Chuyện đời buồn của người đàn bà gần hai mươi năm thế chỗ chị làm vợ của anh rể

Từng có một tình yêu rất đẹp, nhưng phải theo anh rể về làm vợ. Cuộc đời 20 năm làm vợ anh rể với những lời tâm sự và nỗi buồn được kể ra như một bài học cho những hủ tục lạc hậu ở vùng đất này.

Làm vợ anh rể từ thủa mười ba

Tục “nối dây” là tập tục còn khá nặng nề đối với các buôn làng vùng sâu vùng xa ở Kon Tum. Giữa vô biên của đường rừng xa ngái, họ xây dựng tập quán của mình với các sắc thái tư duy núi rừng. Có cái lạ lẫm, có cái lạc lối. Những gì họ phơi bày với cộng đồng xung quanh là giá trị tư liệu phản ánh lại tấm gương cha ông họ từng làm. Một trong những điều đó là tục nối dây hà khắc, bắt buộc phải thấm nhuần tại mỗi cá thể trong cộng đồng người này. Tục nối dây ấy trở thành lực cản để người Xê Đăng đi ra với thế giới bên ngoài một cách chững chạc. Thế nhưng, ai thực hiện tục nối dây, trong con mắt người dân, đó là lẽ sống tốt ở đời. Giữ được lễ tục tổ tiên, là tấm gương cho người trẻ nơi đây học hỏi trong bước đường trưởng thành. Chính vì thế đã có không ít chuyện tình dở dang cách trở, không biết bao nhiêu cuộc đời và thân phận phải gánh vác cái trách nhiệm nặng nề của tục “trở về” ấy, mà H’oai là một điển hình của luật tục đáng sợ với những người phụ nữ ở chốn này.

Với cộng đồng người ở Tây Nguyên, tục nối dây thật sự khiến nhiều người không hạnh phúc. (ảnh minh họa)

Chúng tôi tìm H’oai khi cô khăc khô đi nhận gạo trợ cấp. Ngay ấy, đúng vào dịp bo ma cho vơ, cung la ngay Hơn bây giờ đã 39 tuổi giao lai con cho phia ho ngoai nuôi cung tất cả nha cưa, trâu bò đê trơ vê nhà mẹ đẻ cua minh. “Biêt lam gi nưa, tâp tuc đa vây. Minh phai vê quê! Nếu mình ở lại thì phải lấy chị hoặc em vợ mới được phép ở lại!” Hơn giãi bày như thế. Lúc ấy H’oai mới hơn 13 tuổi, nhưng cũng ra dáng thiếu nữa lắm rồi. Ngày chị gái không may lâm bệnh qua đời, H’oai đã lo sợ đến cái cảnh mình sẽ thay chị làm vợ anh rể, thay chị chăm nuôi cho mấy đứa cháu. Mặc dù H’oai thương chúng lắm, nhưng vì H’oai đã nặng lòng với một trai làng, nhưng chưa kịp ngỏ lời mà thôi.

Luật tục ấy đã ăn sâu vào tiềm thức của người Xê Đăng và trở thành một luật tục nghiêm ngặt. Không biết tục nối dây mà tiếng Xê Đăng gọi là “sợp” ấy có từ bao giờ nhưng các thế hệ già làng coi đây như khuôn vàng thước ngọc của tổ tiên, có uy lực tuyệt đối. Nhìn đứa cháu ngoại còn đỏ hỏn trên tay mà bất hạnh quá, a mế của H’oai van nài: “Con ơi, bây giờ mà mày thương cháu thì hãy về theo thằng Hơn làm vợ của nó, để giữ lấy các cháu trong nhà, giữ lấy tình cảm gia đình, dòng giống của nhà. Mày mà không làm vợ nó thì thằng cháu này nó khổ, nhà mình cũng khổ vì không có bò có trâu đền cho nhà nó đâu!”. Dù biết luật tục là như vậy nhưng H’oai vẫn cảm thấy quá đột ngột. Trong căn nhà vẫn như còn đó bóng dáng người chị đi về, H’oai cố tìm cách “hoãn binh”, nói với mẹ cho mình suy nghĩ. Thấy vậy, bà con dân làng “bắt lý”: “Mày đã không theo tục của lầng, mai này vì mày mà con ma núi sẽ về bắt cả bản phải chịu nhiều cái bệnh tật, không làm tốt được cái rẫy, cái ruộng, nếu có chuyện gì xảy ra với làng này thì mày sẽ bị phạt nhiều con trâu, con bò để cúng con ma rừng đấy!” rồi hết mẹ đẻ lại đến người làng sang thúc giục H’oai về làm vợ Hơn.

Lễ bỏ mả hôm ấy, đưa chau ngu say trên lưng H’oai không hê biêt ngay hôm nay minh đa mât me va mât luôn ca cha. Rồi chẳng hiểu vì sao, lúc ấy giữa đám bỏ mả, nhìn đứa cháu tội nghiệp trên lưng mình, H’oai đã không ngần ngại chấp nhận nối dây với anh rể, để đứa cháu đã mất mẹ sẽ không mất thêm người cha này nữa. “Khổ nhưng mình phải có trách nhiệm với gia đình để chị H’rít của mình ở thế giới bên kia yên tâm làm con… ma. Giờ thì cũng đã xong rồi!”, H’oai đã trăn trở giữa niềm tôn kính tiên tổ với thực tại trước mặt như thế. Năm ấy, H’oai mới lên mười bốn. Đám cưới mà chàng rể chẳng ai khác là anh rể đã 19 tuổi và cô dâu là H’oai đang ngây ngô tuổi chơi tuổi lớn. Đem vòng tay là vật đính ước mà anh rể mới trao, H’oai còn hồn nhiên khoe với người làng. Mọi người trong buôn lại được một phen no say. Cô bé H’oai cười vang một góc nhà vì cái rượu cưới làm rạo rực trong lòng, bước xuống cầu thang ra chơi với chúng bạn trong buôn trong làng ngay trong ngày cưới mà chẳng thể biết được cơn khổ từ đây đã trói cuộc đời mình.

Đằng đẵng 20 năm đầy những ngày buồn

Rồi H’oai không hiểu sao sau bữa người trong buôn vui chơi uống rượu ca hát xong, cô phải đi theo anh rể Hơn như cái bóng. Ngày trước cô vẫn thường hay lên rẫy với ba mẹ, giờ Hơn dẫn cô đi. Chăn bò, lấy củi, quanh cô lúc nào cũng có anh rể. Mãi rồi cũng thành quen. Chỉ người trong buôn và ba mẹ cô là khác, nhìn H’oai ngày càng ra dáng thiếu nữ, mắt họ ngấn buồn. H’oai vẫn hồn nhiên, chỉ thỉnh thoảng đỏ mặt chạy đuổi đánh đám trai gái cùng lứa khi chúng trêu cô và anh rể là… vợ chồng! Những chuyện này, mỗi tối cô đều háo hức kể cho anh rể nghe, còn cả nhà ngồi lặng im.

Rồi ngày H’oai có cái bụng lùm lùm, cha mẹ H’oai cắt một khoảnh đất, dựng nhà, bảo cô và anh rể Hơn ra đấy ở. Bấy giờ cô mới hiểu những lời trêu đùa của đám trẻ trong làng. Cô còn muốn đi chơi với đám bạn, còn muốn vui với chúng trong những dịp hội làng. Nhưng cô thiếu nữ chưa kịp vui đã trở thành đàn bà. H’oai kể, đã không ít lần cô khóc chạy về nhà xin ở lại, không quay về nhà nữa. Mẹ cô nói: “Mày muốn bỏ chồng phải có 2 con trâu. Không có trâu thì có 3 con bò đền cho nó. Mày có thì mày đền đi, tao không có đâu!”. Cô hiểu, ước mong được quay về nhà đã thành tuyệt vọng từ ngày cả nhà thực hiện tục “nối dây” cho cô với anh rể. và mối tình của cô với chàng trai kia cũng đã vụt tắt từ lúc cô bước theo anh rể lên rẫy sau cái buổi rượu thịt ê hề ấy.

Cần nhiều thời gian để những hủ tục được xóa bỏ. (ảnh minh họa)

Không được về nhà nữa, H’oai chập nhận sống chung với anh rể, cái nghèo cái khổ cứ bám níu lấy những bước chân trần của H’oai và Hơn mãi. Bốn đứa con lần lượt ra đời, gánh nặng cơm áo oằn lưng như chính cuộc đời cô vậy. Anh rể, cũng là chồng của H’oai ít khi ở nhà. “Nó ở luôn trên rẫy, ít nói lắm! Chắc nó buồn mình nhiều vì nó chỉ thương chị H’rít của mình thôi!”, H’oai nói. Nhiều đêm, H’oai ngồi thổi khèn lá, thấp thoáng bóng dáng tình ca của núi rừng nhưng buồn ủ dột. Thi thoảng chàng trai làng mà H’oai định bắt làm chồng ngày trước đi ngang qua trước mặt, anh vẫn chưa ưng cái bụng ai vì đã trót thương H’oai nhiều lắm. Nhưng giờ cô đã là vợ của anh rể rồi, đã là bà mẹ của 4 đứa con và một đứa cháu rồi, còn gì cho anh nữa. Nhiều lúc gặp lại chàng trai thủa nào ở đầu con nước, H’oai vội vã quày quả bỏ đi. Cũng nhiều lúc H’oai nghĩ tại sao mình lại chấp nhận cái tục nối dây này, để rồi mình khổ, anh rể cũng khổ, người mình yêu cũng khổ. Nhưng rồi suy nghĩ đó chẳng tồn tại được bao lâu, vì bây giờ H’oai đã chẳng thể làm gì được nữa.

Trao đổi với chúng tôi, một cán bộ dân số ở địa phương buồn buồn cho biết: “Nơi đây 90% là đồng bào dân tộc thiểu số nên vẫn còn duy trì rất nhiều luật tục lạc hậu. Chúng tôi vẫn thường xuyên tổ chức tuyên truyền, vận động xóa bỏ những hủ tục lạc hậu như tập tục nối dây này nhưng rất khó vì nó đã ăn sâu vào máu thịt người dân rồi. muốn xóa bỏ cần một thời gian dài để dần thay đổi nhận thức mới được!”. Cứ thế, vì hủ tục, họ đành chấp nhận con đường đi cùng nhau như món nợ đời cần phải trả. Như H’oai đến nay đã 20 năm rồi làm vợ anh rể, nhưng ngày vui chỉ đếm trên đầu ngón tay mà thôi. Khi ánh tà dương cuối cùng khuất bóng sau dãy núi mờ xa, H’oai bảo chúng tôi ra bậc cửa ngồi cho sáng, rồi than: “Làm đàn bà như mình sao khổ quá!”. Tự nhiên thấy buồn cho một phận đời chốn thâm sơn không thoát khỏi luật tục.

Tiêu Dao