Công an xã được điều tra ban đầu hay không?

Tranh luận đáng chú ý nhất về dự án Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự giữa các ĐBQH sáng 19-6 là thẩm quyền điều tra của công an xã.

Điều 43 dự thảo Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự trao cho công an xã khá nhiều thẩm quyền: Tiếp nhận tố giác, tin báo, ngoài việc lập biên bản tiếp nhận còn bổ sung thẩm quyền lấy lời khai; trường hợp bắt người phạm tội quả tang thì ngoài việc lập biên bản bắt, tước vũ khí, hung khí của người bị bắt, công an xã còn được bổ sung thẩm quyền lấy lời khai, khám người, vẽ sơ đồ hiện trường, thu giữ, tạm giữ và bảo quản đồ vật, tài liệu có liên quan…

Học vấn thấp, không chuyên sâu, dễ vi phạm

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nhận xét những thẩm quyền của công an xã theo dự thảo thực chất là hoạt động điều tra ban đầu của cơ quan điều tra. Thậm chí với nội dung công việc liên quan đến tiếp nhận tố giác, tin báo tội phạm thì thẩm quyền trao cho công an xã còn vượt ra khỏi khuôn khổ BLTTHS hiện hành.

Theo bà Nga, việc công an xã thực hiện các hoạt động điều tra ban đầu thực chất sẽ hạn chế quyền con người, quyền công dân của những người bị tạm giữ, khám xét. Chưa kể những bước điều tra ban đầu đó nếu không được thực hiện chuẩn xác, chuyên nghiệp sẽ khiến các dấu vết bị xóa, vật chứng bị mất… Trong nhiều trường hợp, nếu làm sai lệnh thì không thể khắc phục được, làm cho vụ án kéo dài và phức tạp trong đánh giá chứng cứ về sau. Vụ án Lê Bá Mai là một ví dụ điển hình cho những sai phạm trong hoạt động điều tra ban đầu của công an xã…

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga, việc công an xã thực hiện các hoạt động điều tra ban đầu thực chất sẽ hạn chế quyền con người, quyền công dân của những người bị tạm giữ, khám xét. Ảnh: TTXVN

Bà Nga cho biết theo quy định hiện hành, trưởng hay phó trưởng công an xã phải là người đã học xong chương trình THPT (có bằng hoặc có giấy chứng nhận đã học hết chương trình). Công an viên phải tốt nghiệp THCS nhưng ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, tiêu chuẩn này hạ xuống là chỉ cần học xong chương trình tiểu học. Đáng chú ý, ngoài tiêu chuẩn trên, công an xã không buộc phải qua đào tạo nghiệp vụ trước khi tuyển chọn.

“Tôi xin phép Quốc hội (QH) không nêu ví dụ cụ thể vì chỉ cần sau ít phút tra cứu thông tin trên mạng Internet chính thống sẽ có kết quả hàng chục vụ sai phạm liên quan đến trách nhiệm của công an xã đã được báo chí đưa tin rộng rãi. Trong đó có những vụ đánh chết người dân, gây thương tích nghiêm trọng, làm sai lệch hồ sơ vụ án…” – bà Nga nói.

Bà Nga cho rằng nguyên nhân về mặt pháp luật của những sai phạm trên là chúng ta đã giao cho công an xã thẩm quyền vượt quá năng lực, trình độ của họ. “Với người có trình độ học vấn thấp, đến mức do không có người nên chúng ta chấp nhận cả trình độ tiểu học, ít được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, làm việc bán chuyên trách, luôn phải chịu áp lực hoàn thành nhiệm vụ đảm bảo an ninh trật tự và trấn áp tội phạm mà lại được giao thẩm quyền quá lớn cùng với những công cụ phương tiện có thể gây nguy hiểm cao độ thì việc lạm quyền, vi phạm là khó tránh khỏi” – bà Nga phân tích.

Từ đó bà Nga cho rằng thẩm quyền liên quan đến tố tụng hình sự của công an xã là chưa phù hợp với BLTTHS hiện hành và Hiến pháp 2013. Bà Nga kiến nghị trước hết phải bỏ những quy định về thẩm quyền mang tính chất điều tra ban đầu của công an xã trong dự thảo. Thứ hai, đề nghị QH cho dừng thực hiện những quy định của Pháp lệnh Công an xã và các văn bản hướng dẫn thi hành về thẩm quyền tố tụng hình sự của công an xã để ngăn chặn sai phạm có thể xảy ra trong thời gian tới. Thứ ba, đề nghị nâng tiêu chuẩn tuyển chọn đầu vào của công an xã. Trong trường hợp nếu tiếp tục giao thêm nhiều nhiệm vụ quan trọng liên quan đến quyền con người, quyền công dân cho công an xã thì đề nghị phải xây dựng lực lượng này thành lực lượng công an chính quy.

Một số đại biểu (ĐB) QH khác cũng đề nghị không quy định trách nhiệm, thẩm quyền của công an xã, phường, thị trấn, đồn công an vào dự thảo.

“Thực tế công an xã vẫn đang làm những việc đó”

Tuy nhiên, cũng có những ĐB không đồng tình với bà Nga. Phó Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng – An ninh Hồ Trọng Ngũ cho rằng những quy phạm từ pháp lệnh đến nghị định và các văn bản của ngành công an bảo đảm rất tốt cho công an xã hoạt động. “Chúng ta cần phải luật hóa những quy phạm đó để công an xã có thêm quyền năng bởi thực tế nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm của công an xã đang rất nặng nề, rất phức tạp” – ông Ngũ nói.

Ông Ngũ thừa nhận công an xã có một số thiếu sót nhưng cần phải đào tạo, nâng cao trình độ, tuyển chọn đầu vào tốt hơn chứ không thể đặt vấn đề tước quyền đấy đi. “Còn nếu nói biến công an xã thành lực lượng chuyên trách thì chắc không thể được vì chúng ta không thể phình bộ máy cơ quan công an chuyên trách lớn như thế được. Chúng ta có hơn 11.000 xã, nếu bổ sung lực lượng chuyên trách thì có thêm mấy vạn người… Tôi nghĩ về mặt ngân sách là bất khả thi” – ông Ngũ nói thêm.

Giám đốc Công an TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung cũng cho rằng trên thực tế hiện nay, công an xã vẫn đang làm những việc mà dự thảo quy định: “Chúng ta cần đưa vào luật để đảm bảo được đúng chức năng, giúp công an xã làm đúng luật”.

Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp Đỗ Văn Đương cũng đồng ý nên giao công an xã tiến hành một số hoạt động điều tra nhưng giới hạn ở phạm vi rất hẹp. “Người bị hại sắp chết cũng phải lấy lời khai, chứ không cơ quan điều tra đến nơi ở vùng sâu, vùng xa thì bị hại chết rồi còn đâu mà lấy lời khai. Nhưng không để cho công an xã được khám nghiệm hiện trường bởi họ không có nghiệp vụ sâu, họ giẫm nát hiện trường, sau này cơ quan điều tra đến không làm được” – ông Đương nói.

Mở rộng cơ quan được điều tra? Liên quan đến việc dự thảo giao các lực lượng kiểm ngư, cơ quan thuế, Ủyban Chứng khoán nhà nước được tiến hành một số hoạt động điều tra, các ĐBQH cũng có quan điểm khác nhau. Giám đốc Công an TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung không tán thành với đề xuất của ban soạn thảo, cho rằng việc mở rộng các cơ quan được tiến hành một số hoạt động điều tra là không cần thiết, không phù hợp với định hướng cải cách tư pháp là thu gọn đầu mối cơ quan điều tra. Cạnh đó, thực tiễn cho thấy các sai phạm về thuế, chứng khoán đều liên quan đến công tác quản lý, điều hành của cán bộ, nếu giao cho các cơ quan này điều tra sẽ không đảm bảo tính khách quan. Trong khi đó, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Văn Phúc lại tán thành đề xuất trong dự thảo nhưng đề nghị các cơ quan trên tiến hành một số hoạt động điều tra ban đầu dưới sự hướng dẫn của cơ quan điều tra chuyên trách và đặt dưới sự kiểm sát của VKS.

Theo NTD