Cuộc chiến Nga-Ukraine tái cấu trúc mạnh mẽ dòng chảy dầu thô toàn cầu
Ngay cả khi chưa có lệnh cấm chính thức, giới giao dịch và các nhà máy lọc dầu ở châu Âu, điển hình là những ông lớn như Shell, BP hay ExxonMobil, đều đã đi đến quyết định ngừng mua dầu của Nga.
Nhà máy lọc dầu Leuna thuộc sở hữu của tập đoàn TotalEnergies đặt tại Spergau, Đức. Ảnh: Getty Images
Tuần trước, hãng TotalEnergies (Pháp) thuê một tàu chở dầu để vận chuyển dầu thô tới Anh. Đó là một giao dịch bình thường. Thế nhưng con tàu mang tên “Moscow Spirit” (Tinh thần Mosvka) sẽ tiếp nhận dầu thô hiệu Murban từ cảng Jebel Dhanna, thuộc Các Tiểu vương Quốc Arab Thống nhất (UAE). Đây là chuyến tàu chở dầu đầu tiên từ UAE tới Anh trong vòng hai năm trở lại đây.
Bước đi này, xuất phát từ mục tiêu giảm nhập khẩu dầu thô từ Nga, là một tín hiệu cho thấy phương thức giao dịch dầu thô sẽ được tái định hình một cách cơ bản sau khi Nga can thiệp quân sự ở Ukraine. Là một nhà sản xuất dầu thô lớn của thế giới, nhưng UAE gần như không xuất dầu sang châu Âu. Năm 2020, lượng dầu thô và các sản phẩm xăng, dầu diesel UAE xuất sang châu lục này chỉ chiếm lần lượt 0,3% và 6% tổng xuất khẩu của UAE.
Đó cũng là xu hướng chung tại Trung Đông: chỉ có 16% xuất khẩu dầu thô của khu vực là sang châu Âu, rất nhỏ so với mức 77% xuất sang châu Á. Ngoại trừ Iraq và Saudi Arabia, các nhà sản xuất dầu thô ở Trung Đông hiếm khi bán dầu qua châu Âu. Nước Nga lại ở chiều hướng đối lập: 53% xuất khẩu dầu thô của Nga là tới châu Âu, chỉ có 33% có điểm đến là châu Á.
Nhưng thực tế đang thay đổi. EU trong tuần tới dự kiến sẽ công bố đề xuất áp dụng lệnh trừng phạt dầu thô nhập khẩu từ Nga theo giai đoạn, với mục tiêu chấm dứt nhập khẩu mặt hàng này của Nga vào cuối năm nay. Việc Điện Kremlin cắt khí đốt cung cấp cho Ba Lan và Bulgaria khiến châu Âu phải tính toán bước đi đáp trả.
Video đang HOT
Ngay cả khi chưa có lệnh cấm chính thức, giới giao dịch và các tổ hợp lọc dầu ở châu Âu như Shell, BP và ExxonMobil đã dừng mua dầu thô của Nga, do lo sợ bị ảnh hưởng tới uy tín cũng như những rắc rối pháp lý tiềm tàng liên quan đến lệnh cấm vận. Anh, Mỹ, Canada và Australia – những đối tác không phải là nhà nhập khẩu dầu thô lớn của Nga, đã ban hành lệnh cấm vận dầu mỏ chống Moskva.
Kỳ vọng hiện nay chính là việc dòng dầu từ Nga sẽ tái phân phối sang châu Á, nhất là với hai đối tác Trung Quốc và Ấn Độ. Nhưng đây không phải là công việc đơn giản. Dầu phẩm cấp cao Urals của Nga khá giống với các nhãn dầu thô ở Trung Đông, nhưng chứa nhiều tạp chất kim loại hơn, trong khi không phải tất cả các nhà máy lọc dầu tại châu Á đều có khả năng xử lý tạp chất này.
Khó khăn nghiêm trọng hơn nằm ở vấn đề logistics và tiếp cận thị trường. Hầu hết dầu thô của Nga xuất sang phương Tây đều đi qua bốn điểm chính: Cảng Murmansk ở phía bắc, trạm cung ứng Ust-Luga và Primorsk ở bờ biển Balitc và cảng Novorossiysk trên Biển Đen. Cùng với đó là tuyến đường ống Druzhba chạy xuyên qua Belarus và Ukraine để tới Ba Lan, miền Đông nước Đức và khu vực Trung Âu.
Tuyến đường ông Druzhba sẽ trở nên vô dụng nếu châu Âu áp lệnh trừng phạt dầu thô của Nga. Việc vận chuyển dầu từ Biển Đen đứng trước nguy cơ mất an toàn do xung đột tại Ukraine. Ngoài vận tải đường ống, dầu thô Nga thường được chuyên chở bằng các tàu chở dầu cỡ trung bình tới châu Âu. Trong khi quãng đường di chuyển tới châu Á sẽ dài gấp từ 5-6 lần, gây sức ép lớn đối với đội tàu chở dầu. Vì thế, có khoảng 4 triệu thùng dầu/ngày từ Nga sẽ phải tìm được điểm đến ở châu Á, trong khi dầu thô từ Trung Đông sẽ thế chỗ dầu của Nga ở thị trường châu Âu.
Trước khi nổ ra chiến tranh ở Ukriane, tập đoàn Saudi Aramco, nhà xuất khẩu dầu thô lớn nhất thế giới của Saudi Arabia, đã mua cổ phần tại nhà máy lọc dầu Gdansk – cơ sở lọc dầu lớn thứ hai ở Ba Lan. Saudi Aramco cũng đồng ý tăng lượng cung dầu thô cho Ba Lan. Chính điều này giúp Warsaw giảm phụ thuộc vào dầu thô Nga. Đức mới đây cũng đạt thỏa thuận với Ba Lan về sử dụng cảng và tuyến đường ống do Ba Lan vận hành để chuyển dầu thô sang miền đông nước Đức.
Cùng lúc, các nhà nhập khẩu tại châu Á có quan hệ hợp tác truyền thống, lâu đời với các nhà cung ứng tại vùng Vịnh, không sẵn sàng chuyển sang nhập hoàn toàn dầu thô từ Nga, với quãng đường vận chuyển dài hơn, độ tin cậy thấp hơn.
Những dịch chuyển chấn động trên thị trường năng lượng trước đây – như việc đóng cửa kênh đào Suez tronng các cuộc chiến tranh 1956, 1967 hay sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc tại các nước sản xuất dầu thô ở Trung Đông, bùng nổ tiêu thụ từ Trung Quốc… đều đã tái định hình dòng chảy dầu mỏ toàn cầu. Quá trình đó có thể tức thời, hoặc kéo dài trong nhiều năm. Nhưng lần này, đó sẽ là một cú dịch chuyển nhanh chóng và triệt để.
Khả năng Venezuela giúp phương Tây giảm phụ thuộc vào dầu thô Nga
Không dễ để phương Tây trông cậy vào sự trợ giúp của Venezuela nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng từ Nga.
Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) tiếp Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro tại Moskva năm 2018. Ảnh: Reuters
Lệnh cấm nhập khẩu dầu thô từ Nga sẽ chính thức có hiệu lực tại Mỹ từ ngày 22/4. Một nước được hưởng lợi nhiều nhất từ đòn trừng phạt này là Venezuela. Theo đ.ánh giá của tập đoàn tài chính Credit Suisse, Venezuela có thể đạt mức tăng trưởng GDP lên tới 20% trong năm nay dựa trên hai yếu tố: hiệu ứng cơ sở thấp (năm 2021 tăng trưởng thấp) và kế đến là nguồn thu từ ngành dầu mỏ. Credit Suisse nhận định sản lượng dầu thô khai thác của Venezuela có thể tăng 20% trong năm nay.
Trước thời điểm Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine, khai thác dầu thô của Venezuela đã có mức tăng khá. Năm 2021, quốc gia Nam Mỹ này từng ghi dấu ấn khi nâng gấp đôi mức sản lượng, lên khoảng 800.000 thùng dầu/ngày. Con số này là nhỏ so với mức 3 triệu thùng/ngày Venezuela từng đạt được trong những năm 1990, nhưng là quá nhiều để có thể thay thế mức 199.000 thùng dầu/ngày mà Mỹ nhập của Nga trong năm 2021. Một số nhà máy lọc dầu tại Mỹ được xây dựng chuyên để chế biến dầu nặng đặc trưng từ Venezuela. Số này rất khó vận hành với nguồn dầu nhập từ Saudi Arabia hay dầu đá phiến khai thác tại Mỹ.
Hiện tại, Mỹ vẫn áp dụng lệnh cấm nhập khẩu dầu thô của Venezuela. Tuy nhiên, ngày 5/3 vừa qua, ba quan chức cấp cao của Mỹ đã tới thủ đô Caracas và có cuộc gặp với Tổng thống Nicolas Maduro, một cuộc gặp mặt mà nhà lãnh đạo Venezuela mô tả là "tôn trọng". Ba ngày sau đó, ông Tổng thống Joe Biden tuyên bố áp lệnh trừng phạt đối với dầu thô nhập khẩu từ Nga. Theo Elliott Abrams, nguyên đặc phái viên của Mỹ về vấn đề Venezuela dưới thời Tổng thống Donald Trump, thời điểm diễn ra cuộc trao đổi tại Caracas cho thấy chính quyền Mỹ thực sự muốn có thêm nguồn dầu thô từ Venezuela.
Nếu quả thực ông Biden muốn "hòa nhịp" với Venezuela, động lực thúc đẩy không đơn thuần chỉ là vì kinh tế. Mỹ muốn khai thác cuộc chiến ở Ukraine để chia rẽ Venezuela với Nga, khi Caracas là một trong những đồng minh thân thiết nhất của Moskva. Từ năm 2009-2019, Nga đã bán cho Venezuela lượng vũ khí trị giá 9 tỉ USD. Năm 2019, khi Mỹ và nhiều nước phương Tây công nhận thủ lĩnh đối lập Juan Guaido là Tổng thống ở Venezuela, ông Putin đã điều lực lượng quân sự tới hỗ trợ, bảo vệ ông Maduro.
Kể từ năm 2019, chính phủ Nga cũng tạo lập mạng lưới giúp Venezuela né trừng phạt của Mỹ, giúp Caracas bán dầu, bán vàng để thu ngoại tệ. Cũng trong năm 2019, Tập đoàn dầu khí quốc gia Petróleos de Venezuela (PDVSA) đã chuyển văn phòng châu Âu từ Lisbon (Bồ Đào Nha) về Moskva. Các máy bay chở t.iền cất cánh từ Moskva đáp xuống Caracas, giúp chính quyền Tổng thống Maduro có được nguồn ngoại tệ, tránh sụp đổ.
Điện Kremlin cho biết trong cuộc điện đàm với Tổng thống Putin, ông Maduro ủng hộ can thiệp quân sự của Nga ở Ukraine. Nhưng xung đột khiến quan hệ Nga-Venezuela gặp khó. Một mặt, lệnh trừng phạt của phương Tây nhằm vào các ngân hàng Nga khiến Venezuela khó chuyển t.iền từ Nga về nước - Francisco Monaldi tại Đại học Rice ở Houston, Texas (Mỹ) bình luận. Còn tại cuộc gặp với ba quan chức Mỹ ở Caracas, ông Maduro được cho là đã đề nghị Mỹ tạm thời dỡ trừng phạt ngân hàng Nga, tạo điều kiện cho Venezuela rút t.iền về nước. Nhưng ý tưởng này không được Mỹ chấp thuận.
Ông Maduro có thể cũng quan ngại việc Nga sẽ là một đối thủ cạnh tranh trong hạ giá bán dầu thô vì tác động từ lệnh trừng phạt. Kể từ năm 2020, Trung Quốc là khách hàng chủ chốt nhập khẩu khẩu dầu thô của Venezuela. Nhưng giao dịch trên cung đường vận chuyển kéo dài nửa vòng trái đất này sẽ không thể cạnh tranh được với Nga, nếu Moskva mời chào tận cửa đối với Bắc Kinh.
Chính quyền Tổng thống Biden tuyên bố không có ý lôi kéo ông Maduro. Sau cuộc gặp hồi tháng 3, Tổng thống Maduro ra lệnh phóng thích hai tù nhân người Mỹ từng bị bắt làm con tin ở Caracas trước đó. Ông cũng cam kết sẽ trở lại bàn đàm phán ở Mexico để gặp gỡ với phe đối lập. Theo mạng blog Caracas Chronicles, Phó Tổng thống Delcy Rodríguez và Ngoại trưởng Venezuela Felix Plasencia dự kiến sẽ sớm có cuộc gặp với quan chức phía Mỹ tại Trinidad và Tobago.
Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát hoài nghi về khả năng Mỹ vừa mua được dầu thô của Venezuela, vừa buộc được Tổng thống Maduro thay đổi. Vị thế của ông Maduro đã được cải thiện nhiều trong những năm gần đây. Tỉ lệ tín nhiệm của ông hiện là 19%, cao hơn với thủ lĩnh đối lập Guaido với 12%. Kể từ năm 2019, chính quyền Tổng thống Maduro cũng lặng lẽ triển khai nhiều gói cải cách kinh tế, trong đó có việc dỡ kiểm soát giá, dỡ hạn chế giao dịch ngoại tệ, giảm trợ cấp xăng dầu và khuyến khích đầu tư tư nhân.
Những biện pháp đó giúp kéo lùi lạm phát ở Venezuela, từ mức 3.000% năm 2020 xuống còn 686% trong năm 2021. "Ông Maduro chưa bao giờ có được vị thế sức mạnh như hiện nay. Ông ấy là người làm chủ. Nếu có thỏa thuận nào được đặt ra, thì chắc chắn đó không phải là dựa hoàn toàn vào điều kiện do ông Biden đưa ra", Temir Porras, cựu Thứ trưởng Ngoại giao Venezuela, bình luận.
Ông Biden họp mặt cùng các CEO khi kinh tế Mỹ khủng hoảng Hôm 21/3, Tổng thống Joe Biden và các quan chức Mỹ tổ chức 2 cuộc họp với các giám đốc điều hành hàng đầu đất nước trong khi Mỹ đối mặt với khủng hoảng lạm phát. Bộ trưởng Bộ Tài chính, Bộ trưởng Bộ Thương mại và các quan chức Nhà Trắng đã họp mặt với lãnh đạo các công ty về cuộc...
