Có phải vua Quang Trung sang Trung Quốc và được vẽ chân dung?
Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Chính có tới 2 cuốn sách khảo cứu về chuyến đi của nhân vật được cho là vua Quang Trung sang Trung Hoa dự lễ bát tuần đại khánh của vua Càn Long.
Hai cuốn sách có tên Giở lại một nghi án lịch sử “Giả vương nhập cận” – có thực người sang Trung Hoa là vua Quang Trung giả hay không? và Phái đoàn Đại Việt và lễ Bát tuần Khánh thọ của Thanh Cao Tông đều mới được xuất bản gần đây.
Hai cuốn sách nói về chuyến đi của phái đoàn Việt dự đại lễ của vua Càn Long.
Cuốn Giở lại một nghi án lịch sử “Giả vương nhập cận”- Có thực người sang Trung Hoa là vua Quang Trung giả hay không? đi sâu vào phân tích giả thuyết của tác giả về việc người dẫn đầu phái đoàn nhiều khả năng là vua Quang Trung.Dựa vào việc nghiên cứu chi tiết các tài liệu lưu trữ, sử sách triều nhà Thanh, Nguyễn Duy Chính đã đi đến nhận xét: Phái đoàn Đại Việt sang dự đại lễ của vua Càn Long được đón tiếp với nghi lễ rất long trọng. Người đứng đầu phái đoàn, mà sử sách nhà Nguyễn sau gọi là “giả vương”, được vua quan nhà Thanh hết sức ưu ái, được xếp chỉ dưới bậc thân vương, được thưởng nhiều tặng phẩm quý giá, và còn được vua Càn Long cho vẽ chân dung.
Dù cho là một “nghi án”, tác giả vẫn đưa ra giả thuyết người cầm đầu phái đoàn sang Trung Hoa chính là vua Quang Trung, khi đưa ra những chứng cứ rằng vua Quang Trung không ở trong nước trong thời gian đó.
Điển hình như các văn thư và sắc phong ban hành trong thời gian diễn ra chuyến đi đóng dấu Hoàng thái tử chi bảo của Thái tử Nguyễn Quang Toản, hay có một cuộc xung đột giữa quân Tây Sơn với quân Lào, mà đến khi phái đoàn về nước, mới thấy sử chép vua Quang Trung thân chinh cầm quân đi đán.h.
Nguyễn Duy Chính dẫn các tài liệu nhà Thanh cho biết, phái đoàn của An Nam quốc vương có số người đi rất đông đảo, lên tới 160 người, trong khi quy định các phái đoàn đến dự lễ chỉ được phép có 60 người. Phái đoàn cũng được đặc cách lên gặp vua Càn Long tại sơn trang nghỉ mát Nhiệt Hà. Khi vua Càn Long ban thưởng, thì ban cho “An Nam quốc vương” một vạn lượng bạc, như các hoàng tử con ruột vua Càn Long.
Khi vua Càn Long đích thân làm lễ tế ở Tịch Nguyệt Đàn, thì cho vua Quang Trung bồi tế và sau đó vua Quang Trung còn được cử thay mặt vua Thanh chủ tế ở Sùng Thánh Từ. Khi vua Càn Long từ Nhiệt Hà quay lại kinh đô để khai mạc đại lễ khánh thọ, thì “An Nam quốc vương” được về Bắc Kinh trước để dẫn đầu phái đoàn nghênh đón vua Càn Long.
Sách có in kèm những bức tranh vẽ về Đại lễ mừng thọ vua Thanh Cao Tông (Càn Long) tám mươi tuổ.i, trong đó, bức An Nam quốc vương chí Tị Thử sơn trang, có hình ảnh được cho là vua Quang Trung mặc áo vàng, quỳ trước hai bồi thần mặc áo đỏ (được cho là Phan Huy Ích và Ngô Văn Sở) cùng các nhạc công đang làm lễ bái yết trước lều bạt của vua Càn Long ở sơn trang nghỉ mát.
Video đang HOT
Bức tranh được cho là vẽ vua Quang Trung (mặc áo vàng) cùng hai bồi thần đang làm lễ bái yết trước vua Càn Long.
Một bức tranh khác được trích trong bộ Bát tuần vạn thọ thịnh điển có cảnh một vị thân vương dẫn đầu các quan chào đón kiệu vua Càn Long trở về Bắc Kinh, và tác giả Nguyễn Duy Chính cho rằng vị thân vương đó là vua Quang Trung.
Nguyễn Duy Chính cũng tìm thấy trong Thanh cung Nội vụ phủ Tạo biện xứ văn khố những chi tiết về việc vua Càn Long sai họa công vẽ hình vua Quang Trung.
Tuy nhiên, tác giả vẫn trích những sách nhà Thanh, như Thanh sử cảo, chép rằng: “Thực ra Quang Bình (Huệ) sai em mạo danh đến mà thôi, chứ bản thân Quang Bình không dám tới”.
Trong khi đó, cuốn Phái đoàn Đại Việt và lễ Bát tuần Khánh thọ của Thanh Cao Tông miêu tả chi tiết lịch trình, diễn biến của chuyến đi kéo dài tới 9 tháng này, bao gồm cả các công văn mà phái đoàn gửi về nước, thư từ gửi các quan nhà Thanh hay chi tiết từng buổi tiếp tân trên đường đi, các diễn biến trong đại lễ, hoặc những bài thơ phú chúc tụng mà Phan Huy Ích đã làm để mừng thọ vua Càn Long.
Sách cũng kể chi tiết về danh sách cống phẩm mà phái đoàn Đại Việt đem tặng vua Càn Long, cũng như các tặng phẩm mà vua Thanh ban tặng phái đoàn.
Qua các công văn, bản tấu trình được Nguyễn Duy Chính sưu tầm và dịch thuật, thì ban đầu, phái đoàn còn có cả con thứ của vua Quang Trung là Nguyễn Quang Thùy đi cùng. Tuy nhiên, khi đi qua ải Nam Quan, Nguyễn Quang Thùy bị ốm nên vua Quang Trung đã cho 30 người hộ tống Hoàng tử về thành Thăng Long.
Theo tài liệu nhà Thanh, để cung ứng cho phái đoàn, có tỉnh đã phải chi đến 4.000 lạng bạc một ngày nên đã bị vua Càn Long khiển trách là quá xa xỉ.
Văn khố nhà Thanh cũng cho biết, vua Càn Long đã cho vẽ ba bức chân dung vua Quang Trung. Trong đó, có một bức vẽ vua Quang Trung mặc quan phục nhà Thanh. Các bức tranh này do hai họa sĩ nổi tiếng trong triều đình nhà Thanh là Mậu Bính Thái và Y Lan Thái thực hiện. Sự việc này được ghi trong tài liệu của Nội Vụ Phủ và đã được Nguyễn Duy Chính chụp lại, in kèm trong sách.
Trong bức thư của vua Quang Trung gửi Phúc Khang An thì trên đường về “đại hoàng đế nghĩ xuống đường sá xa xôi gửi ban cho một hộp bánh sữa, một hộp mứt trái cây khô và một cuộn tranh vẽ dung nhan quê mùa của kẻ hèn này”.
Tuy nhiên, tác giả Nguyễn Duy Chính cho rằng bức hình không còn nên hậu thế không biết chân dung ông ra sao.
Nguyễn Duy Chính sinh năm 1948 tại Sơn Tây. Ông cùng gia đình chuyển vào Na.m sin.h sống từ năm 1954. Ông học trường Quốc gia Hành chánh Sài Gòn, sau đó lấy bằng Tiến sĩ Quản trị kinh doanh Hoa Kỳ, hiện sống và làm việc tại California.Từ đầu những năm 2000, Nguyễn Duy Chính chuyển sang nghiên cứu sử Việt, cụ thể hơn là lịch sử Việt Nam thời Tây Sơn.Cùng hai cuốn sách kể trên, Nguyễn Duy Chính còn là tác giả của một loạt cuốn sách khác về thời Tây Sơn như Thanh – Việt nghị hòa: Tiến trình công nhận triều đại Quang Trung, Việt – Thanh chiến dịch, Đại Việt quốc thư…
Theo Lê Tiên Long (Zing)
Triều đại duy nhất có chính sách khuyến học với dân tộc ít người
Nhà Nguyễn là vương triều đầu tiên và duy nhất trong lịch sử trung đại thực hiện chính sách giáo dục đối với các dân tộc ít người.
Là triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam, nhà Nguyễn giai đoạn độc lập (1802-1858) làm chủ lãnh thổ từ ải Nam Quan đến mũi Cà Mau, gồm cả Đàng Trong và Đàng Ngoài. Lựa chọn Nho giáo làm học thuyết trị nước, triều Nguyễn xây dựng mô hình giáo dục mô phỏng theo Trung Hoa.
Chương trình học tập phân thành tiểu học (dành cho trẻ từ 6 đến 10 tuổ.i) và đại học (từ 10 tuổ.i trở lên, có vốn tri thức tương đối). Học trò học Tứ Thư, Ngũ Kinh, sau đó trải qua các kỳ thi lần lượt là Hương, Hội và Đình.
Theo Lịch sử Việt Nam tập 5, chương trình, phương thức dạy và học, thi cử của triều Nguyễn vẫn theo lối khoa cử sáo mòn từ nhiều thế kỷ trước. Điểm vượt trội là đã thực hiện chính sách giáo dục đối với các dân tộc ít người. Nhà Nguyễn là vương triều đầu tiên và duy nhất trong lịch sử trung đại triển khai việc này.
Chính sách giáo dục đối với dân tộc ít người được vua Minh Mệnh (còn gọi là Minh Mạng) thiết kế, vua kế nhiệm Thiệu Trị, Tự Đức thực thi với mục tiêu xây dựng nền Nho học thống nhất cả nước, không phân biệt người Kinh với người thiểu số, không phân biệt đẳng cấp, xóa bỏ dần hủ nạn, cục bộ ở vùng xa.
Triều Nguyễn duy trì hệ thống trường công và trường tư. Trường tư do các thầy đồ tự mở, quy mô nhỏ. Ảnh tư liệu.
Triều đình xây dựng hệ thống học đường quy mô vừa và nhỏ với mạng lưới giáo chức đông đảo rải khắp địa bàn dân tộc thiểu số (trừ vùng Thủy Xá, Hỏa Xá ở Tây Nguyên). Ở vùng xa của các tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận, Vĩnh Long, Hà Tiên, Cao Bằng, Thái Nguyên, Lạng Sơn..., triều đình bố trí các giáo thụ (phụ trách học tập của một phủ), huấn đạo (quản lý học tập của một huyện) chuyên trách cho phủ, huyện, hoặc cụm huyện tùy theo nhu cầu của từng địa phương.
Việc tuyển giáo chức được triều đình coi trọng. Lịch sử Việt Nam tập 5 chép lại lời vua Minh Mệnh: "Hạ lệnh cho các tỉnh phải xét kỹ học hạnh của giáo chức được học trò tin theo, hoặc người nào học thức cạn hẹp không kham nổi chức vụ, phải soi xét phân biệt mà tâu lên, đợi trẫm cách bãi hoặc thăng chức. Nếu có nơi nào thiếu, cần phải tuyển bổ, nên chọn người lớn tuổ.i học giỏi sung vào".
Đến triều Thiệu Trị, hoạt động giáo dục ở một số huyện vùng cao phía Bắc đã có bước chuyển quan trọng. Theo tấu trình của Thự Tổng đốc Sơn - Hưng - Tuyên Nguyễn Đăng Giai, ở Tuyên Quang vì "nhiều người thổ mục muốn cho con em theo học" nên xin dựng nhà học của tỉnh và đặt giáo thụ để giảng tập. Điều này chứng tỏ học lực của một số học trò người dân tộc đã vượt xa trình độ phổ cập tiểu học - mục tiêu ban đầu của triều đình.
Năm 1838, vua Minh Mệnh có dụ thể hiện rõ chính sách khuyến khích giáo dục vùng dân tộc thiểu số phía bắc. Các thổ huyện, châu ở Tuyên Quang, Cao Bằng, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Hưng Hóa (nay là Phú Thọ, Sơn La, Điện Biên, Hòa Bình), Quảng Yên (nay là Quảng Ninh) đều đặt quan cai trị, mục đích muốn "nhân dân vùng đó hun đúc, tiêm nhiễm, trông nhau làm nên để có đường tiến thân".
"Những người vui lòng dựa vào triều đình để xem phong hóa, tưởng cũng chẳng thiếu gì. Nay cho thượng ty các tỉnh ấy xét trong hạt, không cứ con em thổ quan hay nhà dân, cũng không cứ học đủ văn thể ba trường, ai là người tuấn tú thông minh, cho được vào kinh, giao cho quan Quốc tử giám dạy cho học tập", sách Lịch sử Việt Nam chép.
Những cá nhân ưu tú vùng dân tộc ít người được gọi là Ân cống sinh, được cấp lương ăn học ở Quốc tử giám (đặt ở kinh thành Huế), cùng với Tôn sinh, Ấm sinh (người của hoàng tộc, con quan lại). Năm 1844, Quốc tử giám có một học sinh Cao Bằng, hai người Lạng Sơn, một người Tuyên Quang, một người Hưng Hóa và một người Thái Nguyên.
Đây là lần đầu tiên trong thành phần học sinh Quốc tử giám có thêm diện ưu đãi là con em vùng dân tộc ít người, không phân biệt xuất thân.
Quốc tử giám ở Huế, nơi một số con em đồng bào dân tộc được theo học. Ảnh: Võ Thạnh.
Học ngôn ngữ dân tộc thiểu số
Ngoài việc khuyến học ở vùng dân tộc thiểu số, nhằm quản lý trực tiếp và thay đổi dần bộ mặt của vùng miền núi trên mọi phương diện, vua Minh Mệnh trú trọng đào tạo đội ngũ quan chức người dân tộc thiểu số biết chữ Hán và người Kinh biết chữ dân tộc.
Năm 1836, vua cho tìm người người Kinh biết chữ Hán, lại am tường chữ Chiêm, chữ Ni để mở lớp dạy tiếng dân tộc. Tại các tỉnh Bình Thuận, Hà Nội, Tuyên Quang, chọn tuyển học sinh học chữ và tiếng của người Chiêm, người Ni, Thanh, Thổ.
Ở Vĩnh Long, An - Hà, quan địa phương được lệnh tìm chọn những người minh mẫn, biết chữ Hán, cho học chữ Miên. Ở vùng rừng núi Nghệ An, triều đình xuống chỉ cho chiêu mộ những người thông hiểu tiếng dân tộc thiểu số trong hạt, điều về kinh để dạy tiếng và làm việc công. Ở biên giới phía Bắc, quan tỉnh Tuyên Quang Trần Ngọc Lâm đã mở lớp ở huyện Để Định, Vĩnh Điện. Lớp này do thầy giáo người Thổ dạy cho 5-6 học ính người bản hạt.
Với số lượng trường, lớp tăng tiến nhanh chóng, phân bổ khắp địa bàn từ miền xuôi đến miền ngược và các khoa thi mở liên tục, triều Nguyễn giai đoạn độc lập tự chủ đã tạo ra nguồn nhân lực dồi dào dùng cho bộ máy công quyền.
Theo Hồng Khánh (Theo VNEXPRESS)
Tranh luận lịch sử: 'Bức họa về vua Quang Trung thiếu thuyết phục' Một số nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng bức tranh được cho là vẽ vua Quang Trung do tác giả Trần Quang Đức công bố mới đây "không thuyết phục". Vua Quang Trung là nhân vật kiệt xuất của dân tộc ta. Tuy nhiên, lịch sử triều Tây Sơn ngắn ngủi cùng với những tư liệu về triều đại này bị thất...