Chính sách của Mỹ với Iran và quan điểm của 4 quốc gia quan trọng

“Can dự, kiềm chế và ngăn chặn” Iran đã được Mỹ thực hiện trong nhiều thập kỷ qua và ít nhiều có tác động đến chính sách của nhiều quốc gia khác.

Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc có tầm ảnh hưởng ngày càng tăng ở Trung Đông và có vai trò quan trọng ảnh hưởng tới chính trị trong nước và quốc tế của Iran. Chiến lược của 4 quốc gia này đối với vấn đề hạt nhân Iran liên quan tới việc cân bằng hàng loạt các yếu tố về lợi ích, trong đó có lợi ích kinh tế mà không nước nào muốn đánh mất.

Tuy nhiên, những cân nhắc của 4 nước này đều chịu tác động của chính sách “can dự, kiềm chế và ngăn chặn” Iran của Mỹ.

Chính sách “can dự, kiềm chế và ngăn chặn” kể cả bằng vũ lực là lựa chọn của chính quyền Mỹ trong quan hệ với Cộng hòa Hồi giáo Iran (Ảnh: Defencetalk)

Chính sách của Mỹ đối với Iran

Can dự là một yếu tố trong chiến lược của Mỹ đối với Iran và kể từ khi Tổng thống Barack Obama lên nắm quyền, yếu tố này càng được thể hiện rõ. Iran là nước có tầm ảnh hưởng lớn trong khu vực và Mỹ không muốn đứng ngoài cuộc đối với các vấn đề quan trọng diễn ra tại đây.

Trong khi đó, kiềm chế là trọng tâm trong chiến lược Iran của Mỹ hơn 3 thập kỷ qua. Bằng nhiều hình thức cấm vận về thương mại và đầu tư, áp lực ngoại giao và thông qua các đồng minh quân sự của mình ở Trung Đông, Mỹ đã kiềm chế khả năng Iran tấn công các quốc gia láng giềng cũng như giới hạn các hoạt động bên ngoài lãnh thổ của quốc gia này.

Trong chính sách “can dự, kiềm chế và ngăn chặn”, Mỹ sử dụng sức mạnh quân sự để chặn đứng các nỗ lực của Iran trong trường hợp Iran vượt qua các “giới hạn đỏ” như cách nói của Mỹ.

Với tầm ảnh hưởng về địa chính trị của Iran trong khu vực, ngoài Mỹ, cả 4 nước Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc đều muốn “ can dự” vào Iran vì cho rằng sự can dự sẽ giúp gỡ bỏ các lệnh trừng phạt vốn đã làm tổn hại các mối quan hệ của họ với Iran. Tuy nhiên, sự can dự cũng có thể dẫn tới việc thiết lập lại trật tự các mối quan hệ quyền lực ở vùng Vịnh và trạng thái quan hệ Mỹ – Iran. Ấn Độ và Trung Quốc có thể sẽ mong muốn kết quả như vậy, trong khi đó Thổ Nhĩ Kỳ và đặc biệt là Nga có thể sẽ có thái độ “nước đôi” với vấn đề này.

Liên quan đến yếu tố “ kiềm chế“, do Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga đều coi các mối quan hệ thương mại với Iran như là một phần của các mối quan hệ song phương bình thường, cả Nga và Trung Quốc đều đã bán vũ khí cho Iran… cho nên sẽ khó để Mỹ có thể thuyết phục các nước này đồng thuận với các lệnh trừng phạt nghiêm khắc hơn đối với Iran so với các lệnh trừng phạt Liên Hợp Quốc đưa ra.

Về yếu tố “ ngăn chặn” – việc sử dụng vũ lực đối với Iran nếu nước này vượt qua “giới hạn đỏ”, nhiều khả năng sẽ không tạo ra vấn đề quan ngại lớn đối với 4 nước Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga bởi: một chính sách ngăn chặn có hiệu quả cần phải đảm bảo tính tin cậy và điều này dựa trên nguồn lực quân sự đủ lớn. Rõ ràng Mỹ đủ năng lực trong khía cạnh này, đặc biệt là về vũ khí hạt nhân. Mặc dù Nga, Trung Quốc và Ấn Độ cũng có vũ khí hạt nhân, nhưng chỉ riêng với năng lực của Mỹ cũng đủ để cho Iran thấy rằng, họ sẽ bị thất bại trước Mỹ (thậm chí trước Israel) trong trường hợp xảy ra một cuộc đối đầu hạt nhân.

Quan điểm của 4 quốc gia có lợi ích tại khu vực

Trong bối cảnh Mỹ thực hiện chính sách “ can dự, kiềm chế và ngăn chặn“, 4 nước có lợi ích quan trọng ở khu vực đều có quan điểm chính sách của riêng mình.

Chiến lược của Thổ Nhĩ Kỳ đối với Iran phụ thuộc vào cả sự kết nối sâu rộng và sự đối đầu sâu sắc với nước này. Quan điểm của Thổ Nhĩ Kỳ thừa nhận chương trình phát triển hạt nhân của Iran hơn là trực tiếp đối đầu, khiến Thổ Nhĩ Kỳ không thể có vai trò lớn hơn trong nỗ lực tham gia vào chiến lược của Mỹ.

Sau nhiều thập kỷ tự cô lập khỏi các vấn đề chính trị ở Trung Đông, gần đây Thổ Nhĩ Kỳ đã nổi lên như một thực thể chính trị “quyết đoán” nhất trong khu vực. Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Recep Tayyip Erdogan, vai trò năng động của Thổ Nhĩ Kỳ tại Trung Đông đã tạo ra tầm ảnh hưởng lớn trong các mối quan hệ phức tạp của nước này với Iran và Mỹ.

Trong khi đó, chiến lược của Nga đối với Iran và Mỹ được thể hiện rõ ở mục tiêu duy trì vị thế ảnh hưởng kinh tế của Nga ở Iran và gián tiếp thách thức tầm ảnh hưởng của Mỹ ở Trung Đông.

Với Ấn Độ, mặc dù là một cường quốc hạt nhân, nhưng Ấn Độ lại thường dựa vào Mỹ khi đối mặt với vấn đề về chương trình hạt nhân của Iran, ngay cả khi Ấn Độ không tán thành các cách thức cụ thể trong việc ngăn chặn chương trình này. Lợi ích kinh tế gắn liền với một khu vực vùng Vịnh ổn định và các mối quan hệ tích cực với Mỹ đã khiến cho Ấn Độ trở thành “một đối tác phụ thuộc” trong giải quyết vấn đề hạt nhân của Iran.

Cuối cùng là vị thế của Trung Quốc đối với khu vực này. Trên thực tế, quan hệ của Trung Quốc với Iran chủ yếu là về kinh tế, vì thế quan điểm của Trung Quốc đối với chương trình hạt nhân của Iran gắn liền với các nỗ lực duy trì các lợi ích kinh tế.

Mặc dù phụ thuộc khá nhiều vào Mỹ trong việc bảo vệ các tuyến đường thương mại về năng lượng và hàng hóa, nhưng Trung Quốc coi các nỗ lực chống Iran của Mỹ như là việc hy sinh vai trò ưu tiên của mình trong việc khai thác các kênh này.

Về quan điểm đối với yếu tố “ ngăn chặn“, cũng giống như Thổ Nhĩ Kỳ, Nga và Ấn Độ, Trung Quốc có thể sẽ bớt chỉ trích Mỹ hơn bởi một nhận định trong tương lai rằng, Iran có thể vượt qua “ngưỡng cửa hạt nhân” và tạo ra mối đe dọa thực sự đối với toàn bộ các quốc gia láng giềng, bao gồm cả các đồng minh thân cận của Trung Quốc trong khu vực như Pakistan.

Xét trên một khía cạnh cụ thể hơn, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Trung Quốc là 3 quốc gia nhập khẩu ròng nguyên liệu hóa thạch của Trung Đông và trong những năm tới sẽ càng phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên này. Cả 3 quốc gia này đều có lợi ích kinh tế quan trọng tại khu vực và sẽ chịu tổn thất nếu khu vực này trở nên bất ổn.

Khác với 3 quốc gia trên, Nga là quốc gia xuất khẩu ròng về dầu và khí đốt và ở mức độ nhất định nào đó, đang cạnh tranh với các nước vùng Vịnh về thị trường năng lượng toàn cầu. Nga có lợi ích khác tại khu vực này, trong đó liên quan nhiều hơn đến tầm nhìn về địa chính trị và chiến lược ở Caucasus và Trung Á.

Những phân tích và nhận định trên cho thấy, Mỹ là cường quốc có tầm ảnh hưởng lớn nhất và có tiếng nói quan trọng nhất đối với sự ổn định của Iran và khu vực dựa trên khả năng về sức mạnh quân sự của nước này. Ngoài Mỹ, 4 quốc gia là Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc cũng có những lợi ích quan trọng tại khu vực, trong đó chủ yếu là lợi ích về mặt kinh tế mà không nước nào muốn bỏ qua./.

Theo VOV