Cuộc chiến thiết bị bay không người lái: Kỷ nguyên xung đột mới

Chiến trường ngày nay không còn là sân chơi độc quyền của binh lính và xe tăng. Những thiết bị bay không người lái (UAV) được điều khiển bởi trí tuệ nhân tạo (AI) với khả năng tấn công chính xác, đang tràn ngập bầu trời.

Thiết bị bay không người lái Shahed-136 của Iran. Ảnh: moderndiplomacy

Công nghệ UAV này đã “dân chủ hóa” sức mạnh hủy diệt, cho phép các quốc gia nhỏ hơn, thậm chí cả các nhóm phi nhà nước, thách thức những cường quốc quân sự lâu đời.

Tuy nhiên, sự thay đổi lớn này đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức và đòi hỏi thế giới phải đánh giá lại khái niệm an ninh toàn cầu trong thời đại mà ranh giới giữa con người và máy móc, giữa chiến tranh và hòa bình, ngày càng mờ nhạt.

Công nghệ UAV đã thay đổi căn bản cục diện sức mạnh trên không, khiến nó trở nên dễ tiếp cận hơn với nhiều bên.

Trước đây, việc giành ưu thế trên không đòi hỏi các khoản đầu tư khổng lồ vào máy bay chiến đấu tiên tiến, đào tạo phi công chuyên nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng lớn. Tuy nhiên, sự ra đời của các loại UAV giá rẻ, như Bayraktar TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ, đã xóa nhòa khoảng cách. Những UAV này, với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ của máy bay chiến đấu hiện đại, đã cho phép các quốc gia nhỏ và cả các nhóm phi nhà nước phô diễn sức mạnh theo cách chưa từng thấy trước đây.

Ví dụ điển hình là lực lượng Houthi tại Yemen. Họ đã sử dụng UAV để tấn công các cơ sở dầu mỏ lớn, thách thức những cường quốc mà một thập kỷ trước không ai nghĩ tới. Điều này buộc các quốc gia phải xem xét lại cách bảo vệ bầu trời, khi ưu thế trên không không còn thuộc về riêng họ.

Thiết bị bay không người lái của lực lượng Houthi đe dọa các tàu thương mại trên Biển Đỏ, ngày 20/3/2024. Ảnh: AFP/TTXVN

Yếu tố thay đổi cuộc chơi trên chiến trường

UAV không chỉ là công cụ giám sát mà còn là vũ khí đa chức năng, biến đổi cách thức chiến tranh hiện đại. Từ nhiệm vụ trinh sát thu thập thông tin thời gian thực đến các cuộc tấn công cảm tử, sự hiện diện của UAV đã khiến đối phương bất an và phải điều chỉnh chiến lược trên chiến trường.

Tại Ukraine, UAV đã đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng lực lượng trước một đối thủ mạnh hơn và có nguồn lực lớn hơn. Quân đội Ukraine sử dụng UAV để giám sát, phát hiện di chuyển của quân Nga và tấn công các mục tiêu quan trọng. Trong chiến tranh phi đối xứng, UAV đã trở thành công cụ hiệu quả với chi phí thấp để làm suy giảm lợi thế quân sự truyền thống.

Hãy tưởng tượng một bầu trời đầy rẫy những UAV hoạt động như một đàn ong, di chuyển chính xác và có tổ chức. Đây không phải là cảnh trong phim khoa học viễn tưởng mà là thực tế đang đến gần. Các đội UAV, được trang bị AI, có thể áp đảo ngay cả những hệ thống phòng không tinh vi nhất.

Các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc đang chạy đua phát triển công nghệ này, nhận ra ý nghĩa chiến lược của chúng. Số lượng lớn và khả năng phối hợp của UAV có thể làm giảm hiệu quả của các biện pháp phòng thủ truyền thống, buộc các quốc gia phải nhanh chóng thích nghi với hình thức chiến tranh mới.

Những vấn đề đạo đức

Mặc dù UAV mang lại sự chính xác chưa từng có và giảm thiểu rủi ro cho nhân sự, nhưng chúng cũng đặt ra nhiều câu hỏi đạo đức nghiêm trọng.

Một trong những lo ngại lớn là việc giảm rủi ro cho người vận hành có thể hạ thấp ngưỡng đưa ra quyết định khởi động xung đột. Khi không phải đối mặt trực tiếp với hậu quả nhân đạo, các nhà lãnh đạo có thể dễ dàng chấp nhận chiến tranh hơn, dẫn đến một thế giới ngày càng bị quân sự hóa.

Ngoài ra, dù được ca ngợi về sự chính xác, thực tế cho thấy các cuộc tấn công bằng UAV vẫn gây ra thương vong cho dân thường. Hơn nữa, các cuộc ám sát được thực hiện thông qua UAV làm phức tạp thêm khung đạo đức và pháp lý, làm suy giảm niềm tin vào các thể chế quân sự và luật pháp quốc tế.

Binh sỹ Lữ đoàn 108 thuộc quân đội Ukraine điều khiển UAV. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine/X

Kỷ nguyên chiến tranh tự động hóa

Việc tích hợp AI vào UAV đã làm gia tăng đáng kể mối đe dọa trong chiến tranh hiện đại. Những thiết bị này có thể đưa ra quyết định ngay lập tức mà không cần sự can thiệp của con người, từ việc nhận diện và tấn công mục tiêu đến thay đổi chiến lược theo điều kiện chiến trường.

Tuy nhiên, việc triển khai các UAV tự động cũng mang lại nhiều rủi ro lớn, từ các lỗi trong việc phân tích tình huống đến nguy cơ bị tấn công mạng, dẫn đến hậu quả không mong muốn hoặc gây tổn thất cho lực lượng thân thiện.

Cuộc cách mạng UAV đã thay đổi không thể đảo ngược cục diện chiến tranh.

Khi công nghệ tự động hóa và AI tiếp tục phát triển, thế giới cần phải đối mặt với những thách thức đạo đức, pháp lý và chiến lược mà công nghệ này mang lại. Việc cân bằng giữa tiến bộ công nghệ và đảm bảo hòa bình sẽ là một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất của nhân loại trong thế kỷ 21.