Chính sách thuế quan của Mỹ mở ra cơ hội cho Trung Quốc tại châu Phi

Châu Phi đang thích nghi với thực tế mới về chính sách thuế quan do Tổng thống Mỹ Donald Trump đề ra, khi nhiều quốc gia trong lục địa này phải đối mặt với mức thuế xuất khẩu cao chưa từng có.

Quang cảnh cảng hàng hóa tại tỉnh Hải Nam, Trung Quốc . Ảnh: THX/TTXVN

Tuy nhiên, điều này lại trở thành cơ hội cho Trung Quốc – đối thủ chiến lược lâu năm của Mỹ – vốn đang nỗ lực thuyết phục các nước châu Phi hướng về mình và cung cấp một “đường dây cứu sinh” kinh tế.

Nhà kinh tế học người Nigeria, Bismarck Rewane, nhận định với CNN rằng: “Châu Phi đang rơi thẳng vào tay Trung Quốc”. Ông chỉ ra sự chuyển dịch rõ nét khi Trung Quốc ngày càng trở thành đối tác thương mại song phương lớn nhất của châu Phi trong những năm gần đây.

Bốn quốc gia châu Phi là Libya, Nam Phi, Algeria và Tunisia đang phải chịu mức thuế xuất khẩu cao nhất, dao động từ 25% đến 30%, theo các chính sách của chính quyền Tổng thống Trump. Trong khi đó, gói thuế quan công bố ngày 31/7 áp dụng mức thuế 15% đối với 18 quốc gia châu Phi khác. Trước đó, vào tháng 4, khi lần đầu công bố thuế nhập khẩu, Tổng thống Trump đã đe dọa áp thuế cao với các nước có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ.

Nam Phi, một trong những nền kinh tế lớn của châu Phi, đã phản đối quyết định áp mức thuế 30% cho hàng xuất khẩu sang Mỹ, cho rằng đây là một “phán xét dựa trên dữ liệu thương mại không chính xác”.

Trung Quốc nắm bắt cơ hội

Trung Quốc đã chủ động giảm nhẹ tác động của thuế quan Mỹ đối với châu Phi, thông báo vào tháng 6 rằng họ sẽ ngừng áp thuế nhập khẩu với hầu hết các đối tác châu Phi. Nhà nghiên cứu người Nam Phi Neo Letswalo nhận định: “Không có thời điểm nào tốt hơn để các nước Nam Bán cầu tăng cường thương mại nội bộ và hướng hoàn toàn về Trung Quốc, biến nước này thành ‘nước Mỹ tiếp theo’.”

Ông Letswalo cảnh báo Mỹ đang “dần mất vị thế lãnh đạo toàn cầu” và càng nhiều quốc gia giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, thì Trung Quốc càng có cơ hội lớn trở thành lựa chọn thay thế. Trước hạn chót áp thuế, Mỹ không ký kết thỏa thuận thương mại nào với các nước châu Phi, dù lục địa này đã cố gắng tránh thuế quan, cho thấy châu Phi không phải ưu tiên hàng đầu của Nhà Trắng.

Ông cho rằng việc Mỹ không đàm phán được thỏa thuận thương mại với châu Phi là “cơ hội mở rộng cho Trung Quốc”.

Thuế quan của Mỹ đã gây ra tác động mạnh tại một số nền kinh tế năng động nhất lục địa, cũng như các quốc gia nghèo như Lesotho, nơi bị áp thuế 15%. Trước đây, Lesotho từng chịu mức thuế lên tới 50% – một trong những mức cao nhất.

Thủ tướng Lesotho Samuel Matekane từng khẳng định vào tháng 6 rằng mức thuế cao kèm theo việc Mỹ ngừng viện trợ đã “làm tê liệt các ngành công nghiệp, vốn từng duy trì hàng nghìn việc làm”. Tổng thống Trump từng mô tả Lesotho là một quốc gia “chưa ai từng nghe đến”, dù kim ngạch thương mại giữa hai nước năm 2024 đạt trên 240 triệu USD, chủ yếu là hàng dệt may.

Trước khi áp thuế, Lesotho hưởng lợi từ hiệp định thương mại cho phép xuất khẩu hàng hóa miễn thuế sang Mỹ. Tuy nhiên, chính quyền Lesotho đã ban bố tình trạng thảm họa quốc gia kéo dài hai năm do tác động thuế quan, khi ngành dệt may đang vật lộn với việc mất việc làm hàng loạt.

Tương tự, hàng nghìn việc làm cũng bị đe dọa tại Nam Phi, nơi các nhà trồng cam quýt lo ngại trước việc áp thuế 30% sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng. Hiệp hội Người trồng Cam quýt Nam Phi (CGA) cảnh báo rằng hàng trăm nghìn thùng cam quýt chuẩn bị xuất khẩu sang Mỹ có thể phải tồn kho nếu thuế quan có hiệu lực, đồng nghĩa với việc mất việc làm chắc chắn xảy ra.

Các ngành công nghiệp khác như ô tô cũng đứng trước nguy cơ sụt giảm kinh doanh nghiêm trọng. Nhà nghiên cứu Letswalo cho biết: “Nhiều công ty ô tô đã đe dọa rút khỏi Nam Phi do ảnh hưởng của thuế quan, điều này sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng thất nghiệp vốn đã tồn tại.”

Bộ trưởng Tài nguyên Khoáng sản và Dầu mỏ Nam Phi Gwede Mantashe cho biết các doanh nghiệp đang tìm kiếm thị trường thay thế, trong đó Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất, đứng trên Mỹ. Tuy nhiên, các nhà trồng cam quýt nhấn mạnh sản phẩm của họ chỉ phù hợp với các thị trường truyền thống và cho biết thị trường Mỹ vẫn là ưu tiên hàng đầu.

Giám đốc điều hành Boitshoko Ntshabele chia sẻ: “Người tiêu dùng Mỹ rất ưa chuộng cam quýt Nam Phi. Kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ từ năm 2017 đến nay gần như đã tăng gấp đôi. Thị trường Mỹ vẫn còn rất nhiều tiềm năng.”

Ông Letswalo cũng cảnh báo về các rủi ro khi các nước châu Phi phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc để giảm thiểu tác động thuế quan của Mỹ. Ông nhấn mạnh việc thay thế Mỹ bằng Trung Quốc “có thể rủi ro, đặc biệt với các ngành công nghiệp non trẻ của châu Phi”.

“Nếu không có các biện pháp bảo hộ, hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc có thể tràn ngập và cạnh tranh gay gắt tại những thị trường nhạy cảm về giá của châu Phi”, ông cảnh báo.