Chính trị gia Indonesia đột tử giữa chuyến bay

Helmud Hontong, phó huyện trưởng một huyện đảo tỉnh Bắc Sulawesi, bị chảy máu mũi, miệng và tử vong sau chưa đầy một giờ lên máy bay.

Helmud Hontong, 58 tuổi, phó huyện trưởng quần đảo Sangihe xa xôi ở tỉnh Bắc Sulawesi, tuần trước đáp chuyến bay từ thành phố Denpasar, tỉnh Bali đến thành phố Makassar, tỉnh Nam Sulawesi để họp với huyện trưởng các địa phương khác. Trạng thái tinh thần của ông khi đó rất tốt.

Sau cuộc họp, ông lên chuyến bay kéo dài 90 phút của Lion Air để về nhà. Tuy nhiên, chưa một giờ sau khi lên máy bay, ông cảm thấy mệt mỏi, sau đó ho dữ dội, máu bắt đầu chảy ra từ miệng và mũi. Ông được tuyên bố đã tử vong khi máy bay hạ cánh xuống Makassar.

Helmud Hontong, phó huyện trưởng huyện đảo Sangihe, tỉnh Bắc Sulawesi, Indonesia. Ảnh: SCMP.

Sự việc châm ngòi cơn thịnh nộ ở Indonesia, với các nhóm môi trường và ủy ban nhân quyền kêu gọi điều tra cái chết bí ẩn không đúng lúc của Helmud. Trên truyền thông, một số nhà quan sát suy đoán ông có thể là mục tiêu của một âm mưu, vì những gì họ mô tả là mô hình bạo lực quen thuộc đối với những người bảo vệ môi trường ở Indonesia.

Usman Hamid, giám đốc Tổ chức Ân xá Indonesia, cho biết ông đã huy động các nhà hoạt động cấp cao thúc đẩy các cuộc khám nghiệm tử thi và pháp y đầy đủ.

“Trong những năm gần đây, mối đe dọa ngày càng tăng đối với người làm việc về các vấn đề môi trường và quyền đất đai. Cái chết của ông ấy khiến tôi nhớ đến Munir, nhà hoạt động nhân quyền bị đầu độc trên máy bay”, Usman nói.

Munir Said Thalib, một trong những nhà hoạt động nhân quyền nổi tiếng nhất Indonesia, bị đầu độc bằng thạch tín và chết trên chuyến bay của Garuda Indonesia từ Jakarta đến Amsterdam năm 2004.

Helmud đã phản đối việc nhượng quyền khai thác 42.000 mỏ vàng do chính phủ cấp cho công ty Indonesia PT Tambang Mas Sangihe, có 70% cổ phần của công ty Canada Baru Gold.

Ngày 28/4, Helmud gửi thư đến Bộ Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản yêu cầu thu hồi giấy phép hoạt động của PT Tambang Mas Sangihe do nguy cơ hủy hoại môi trường. Huyện đảo Sangihe, ở phía bắc Indonesia, với dân số khoảng 140.000, có đất đai đặc biệt màu mỡ và ngành đánh bắt cá phát triển mạnh.

Khai thác khoáng sản và than cũng là những ngành quan trọng ở Indonesia và theo Cục Thống kê Quốc gia Indonesia, đã đóng góp hơn 16 tỷ rupiah (1,1 triệu USD) cho nền kinh tế năm 2017, dẫn đến xung đột trong chương trình nghị sự những năm gần đây giữa khai thác tài nguyên thiên nhiên và rủi ro đối với người dân, môi trường.

Cảnh sát Bắc Sulawesi cho biết dựa trên kết quả xét nghiệm ban đầu, nguyên nhân tử vong của Helmud không phải do chất độc như một số người suy đoán mà do biến chứng của bệnh mạn tính. Kết quả khám nghiệm tử thi đầy đủ sẽ được công bố sau.

Merah Johansyah, điều phối viên quốc gia của Mạng lưới Vận động Khai thác (Jatam) cho biết không thể đưa ra bất kỳ kết luận nào trước khi có kết quả khám nghiệm tử thi đầy đủ, “nhưng công chúng đang hỏi liệu có mối liên hệ nào giữa cái chết của Helmud và việc ông phản đối khai thác mỏ vàng”.

Ariefsyah Nasution, nhà vận động tại tổ chức phi chính phủ Greenpeace Indonesia, nói “không thể phủ nhận những nỗ lực nhằm bịt miệng, đe dọa và hình sự hóa người dân cũng như nhà hoạt động chống các hoạt động của ngành khai thác tài nguyên thiên nhiên là phổ biến và ngày càng được thực hiện bởi các tập đoàn và những người ủng hộ họ”.

Ariefsyah dẫn trường hợp nhà hoạt động chống khai thác mỏ Salim Kancil bị đánh chết ở Đông Java năm 2015, chỉ ra rằng những vụ tấn công kiểu này thường do các bên thứ ba không xác định thực hiện, khiến các mối liên kết có thể chứng minh được với ngành khai thác trở nên khó khăn.

Luật sư môi trường Indonesia Golfrid Siregar, người làm việc cho Diễn đàn Indonesia về Môi trường (WALHI), chết bí ẩn cách đây hai năm tại Bắc Sumatra. Cùng năm đó, ngôi nhà của Murdani, nhà hoạt động WALHI, bị thiêu rụi cùng với gia đình ông bên trong, song họ may mắn thoát nạn.

Nếu không bị đe dọa về thể chất, nhà hoạt động môi trường có thể phải đối mặt với các hình thức đe dọa khác, gồm cả hành động pháp lý ở Indonesia.

“Ngành công nghiệp khai thác ở Indonesia khét tiếng với tham nhũng và hành hung”, Merah nói. “Thông thường ngành khai thác sẽ đi theo một trong hai lộ trình nếu bị thách thức, hoặc sử dụng các thủ đoạn bẩn thỉu như làm giả tài liệu, thao túng quy định, hoặc truy lùng bất cứ ai chống lại họ. Họ sẽ sử dụng bất cứ cách nào, như xâm nhập tài khoản mạng xã hội để cố hủy hoại danh tiếng của ai đó, cho đến đe dọa bạo lực và tấn công thân thể”.

Theo Merah, dù có thể phải mất một thời gian trước khi cảnh sát hoàn tất cuộc điều tra đầy đủ về cái chết của Helmud, cư dân quần đảo Sangihe vẫn quyết tâm tôn vinh ông.

“Người dân Sangihe đang vô cùng thương tiếc và đã treo cờ rủ trên khắp các hòn đảo. Họ coi phó huyện trưởng là người hùng vì đã đứng lên phản đối khai thác mỏ vàng”, ông nói.