Chuyên gia Đức: UNCLOS có ý nghĩa rất lớn với an ninh hàng hải

Nhân 40 năm Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển ( UNCLOS) được chính thức mở ký (10/12/1982-10/12/2022), trao đổi với phóng viên TTXVN tại Đức, Giáo sư, Tiến sĩ Thomas Engelbert, chuyên gia nghiên cứu về biển tại Đại học Hamburg (Đức) nhận định UNCLOS có ý nghĩa rất lớn đối với an ninh hàng hải, không chỉ ở Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương mà trên cả thế giới.

Giáo sư, Tiến sỹ Thomas Engelbert phát biểu tại một hội thảo. Ảnh: Mạnh Hùng – PV TTXVN tại Đức

Theo ông, đây là lần đầu tiên những quy định rõ ràng về các hành xử trên biển được đặt ra. Ví dụ Công ước quy định rõ những thực thể nào được gọi là đảo, phân biệt đảo đá, định nghĩa các vùng khai thác kinh tế trên biển của quốc gia… Đây là lần đầu tiên các khái niệm này được định nghĩa rõ ràng. Văn bản này cũng quy định các cơ chế pháp lý giải quyết các tranh chấp biên giới trên biển giữa các quốc gia mà không sử dụng bạo lực.

Giáo sư Engelbert đánh giá sự ra đời của UNCLOS là một cột mốc quan trọng trong luật quốc tế liên quan đến biển. Trên cơ sở UNCLOS, một số tổ chức quan trọng được thành lập như Tòa án quốc tế về Luật Biển (tại thành phố Hamburg, Đức) hay Tòa trọng tài thường trực PCA (tại thành phố La Haye, Hà Lan). Đây là cơ sở để các quốc gia có biển giải quyết các tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình.

Theo Giáo sư Engelbert, từ khi ra đời, UNCLOS đã được áp dụng để giải quyết thành công nhiều vụ tranh chấp phức tạp về biển, ví dụ vụ tranh chấp giữa Anh và Mauritius trong việc thành lập khu bảo tồn biển tại khu vực quần đảo Chagos ở Ấn Độ Dương; vụ Nicaragua kiện Colombia ra Tòa án Công lý quốc tế về phân định chủ quyền các đảo và vùng biển liên quan tại biển Caribe; vụ Timor Leste kiện Australia liên quan đến phân định biên giới biển giữa hai nước…

Đối với tranh chấp trên Biển Đông, tháng 1/2013, Philippines đã chính thức kiện Trung Quốc theo Phụ lục VII của UNCLOS. Như vậy, một lần nữa UNCLOS đã được vận dụng để giải quyết tranh chấp về biển giữa các quốc gia. Tháng 7/2016, Tòa trọng tài thường trực PCA đã ra phán quyết cuối cùng về vụ kiện này, bác bỏ hoàn toàn yêu sách “đường chín đoạn” của Trung Quốc tại Biển Đông, đồng thời chỉ rõ việc xây dựng căn cứ trên biển, trên các đảo đá hay các đảo nhân tạo mà Trung Quốc đã và đang tiến hành gây tổn hại tới môi trường biển và vi phạm UNCLOS.

Giáo sư Engelbert nêu rõ phán quyết này của Tòa trọng tài thường trực là cơ sở pháp lý vững chắc để giải quyết xung đột trên Biển Đông và có ảnh hưởng lâu dài về mặt pháp lý. Tuy nhiên, việc thực hiện phán quyết phụ thuộc vào các quốc gia liên quan vì không có cơ chế cưỡng chế hiệu quả nào buộc thi hành phán quyết. Mặc dù vậy, trong các cuộc đàm phán sau này như đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), phán quyết của Tòa trọng tài PCA vẫn có những ảnh hưởng nhất định.

Bình luận về mốc 2022 cũng là năm kỷ niệm 20 năm ký kết Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), Giáo sư Engelbert đánh giá trong bối cảnh COC chưa ra đời, DOC có ý nghĩa lớn, là cơ sở pháp lý quan trọng ràng buộc nhất giữa ASEAN và Trung Quốc trong việc giải quyết tranh chấp trên Biển Đông, duy trì môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực này. Các bên tham gia ký kết DOC nhất trí tuân theo các tiêu chuẩn quốc tế về cách hành xử trên Biển Đông, tôn trọng tự do hàng hải, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực đối với các quốc gia khác, không leo thang căng thẳng làm phức tạp tình hình, sẵn sàng đối thoại để xây dựng COC.

Nhóm Bạn bè của UNCLOS (UNCLOS Friends Group) được thành lập theo sáng kiến của Đức và Việt Nam, tới nay đã có sự tham gia của 115 nước. Đánh giá về vai trò của nhóm này trong thực thi UNCLOS, DOC cũng như thúc đẩy đàm phán về COC, Giáo sư Engelbert cho rằng những sáng kiến và cơ chế hợp tác như nhóm Bạn bè của UNCLOS rất có ý nghĩa và cần thiết trong việc thực thi UNCLOS. Con số 115 quốc gia tham gia nhóm cho thấy điều này. Chính phủ Đức luôn nhấn mạnh vai trò của UNCLOS và luật pháp quốc tế nói chung trong giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế.

Trong khi đó, Tiến sĩ Gerhard Will, nguyên chuyên gia nghiên cứu về Biển Đông tại Viện Khoa học và Chính trị Đức (SWP) nhận định các bên liên quan tại Biển Đông đang thúc đẩy các cuộc đàm phán về vấn đề này. UNCLOS 1982 vẫn có tầm quan trọng rất lớn, phải là cơ sở cho bất kỳ giải pháp nào ở Biển Đông. Chuyên gia này nhấn mạnh rằng mọi quy định nhằm mục đích lâu dài và bền vững phải được thực hiện trên cơ sở UNCLOS.