Cơ chế “lách luật” của EU

Nhằm cứu vãn thỏa thuận hạt nhân I-ran, còn gọi là Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), có nguy cơ đổ vỡ sau khi Mỹ rút khỏi văn kiện này, Liên hiệp châu Âu (EU) đã thúc đẩy việc thiết lập cơ chế thanh toán đặc biệt cho I-ran nhằm tránh các biện pháp trừng phạt của Oa-sinh-tơn.

Tuy đã sẵn sàng đi vào hoạt động, song các nước EU còn những bất đồng về cơ chế “lách luật” này.

Một cơ sở sản xuất ô-tô liên doanh giữa I-ran và Pháp gần Tê-hê-ran. Ảnh Thời báo Niu Oóc (Mỹ)

Đức, Pháp và Anh, ba nước tham gia ký JCPOA đã đưa ra ý tưởng thành lập “Phương tiện mục đích đặc biệt” (SPV) nhằm bảo vệ các doanh nghiệp châu Âu cộng tác với I-ran cũng như duy trì trao đổi thương mại giữa hai bên sau khi Mỹ đơn phương rút khỏi thỏa thuận hạt nhân I-ran và tái áp đặt trở lại các biện pháp trừng phạt chống Tê-hê-ran. Với cơ chế này, trao đổi thương mại giữa EU và I-ran không sử dụng đồng USD và tránh các biện pháp trừng phạt của Mỹ. EU muốn triển khai cơ chế SPV cùng với một tuyên bố chính thức đối với I-ran được các nước thành viên EU thông qua, cũng như giải quyết toàn bộ mối quan ngại của các nước EU về I-ran liên quan chương trình tên lửa đạn đạo hay sự can dự của Tê-hê-ran trong các cuộc xung đột tại Trung Đông. Tuy nhiên, dù nỗ lực thúc đẩy thành lập SPV, song EU chưa thể thực hiện cam kết bảo vệ lợi ích của I-ran. Hiện có Anh, Pháp, Đức chính thức tuyên bố thành lập SPV và hy vọng các nước EU khác sẽ tham gia cơ chế này. Trước đó, I-ta-li-a và Tây Ban Nha ngăn cản việc đưa ra tuyên bố thành lập SPV.

Năm nước thành viên EU có trao đổi thương mại lớn nhất với I-ran là I-ta-li-a, Tây Ban Nha, Đức, Pháp và Hy Lạp. Các mặt hàng xuất khẩu chính của I-ran sang thị trường EU bao gồm nhiên liệu hóa thạch, dầu mỏ, khoáng sản và sắt thép, trái cây… Các mặt hàng I-ran nhập khẩu chính từ EU gồm lò phản ứng hạt nhân, nồi hơi, máy móc, thiết bị cơ khí và các bộ phận, thiết bị điện. Trong chín tháng đầu năm ngoái, I-ran đã xuất khẩu lượng hàng hóa trị giá 8,3 tỷ ơ-rô tới các nước thành viên EU, tăng 25,1% so cùng kỳ năm trước đó, trong khi nhập khẩu của I-ran từ EU giảm 8% so cùng kỳ năm trước đó, ở mức hơn 6,59 tỷ ơ-rô.

Đức, Pháp và Anh đã thống nhất thành lập SPV trong bối cảnh Tê-hê-ran đang tỏ ra thiếu kiên nhẫn và liên tục hối thúc EU nhanh chóng thực thi cơ chế thương mại đặc biệt. Giám đốc Cơ quan Năng lượng nguyên tử I-ran (AEOI) A.Xa-lê-hi đã hối thúc EU thực thi những nghĩa vụ trong khuôn khổ JCPOA, trong đó có cơ chế thương mại đặc biệt để duy trì hợp tác giữa hai bên. Ông bày tỏ hy vọng châu Âu thực thi các cam kết trước khi quá muộn. Theo quan chức này, sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân, I-ran đã duy trì việc thực hiện các nghĩa vụ trong khuôn khổ thỏa thuận, trong khi phía châu Âu tỏ ra chậm trễ trong việc xúc tiến triển khai SPV như đã hứa. I-ran cảnh báo có thể từ bỏ thỏa thuận hạt nhân nếu các cường quốc EU không bảo vệ được lợi ích thương mại và tài chính cho Tê-hê-ran. Nước này chỉ trích các quốc gia EU không sẵn sàng hành động để cứu vãn các cơ hội kinh doanh tại I-ran, cho rằng EU đánh mất các cơ hội này vì sự trì trệ và tính thụ động trước Mỹ.

SPV được kỳ vọng sẽ giúp bảo vệ các lợi ích kinh tế của I-ran để đổi lại việc Tê-hê-ran hạn chế chương trình hạt nhân theo thỏa thuận ký với các cường quốc. Cơ chế này mở ra các cơ hội hợp tác làm ăn giữa các nước EU với I-ran bất chấp các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Hà Lâm

Theo NDĐT