Cuộc cách mạng trên chiến trường: Ukraine tìm cách dùng robot bù đắp hiếu hụt nhân lực

Với tham vọng triển khai hàng nghìn robot chiến đấu , Ukraine đang tiên phong trong việc tự động hóa chiến trường.

Tuy nhiên, liệu công nghệ này có đủ sức thay thế con người trong thực chiến?

Hệ thống chiến đấu robot Droid TW 12.7 mới của Ukraine. Ảnh: Bộ Quốc phòng Ukraine (mod.gov.ua/en)

Theo Forbes.com ngày 22/4, trong bối cảnh xung đột kéo dài và bài toán về lực lượng ngày càng nan giải, Ukraine đang thể hiện một tầm nhìn táo bạo: thay thế con người bằng đội quân robot trên chiến trường. Gần đây, Kiev gây chấn động khi công bố kế hoạch đầy tham vọng triển khai tới 15.000 phương tiện không người lái mặt đất (UGV) vào năm 2025. Đây không chỉ là một bước đi chiến lược mà còn phản ánh một thực tế khắc nghiệt mà quốc gia Đông Âu này đang phải đối mặt.

“Không có gì bí mật khi Ukraine đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân sự nghiêm trọng. Điều này tạo ra một nhu cầu cấp thiết, hiện hữu để thay thế vai trò của con người bằng các hệ thống robot”, Kateryna Bondar, nhà nghiên cứu tại Trung tâm AI Wadhwani thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định.

Bài học từ cuộc chiến trên không đã cho thấy sự hiệu quả của các thiết bị bay không người lái (UAV). Ukraine đã có những bước tiến vượt bậc trong việc sản xuất UAV, từ vài nghìn vào năm 2022 lên tới con số ấn tượng 2 triệu UAV vào năm ngoái. Tuy nhiên, việc đưa hàng nghìn “UAV” xuống mặt đất để thay thế binh sĩ lại là một câu chuyện phức tạp hơn nhiều.

“Đội quân robot” trên lý thuyết và thực tế

Con số 15.000 robot chiến đấu được nhắc đến bởi Hlib Kanevskyi, Cục trưởng Cục Chính sách Mua sắm của Bộ Quốc phòng Ukraine, trên tờ Economichna Pravda. Ông Kanevskyi cho biết, các hợp đồng mua UGV đã tăng trưởng theo cấp số nhân, từ 2,5 triệu USD trong nửa cuối năm 2024 lên tới 150 triệu USD chỉ trong quý đầu tiên của năm nay – một bước nhảy vọt lên gần gấp 100 lần.

Sự lạc quan về tiềm năng của robot quân sự là điều dễ hiểu. Hàng loạt thiết kế UGV “made in Ukraine” liên tục được giới thiệu, với đủ hình dáng, kích thước và vai trò: từ rải mìn, rà phá bom mìn, hậu cần, sơ tán thương binh cho đến chiến đấu trực tiếp bằng vũ khí nổ hoặc súng máy. Các cuộc thử nghiệm gần đây của “vườn ươm công nghệ” quốc phòng BRAVE1 đã chứng kiến sự tham gia của 70 mẫu UGV khác nhau.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa những hình ảnh hào nhoáng và thực tế chiến trường vẫn còn khá xa. Theo thống kê, trong số 50 mẫu UGV được chấp thuận cho mục đích quân sự, chỉ có 10 đến 15 loại được sử dụng thường xuyên. Bà Bondar giải thích: “Hãy tưởng tượng việc mang một cỗ máy nặng 1.000 kg ra tiền tuyến. Đó là một vấn đề hậu cần lớn. Nếu nó chạy bằng nhiên liệu, bạn phải vận chuyển nhiên liệu. Nếu nó chạy bằng pin, pin sẽ rất to, nặng và cần máy phát điện để sạc”.

Chi phí cũng là một rào cản đáng kể. Trong khi những chiếc UAV nhỏ có thể là “vật tư tiêu hao” với giá vài trăm USD, UGV lại không hề rẻ. “Ngay cả một robot nhỏ với tải trọng khiêm tốn cũng có giá khởi điểm khoảng 2.000-3.000 USD. Những robot đắt tiền hơn có giá từ 10.000 USD trở lên. Một phần là do chúng khó sản xuất hơn nhiều – bạn không thể chỉ in 3D phần thân của chúng”, chuyên gia Bondar nêu quan điểm.

Với mức giá đó, UGV chỉ thực sự có giá trị nếu chúng có thể thực hiện những nhiệm vụ mà UAV không thể. Và trong khi UAV tỏ ra vượt trội trong trinh sát và tấn công mục tiêu từ xa với độ chính xác cao, vai trò của UGV có xu hướng giới hạn hơn, tập trung vào các nhiệm vụ đặc thù.

Nhiệm vụ hậu cần và sơ tán

“Hậu cần là một trường hợp sử dụng thú vị. UGV hiện đang thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn và thay thế con người trong lĩnh vực này, giúp giảm thiểu rủi ro về thể chất. Những ‘chặng cuối cùng’ đến tiền tuyến luôn nằm trong tầm ngắm của UAV FPV (góc nhìn thứ nhất) Nga, khiến các phương tiện vận tải truyền thống trở thành mục tiêu dễ dàng. Do đó, đi và trở về từ tiền tuyến là một nhiệm vụ cực kỳ rủi ro. Một UGV có khả năng mang 60 kg có thể tiếp tế cho một vị trí quân trong bốn hoặc năm ngày. Điều đó rất hiệu quả”, bà Bondar nhận xét.

Việc sơ tán thương binh theo chiều ngược lại cũng quan trọng không kém. Mặc dù ít người dám tin tưởng giao phó tính mạng đồng đội bị thương cho một cỗ máy có thể gặp trục trặc, việc sử dụng UGV trong tình huống khẩn cấp vẫn được xem là một giải pháp tiềm năng. Các nguồn tin Ukraine đã ghi nhận một trường hợp sơ tán bằng UGV thành công vào tháng trước, khi ba binh sĩ bị thương được vận chuyển hơn 16 km qua khu vực chịu hỏa lực pháo binh và súng cối của Nga. Tuy nhiên, chiến dịch này đòi hỏi sự phối hợp của hơn 50 người, bao gồm cả người điều khiển UGV, người điều khiển UAV giám sát, hỗ trợ tác chiến điện tử và các nhân sự khác.

Điều này làm nổi bật một thách thức khác: UGV có thể không có người lái, nhưng việc vận hành chúng lại cần một đội ngũ đông đảo. Trong khi việc di chuyển trên những con đường bằng phẳng đã khó khăn, việc điều khiển robot chiến đấu di chuyển trên địa hình phức tạp còn nan giải hơn. Thông thường, một UGV chiến đấu cần một người điều hướng và một người điều khiển vũ khí, cùng với một đội UAV hai người để giám sát và dẫn đường từ trên không. Như vậy, cần tới bốn người và một loạt thiết bị để thay thế một binh sĩ duy nhất.

Một đoạn video do truyền thông nhà nước Nga công bố đã minh họa rõ ràng vấn đề này. Một UGV di chuyển trong cỏ cao, khiến người điều khiển khó xác định phương hướng. Giải pháp được đưa ra là người điều khiển UAV chia sẻ màn hình của mình, cung cấp cho người điều khiển UGV góc nhìn từ trên cao. Tuy nhiên, bản thân người điều khiển UAV vẫn cần màn hình riêng để điều khiển thiết bị của mình.

“Tương lai sẽ phụ thuộc vào tính tự chủ và AI”, bà Bondar khẳng định. Phần mềm thông minh sẽ cho phép UGV tự điều hướng, sử dụng hình ảnh từ UAV tự động bay trên cao. Lúc đó, người điều khiển sẽ trở thành chỉ huy nhiệm vụ, ra lệnh cho UGV di chuyển và chọn mục tiêu cho vũ khí khai hỏa. Nhưng để đạt được điều này phức tạp hơn nhiều so với việc lập trình cho một chiếc UAV bay tự động.

“Ngay cả trong lĩnh vực dân sự, vấn đề định vị mặt đất tự động vẫn chưa có lời giải; xe tự lái vẫn đang gặp khó khăn trong các tình huống khẩn cấp trên đường nhựa, mặc dù đã có nhiều năm đầu tư và các quy tắc giao thông rõ ràng”, bà Bondar lưu ý. Theo chuyên gia này, trong bối cảnh quân sự, mọi thứ trở nên khó khăn hơn gấp bội: “Hệ thống phải có khả năng nhận thức môi trường theo thời gian thực, đưa ra quyết định theo ngữ cảnh, tránh chướng ngại vật và điều khiển các hệ thống cơ khí phức tạp của xe – tất cả đều trong điều kiện bị gây nhiễu GPS, thông tin liên lạc bị gián đoạn và môi trường chiến tranh điện tử”.

Mặc dù một số nguyên mẫu UGV đầy hứa hẹn đã xuất hiện trong các phòng thí nghiệm nghiên cứu, việc triển khai rộng rãi trên chiến trường – đặc biệt khi một người chỉ huy nhiều UGV – có thể mất nhiều năm nữa để hoàn thiện, ngay cả trong bối cảnh cấp bách như Ukraine.

Robot tấn công: Những bước đi đầu tiên

Tuy nhiên, trong khi phần mềm vẫn đang trong quá trình phát triển, với sự hỗ trợ của con người, phần cứng hiện tại đã có thể thực hiện các nhiệm vụ hữu ích. “Ukraine đã thực hiện cuộc tấn công đầu tiên chỉ bằng robot. Toàn bộ sự việc hoàn toàn được điều khiển từ xa”, bà Bondar tiết lộ. Đó là một cuộc tấn công thành công vào các vị trí của Nga do Lữ đoàn Vệ binh Quốc gia số 13 thực hiện vào cuối năm ngoái, với sự tham gia của nhiều UAV trinh sát, UAV tấn công và hàng chục UGV trên mặt đất. Bà Bondar lưu ý rằng ngay sau khi UGV hoàn thành nhiệm vụ, binh sĩ có thể tiến vào để củng cố vị trí.

“Có vẻ như mục tiêu chính của Ukraine trong hoạt động này là thu thập kinh nghiệm, sau đó xây dựng các hướng dẫn và tiêu chuẩn chiến thuật để phổ biến kiến thức này. Tôi khá chắc chắn rằng chúng ta sẽ thấy nhiều hơn nữa những hoạt động tương tự”, bà Bondar nói.

Trong lĩnh vực phòng thủ, việc sử dụng robot có vẻ đơn giản hơn. Ukraine đã triển khai nhiều hệ thống vũ khí robot và tháp pháo tự động. Đơn giản nhất là một khẩu súng máy gắn trên giá ba chân, tích hợp camera. Người vận hành có thể phối hợp với trinh sát trên không và người điều khiển UAV FPV để ngăn chặn các cuộc tấn công của Nga mà không cần bất kỳ ai phải lộ diện (chỉ ở trong hầm trú ẩn).

Nhìn về tương lai, nhiều công ty đang bắt đầu sản xuất robot hình người, về mặt lý thuyết có khả năng đảm nhận vai trò của người lính. Tuy nhiên, ngay cả những cỗ máy được thiết kế cho địa hình gồ ghề cũng gặp vấn đề về khả năng di chuyển. “Robot của chúng tôi bị kẹt trong bùn lầy khi đang thực hiện nhiệm vụ và chúng tôi đã phải điều một robot khác có tời đến cứu nó. Kết quả là, phía Nga đã phá hủy cả hai robot”, một lời phàn nàn điển hình được trích dẫn trong một báo cáo của Ukraine về hoạt động của UGV. Bùn, tuyết, cát và cỏ thường được coi là những trở ngại lớn đối với UGV.

Robot bốn chân, được cho là có khả năng di chuyển vượt trội trên mọi địa hình, cũng không hẳn là câu trả lời. Ukraine đã triển khai thử nghiệm một số mẫu “chó robot”, nhưng bà Bondar cho biết kết quả không mấy khả quan: “Những người vận hành phàn nàn rằng những cánh đồng gồ ghề là vấn đề lớn đối với robot bốn chân. Chúng cũng dễ bị kẹt trong bùn và không thể ẩn nấp. Hiện tại, chúng giống như một món đồ chơi đẹp mắt hơn là một công cụ hữu ích ở tiền tuyến”.

Về nguyên tắc, một robot hình người sẽ di chuyển dễ dàng hơn nhiều và có thể cơ động trên mặt đất tương tự như con người. Những cỗ máy như Optimus của Tesla hay Humanoid G1 của Unitree có tiềm năng hữu ích – khi AI điều khiển chúng đủ thông minh. Tỷ phú Elon Musk dự đoán Optimus sẽ có giá khởi điểm khoảng 30.000 USD và sẽ tiếp tục giảm. Nhưng những video trình diễn ấn tượng là một chuyện, tính thực tế lại là chuyện khác.

“Mặc dù về mặt lý thuyết, chúng có khả năng di chuyển giống con người và cuối cùng có thể cơ động, ẩn nấp như một người lính, nhưng tính hữu dụng thực sự của chúng chỉ có thể được chứng minh thông qua thử nghiệm thực tế trên chiến trường”, bà Bondar nhận định.

Tóm lại, với kế hoạch triển khai 15.000 robot, Ukraine đang cho thấy quyết tâm tận dụng công nghệ để bù đắp cho những thách thức về nhân lực. Tuy nhiên, những cỗ máy này, dù hiện đại đến đâu, vẫn sẽ cần sự điều khiển của con người. Ở giai đoạn hiện tại, vai trò của chúng vẫn là hỗ trợ, thực hiện những nhiệm vụ nguy hiểm nhất mà không gây ra tổn thất đáng kể về nhân mạng. “UGV có khả năng đảm nhiệm vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các nhiệm vụ hỗ trợ nguy hiểm nhất, nơi chúng có thể giảm thiểu rủi ro cho binh lính mà không bị tiêu hao với số lượng không đáng kể”, chuyên gia Bondar kết luận.