thức vào năm 1980, trong khi 3 thành phố còn lại tiến hành từ 2 năm sau đó.