Chuyện những người “đếm mưa, đo nước”
Mỗi khi bão lũ tràn về, cán bộ Trạm Thủy văn Sơn Diệm (xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh) lại lao ra sông “đếm mưa, đo nước”.
Chị Lê Thị Hà trạm trưởng Trạm Thủy văn Sơn Diệm kể lại trận lũ lịch sử năm 2002
Chia sẻ với PV, chị Lê Thị Hà, Trạm trưởng Trạm Thủy văn Sơn Diệm tếu táo: “Trạm hiện có 4 người, 2 nam 2 nữ. Người ở gần nhất là tôi, ngay trên địa bàn xã Quang Diệm, người xa nhất ở Thanh Hóa. Người công tác lâu nhất cũng là tôi – đã 23 năm, người mới nhất cũng đã 11 tháng. Ba người đã có gia đình, còn mỗi o em út Linh Chi đang… ế”.
Nói về công việc, chị Hà cho biết: Người làm thủy văn có một quy tắc bất di bất dịch là 1 – 7 – 13 – 19. Đó chính là thời gian quan trắc trong một ngày của một trạm thủy văn cấp 1 như Sơn Diệm.
Bất kể ngày nào, đúng chính xác các giờ trên, không hơn cũng không kém, các nhân viên của trạm phải thực hiện các quan trắc như: Đo mực nước, nhiệt độ nước, nhiệt độ không khí, lượng mưa, phù sa… Tất cả đều được thực hiện ngoài trời, trên sông nước và bằng các dụng cụ thủ công chuyên biệt.
Đó là những ngày nắng ráo, còn ngày mưa lũ thì công việc của cán bộ thủy văn cực hơn rất nhiều. Cứ một tiếng đồng hồ, thậm chí là 30 phút lại phải ra sông để thực hiện quan trắc một lần.
Ngoài đo đạc, quan trắc, mọi người còn phải ghi, nhập số liệu, tính toán các con số chính xác về tình hình lũ trên sông để nhanh chóng gửi về Đài Khí tượng thủy văn Bắc Trung bộ. Đồng thời, gửi cho Đài Khí tượng thủy văn tỉnh Hà Tĩnh, chính quyền địa phương và các ngành chức năng đóng trên địa bàn để triển khai các phương án phòng, chống lũ kịp thời.
Theo nữ trạm trưởng có 23 năm hành nghề “bắt mạch” ông trời, lúc ra sông quan trắc, các thao tác của quan trắc viên phải thật chính xác nhưng đòi phải thật nhanh.
Video đang HOT
“Trong tất cả các quan trắc thì khó nhất là đo tốc độ dòng chảy để tính lưu lượng nước. Bình thường thì dưới 15 ngày đo 1 lần, nhưng những ngày mưa lũ thì theo biên độ của mực nước để đo liên tục.
Sông Ngàn Phố có độ dốc lớn, lũ lên nhanh xuống nhanh, nước lũ thường cuốn theo bùn đất, rác, xác cây… nên chèo xuồng giữa sông để quan trắc rất nguy hiểm, có thể đánh đổi cả tính mạng”, chị Hà chia sẻ.
Thêm vào câu chuyện, anh Nguyễn Đình Tuấn, quan trắc viên phù sa cho hay: “Công việc hàng ngày cứ lặp đi lặp lại y chang, nếu không kiên trì thì không thể bám trụ được. Còn tỉ mỉ và quyết đoán là để xác định, bố trí điểm đo phù hợp để cho số liệu chính xác nhất”.
Người ngoài hầu hết đều cho rằng, nghề thủy văn chỉ quan trọng lúc mưa lũ nhưng ít ai biết rằng những số liệu chị Hà, anh Tuấn quan trắc hôm nay được lưu trữ và sử dụng cho tận 20 – 30 năm sau.
Đó là cơ sở khoa học để các cấp chính quyền, ngành chức năng căn cứ, đánh giá trước khi quyết định xây dựng các công trình như hạ tầng, thủy lợi, bố trí các khu dân cư…
Rình rập rủi ro
Tính mạng của những cán bộ Trạm Thủy văn Sơn Diệm chỉ được “treo” bằng sợi cáp bắc qua sông
Sông Ngàn Phố bắt nguồn từ hàng trăm khe suối nhỏ trên dãy Giăng Màn ở độ cao 700m, vùng biên giới Việt – Lào. Sông có chiều dài 72km, với diện tích lưu vực, hứng nước trên 1.100km2. Những ngày thường, nước sông trong xanh, hiền hòa nhưng ngày lũ lại trở nên đặc biệt hung bạo.
Trong 23 năm trở lại đây, cán bộ Trạm Thủy văn Sơn Diệm đã từng đo được tốc độ dòng chảy của nước lũ qua trạm lên đến 260m/s. Chưa kể, nước sông ngày lũ còn kéo theo vô số đất đá, rác, cây cối…
Vậy mà, con thuyền chở cán bộ trạm ra sông quan trắc chỉ được neo bằng một sợi cáp nhỏ và được chống bằng cây tre già chặt bên kia bãi bồi.
Dù đã 18 năm trôi qua, nhưng trạm trưởng Lê Thị Hà vẫn nhớ như in trận lũ lịch sử ngày 20/9/2002. Nước lũ từ thượng nguồn tràn về ầm ầm như thác đổ, nước tràn qua QL8, ngập gần nửa phòng làm việc.
Những khúc gỗ khổng lồ theo nước lao như những chiếc búa tạ đang chực phá nát trụ sở làm việc. Lúc bấy giờ chưa có gác 2, cán bộ trạm phải căng bạt làm lán trên trần nhà để chuyển toàn bộ hồ sơ, sổ sách lên trên rồi tiếp tục làm việc.
“Cứ 30 phút một lần, tôi cùng 3 anh em chèo thuyền ra sông thực hiện các quan trắc. Giữa dòng nước chảy ầm ầm, hàng ngàn khúc gỗ như từng đàn trâu mộng theo nước lao vào mạn thuyền.
Con thuyền nhỏ bé cứ chòng chành, chống đỡ hết đợt này đến đợt khác, mãi một lúc lâu mới qua được bờ bên kia. Cả nhóm lại nín thở quay về, mới được nửa đường thì một con sóng lớn chồm lên, con thuyền chao đảo, nước vào nửa phần. Tôi chỉ biết hét lên rồi ôm chầm lấy anh Nguyễn Ngọc Trường (đã nghỉ hưu).
Lúc lên bờ mới biết mình còn sống và nghe các anh kể lại lúc đó may sao con thuyền tự cân bằng lại nên mọi người không sao”, chị Hà kể lại.
Báo động hồ, đập mất an toàn: Hiểm họa treo trên đầu
Nếu đập bị vỡ, lượng nước đổ về sẽ gây nguy hiểm cho tính mạng, tài sản người dân sống vùng hạ du và ảnh hưởng nghiêm trọng đến một số công trình công cộng khác
Hồ chứa nước Dạ Lam ở xã Thái Thủy có vị trí trọng yếu tại huyện Lệ Thủy (tỉnh Quảng Bình). Hồ được xây dựng từ năm 1986, dung tích 0,45 triệu m3, có chức năng ngăn mặn, giữ ngọt, tưới tiêu cho gần 1.000 ha lúa, hoa màu; cung cấp nước sinh hoạt cho hàng trăm hộ dân và giúp ngăn lũ cho vùng hạ du của nhiều xã phía Nam huyện Lệ Thủy. Sau gần 35 năm hoạt động, hồ Dạ Lam đã xuống cấp trầm trọng.
Đập có thể vỡ bất cứ lúc nào
Theo ghi nhận của phóng viên, hồ bị bùn đất bồi lắng, cỏ mọc um tùm, do thân đập yếu và được xây dựng quá lâu nên bị thấm nước, cống bị xói lở gây hư hỏng, nhiều nơi xung quanh đập xảy ra hiện tượng sụt lún, xuống cấp trầm trọng. Người dân nơi đây cho biết chỉ một trận mưa lớn là nước tràn qua đê khiến nguy cơ vỡ đập luôn thường trực.
Ông Lê Thuận Văn, Chủ tịch UBND xã Thái Thủy, cho hay trận lũ lịch sử vừa qua, huyện và xã phải cử người theo dõi 24/24 giờ; huy động 3 máy múc khơi thông dòng chảy, mở rộng tràn đê nhằm hạ mực nước trong hồ, giảm áp lực nước lên thân đập. Đồng thời di chuyển khoảng 150 hộ dân sống dưới chân đập và tài sản đến nơi an toàn. Một nguy cơ khác là tuyến đường sắt gần đó sẽ bị xé toang nếu đập vỡ, gây thiệt hại lớn. Việc phải đầu tư sửa chữa, nâng cấp là rất cấp bách" - ông Văn nói.
Theo Chi cục Thủy lợi tỉnh Quảng Bình, ngoài hồ Dạ Lam, Cây Gạo, một loạt hồ, đập chứa nước khác của tỉnh: Học Chọ (xã Quảng Minh, thị xã Ba Đồn), Cửa Nghè (xã Hạ Trạch) và Hung Dũ (xã Hưng Trạch) của huyện Bố Trạch, hồ Trởm (xã Hiền Ninh, huyện Quảng Ninh)... đều bị xói lở và thấm nước qua thân đập rất nặng, nguy cơ lún sụt, vỡ đập khi lũ về rất cao. Nguy cấp nhất vẫn là đập nước ở Cây Gạo (xã Hoàn Trạch, huyện Bố Trạch), hồ này đã trên 25 năm sử dụng, nhiều hạng mục như thân đập, cống... đã bị mục, sụt lún. Nguy cơ vỡ đập đe dọa tính mạng, tài sản của hàng ngàn hộ dân sống dưới vùng hạ du khi mưa lũ đổ về.
Hồ Dạ Lam (tỉnh Quảng Bình) được xây dựng từ năm 1986, nay đã xuống cấp trầm trọng, có nguy cơ vỡ đập trong mùa lũ Ảnh: Hoàng Phúc
Mỗi vết nứt có thể gây nên thảm họa
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Ngãi, trong số 124 hồ chứa nước thủy lợi có 38 hồ chứa bị hư hỏng, xuống cấp chưa bảo đảm an toàn đập. Trong đó, có 7 hồ chứa bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng, cần được ưu tiên sửa chữa, nâng cấp gồm các hồ chứa: Đá Bạc, Phươc Tích, Cống Đá (huyện Binh Sơn); Hố Vàng, Hố Tre, Hố Đèo (huyện Sơn Tịnh) và Lỗ Thùng (huyện Mộ Đức).
Hồ Đá Bạc và Phước Tích (huyện Bình Sơn) có dung tích gần 10 triệu m3, tuổi đời trên 30 năm, hiện bị hư hỏng nặng. Toàn bộ đập xung quanh hồ được làm bằng đất, nhiều vị trí có nguy cơ bị sạt lở. Các tràn xả lũ phần lớn tràn tự nhiên trên nền đất hoặc đá nên thường xuyên bị xói lở; các cống lấy nước dưới đập có cửa van đóng mở thủ công và hiện đang bị hư hỏng, nước rò rỉ qua thân cống. "Trong đợt bão số 9 vừa qua, nước từ khu vực lòng hồ dâng cao, tràn qua những khe nứt gây ngập hàng chục hộ dân quanh đây... Khi thấy mưa lớn, người dân chúng tôi phải di dời hết đi nơi khác vì sợ vỡ hồ. Thân hồ làm bằng đất, nhiều vị trí do mưa lâu ngày khiến đất nhão ra, rất nguy hiểm" - bà Nguyễn Thị Thanh, sống xung quanh hồ Phước Tích, cho biết.
Tương tự tại hồ Lỗ Thùng, hồ Ông Tới (huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi), có sức chứa gần chục triệu mét khối nước, hiện cũng đang bị nứt nẻ nghiêm trọng do xây dựng cách đây hơn 30 năm. Toàn bộ thân đập bằng đất, mỗi trận mưa lớn là nước rò rỉ theo những vết nứt nẻ chảy thành những con suối nhỏ. Chính quyền và người dân ở đây đang hết sức lo lắng vì nguy cơ vỡ hồ có thể xảy ra bất cứ lúc nào. "Bởi mưa lớn, nước từ hồ Ông Tới chảy ra xối xả, những khe nứt có nguy cơ bục vỡ"- anh Nguyễn Văn Quang, ngụ xã Đức Lân (huyện Mộ Đức, gần hồ Ông Tới), âu lo.
Hạ du thấp thỏm
Hồ chứa nước Hóc Thánh có dung tích thiết kế hơn 400.000 m3, phục vụ cho 60 ha lúa, hoa màu tại 2 thôn Hòa Trung và Hòa Sơn (xã Bình Tường, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định). Tuy nhiên, gần đây, người dân địa phương thường gọi hồ Hóc Thánh là "quả bom nước" bởi nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Mái đập hồ chứa bị sụt, nhiều nơi bị khoét rỗng có chiều sâu từ 20-30 cm, có nơi sâu tới 50 cm; thân đập bằng đất bị nước thẩm thấu mái hạ lưu tạo nên những đường lồi lõm lớn. Phía mái thượng lưu đã bị nước lũ hằng năm cuốn phăng hết các thảm cỏ bảo vệ, chỉ còn trơ lại sỏi đá và những khe suối sâu ăn vào thân đập. Lòng hồ bị đất, đá bồi lấp nặng; cửa xả lũ bị hư hỏng với những mảng khối đá bê-tông bị vỡ nứt, nằm ngổn ngang bên miệng hồ... "Hơn 15 năm nay, mỗi khi đến mùa mưa bão, người dân chúng tôi luôn sống trong nỗi lo sợ vì nguy cơ vỡ đập hồ Hóc Thánh. Nếu chẳng may vỡ đập thì tính mạng của gần 1.000 hộ dân và hơn 100 ha đất canh tác ở vùng chân hồ không biết sẽ ra sao" - ông Nguyễn Văn Hùng (54 tuổi; ngụ thôn Hòa Sơn, xã Bình Tường) lo lắng.
Tương tự, tại xã Mỹ Chánh, huyện Phù Mỹ, hồ Hố Trạnh hiện cũng là nỗi lo của người dân và chính quyền địa phương mỗi khi bước vào mùa mưa bão. Hồ được xây dựng năm 1980 với dung tích 320.000 m3, để tưới 47 ha cây trồng. Qua thời gian sử dụng, hiện mái thượng lưu và đập đất bao quanh hồ chứa này đã bị xói lở, nhiều đoạn không còn khả năng bảo vệ hồ, không tích nước được. Điều đáng quan ngại là hồ chứa nước này lại nằm gần khu dân cư, nếu xảy ra sự cố thì hậu quả rất khó lường.
Nhân dân, cán bộ, chiến sỹ tỉnh Đồng Tháp hỗ trợ bà con vùng lũ Hà Tĩnh 500 triệu đồng Nhân dân, cán bộ, chiến sỹ tỉnh Đồng Tháp đã trao hỗ trợ 500 triệu đồng giúp người dân Hà Tĩnh tái thiết cuộc sống sau trận lũ lịch sử. Chiều 21/11, đoàn công tác tỉnh Đồng Tháp do đồng chí Lê Thành Công, Trưởng ban Dân vận Tỉnh ủy - Chủ tịch UBMTTQ tỉnh làm Trưởng đoàn đã đến thăm hỏi, chia...