Chiến tranh không người lái ở Ukraine

Sự kiện máy bay không người lái (UAV, drone) đa năng MQ-9 Reaper của Mỹ rơi trên Biển Đen ngày 14/3 vừa qua làm dấy lên quan ngại về sự leo thang đối đầu giữa Mỹ và Nga xung quanh cuộc chiến Ukraine.

Đồng thời, sự kiện đó cũng khiến dư luận thế giới quan tâm đến một khía cạnh khác của cuộc chiến Ukraine: Cuộc chiến của những chiếc UAV đủ loại, đủ kiểu.

Chương trình bí mật của Anh

Chương trình bí mật của Anh hiện đang cho bay thử nghiệm một số UAV “phức tạp” phù hợp để Ukraine sử dụng trong cuộc xung đột với Nga. Mặc dù không rõ hệ thống UAV nào cuối cùng sẽ được chọn để cung cấp cho Ukraine, có thể là UAV giám sát hoặc cái gọi là “UAV tự sát” cánh tam giác được in 3D.

Một số chi tiết về chương trình bí mật này đã được tiết lộ bởi QinetiQ, công ty công nghệ quốc phòng có trụ sở tại Anh, hợp tác chặt chẽ với Bộ Quốc phòng Anh, đặc biệt là trong các dự án thử nghiệm và công nghệ mới. Chương trình UAV bí mật này bắt nguồn từ Nhóm Khả năng tương lai (FCG) – một phần của chi nhánh Hỗ trợ và Thiết bị quốc phòng (DE&S) của Bộ Quốc phòng Anh, trong đó có QinetiQ tham gia.

Mẫu máy bay không người lái Banshee Whirlwind do Anh sản xuất, dự kiến cung cấp cho Ukraine.

QinetiQ không xác nhận thời điểm chương trình thực sự diễn ra, trong khi một bức ảnh đi kèm không có chú thích cho thấy một UAV nhỏ cánh xuôi và vây đuôi, được cấp năng lượng từ một cặp tua-bin siêu nhỏ, và có thể in 3D. Có vẻ đây là một trong những mô hình UAV của chương trình, nhưng chưa được xác nhận.

Mục đích của chương trình là “cung cấp các đề xuất cho các hệ thống UAV có thể được quân đội Ukraine triển khai dễ dàng” và là một phần trong nỗ lực của Chính phủ Anh đánh giá loại vũ khí và thiết bị nào có khả năng được giới thiệu để phục vụ Ukraine (KINDRED) trong vòng 4 tháng.

Trong khi KINDRED khám phá các thiết bị phòng thủ mới tiềm năng cho Ukraine có thể được đưa ra tiền tuyến trong vòng 4 tháng, chương trình UAV đã được thực hiện theo một mốc thời gian khắt khe hơn nhiều. Chỉ trong vòng 3 tuần, nhóm do QinetiQ dẫn đầu đã trình diễn một loạt UAV mới và công nghệ liên quan cho các quan chức cấp cao của Bộ Quốc phòng Anh.

Điều đáng chú ý là QinetiQ cũng đóng vai trò trung tâm trong việc phát triển các công nghệ UAV mới cho Hải quân Hoàng gia Anh, bao gồm cả việc sản xuất Banshee Jet 80 chạy bằng động cơ phản lực đã được phóng từ tàu sân bay HMS Prince of Wales. Banshee Jet 80 cũng phù hợp để điều chỉnh thành một UAV tự sát. Ít nhất, Banshee có thể đã được thiết kế để cung cấp cho Ukraine.

Một chiếc Phoenix Ghost được phóng từ ống.

Câu hỏi lớn là cuộc thử nghiệm UAV của Anh đã cho kết quả ra sao đối với các công nghệ được chọn cho Ukraine và liệu những công nghệ này thậm chí có thể đã được sử dụng trên chiến trường chưa. Công ty QinetiQ chỉ nói rằng sự kiện này “mang lại cái nhìn sâu sắc vô giá về UAV và đảm bảo việc cung cấp khí tài cho quân đội Ukraine”. Cho đến nay, nước Anh được cho là đã cung cấp ít nhất 2.000 vũ khí, đạn dược, kể cả một số UAV cho Ukraine. Trong đó bao gồm “hệ thống giám sát không người lái” chưa rõ loại, UAV hậu cần chở hàng, phương tiện săn mìn tự động, cũng như 850 chiếc UAV siêu nhỏ Black Hornet phóng bằng tay, như một phần của thỏa thuận hợp tác với Bộ Quốc phòng Na Uy.

Cho đến nay, chưa rõ liệu nước Anh đã chuyển giao UAV vũ trang nào cho Ukraine chưa, mặc dù trên thực tế loại một UAV tự sát cánh tam giác đã được bay thử nghiệm với mục đích cung cấp cho Ukraine.

Bản thân Ukraine cũng có những nỗ lực chế tạo UAV cảm tử cùng loại với chiếc Shahed-136 do Iran thiết kế được Nga sử dụng. Một đoạn video ngắn xuất hiện trên mạng xã hội cho thấy rõ ràng đây là một phiên bản sửa đổi của RZ60, ban đầu được phát triển ở Ukraine như một UAV hướng mục tiêu. Hiện tại, không có xác nhận nào cho thấy RZ60 thực sự đang được điều chỉnh thành UAV tự sát, mặc dù loại vũ khí này chắc chắn sẽ rất được Ukraine quan tâm.

Yếu tố chi phí cũng có thể quan trọng đối với bất kỳ loại UAV nào được phát triển cho Ukraine, đặc biệt là loại sử dụng công nghệ in 3D. Mặc dù mức giá thấp không phải là một trong những tiêu chí được đề cập cho cuộc thử nghiệm UAV của Anh, nhưng UAV loại này có khả năng cung cấp một cách rẻ hơn nhiều để tấn công các mục tiêu của Nga ở khoảng cách xa. Đồng thời, phương pháp in 3D sẽ cho phép máy bay không người lái được thiết kế và phát triển ở Anh, trước khi đưa vào sản xuất ở Ukraine.

Tất nhiên, vũ khí tầm xa là một trong những hạng mục viện trợ quân sự quan trọng mà Ukraine hiện đang vận động mạnh mẽ để có được – bên cạnh các máy bay chiến đấu mới. Liệu các UAV đang thử nghiệm ở Anh có phải là loại vũ khí tấn công tầm xa mới tiềm năng mà nước Anh đang có kế hoạch cung cấp cho Ukraine hay không hiện vẫn còn là suy đoán. Nhưng, UAV nói chung rõ ràng là thứ mà nước Anh đang chú trọng khi nước này đang tìm cách chuyển giao những vũ khí bổ sung và hiệu quả hơn cho Kiev. Sẽ rất thú vị để xem liệu có bất kỳ công nghệ nào trong số này sớm xuất hiện trên chiến trường hay không.

Một chiếc UAV tự sát do công ty QinetiQ chế tạo trong chương trình bí mật của Anh.

Chương trình UAV tự sát Phoenix Ghost của Mỹ

Chương trình UAV bí mật của Anh dường như có một số điểm tương đồng với một chương trình của Mỹ nhằm phát triển loại vũ khí bí ẩn mang tên Phoenix Ghost (Phượng hoàng ma). Loại vũ khí hoàn toàn mới này đã được không quân Mỹ phát triển dành riêng cho Ukraine và mặc dù được công bố là một phần trong gói hỗ trợ an ninh của Mỹ vào tháng 4 năm ngoái, loại vũ khí này cho đến nay vẫn chưa được xác định là đã được sử dụng.

Phoenix Ghost cung cấp các khả năng tương tự, nhưng không hoàn toàn giống với Switchblade – loại đạn bay lang thang phóng bằng ống AeroVironment. Switchblade là một loại đạn phóng bằng ống mang cả máy ảnh và đầu đạn. Nó có thể được sử dụng để giám sát hoặc tấn công các mục tiêu nếu có cơ hội. Nó có thể nhắm mục tiêu một vị trí cố định mà không cần điều khiển bằng thủ công.

Cho đến nay, Mỹ đã viện trợ 400 đầu đạn Switchblade cho Ukraine. Lô hàng đầu tiên gồm 100 chiếc đã được chuyển đến nước này vào giữa năm 2021, lô hàng tiếp theo gồm 300 chiếc. Switchblade có nhiều kích cỡ để sử dụng chống lại các mục tiêu khác nhau. Trong nhiều trường hợp, UAV sát thương có thể được tái sử dụng cho các nhiệm vụ giám sát.

Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Mỹ John Kirby cho biết hệ thống Switchblade được phát triển theo hợp đồng quân sự của Mỹ với AEVEX Aerospace, đã được phát triển trước khi Nga đưa quân sang Ukraine để đáp ứng một loạt các yêu cầu của Ukraine.

Một chiếc UAV tự sát cánh tam giác được bay thử nghiệm.

AEVEX tự mô tả là cung cấp thiết kế, cung cấp, tích hợp, vận hành, duy trì và phân tích dữ liệu cho máy bay và hệ thống cảm biến từ đầu đến cuối. Vào tháng 11/2021, Công ty này đã ký hợp đồng với Cơ quan Quản lý dịch vụ tổng hợp Mỹ theo chương trình ASTRO bao gồm mọi thứ liên quan đến các thiết bị có người lái, không người lái hoặc tùy chọn có người lái và robot. Hợp đồng kéo dài 10 năm đó có mức trần trị giá 2 tỷ USD và bao gồm việc sử dụng phạm vi đào tạo và thử nghiệm của công ty ở Roswell, bang New Mexico, các dịch vụ tạo mẫu nhanh và trạm sửa chữa được FAA chứng nhận cho “thiết kế, kỹ thuật và tích hợp các cảm biến và thiết bị đặc biệt”, Giám đốc điều hành AEVEX Brian Raduenz cho biết như thế. Không rõ liệu việc phát triển Phoenix Ghost có được thực hiện theo hợp đồng đó hay không, nhưng phạm vi công việc sẽ bao gồm việc tích hợp các hệ thống không người lái như vậy. Hợp đồng sẽ “cải thiện đáng kể khả năng của chúng tôi trong việc hỗ trợ các nỗ lực quản lý dữ liệu và nghiên cứu phát triển sáng tạo trong ngành hàng không cho các chiến binh của chúng tôi hoạt động trong mọi lĩnh vực”, ông Raduenz cho biết.

Hầu hết các UAV phóng bằng ống có thể được triển khai từ mặt đất, tàu biển hoặc máy bay và được điều khiển bởi từng quân nhân. Một số UAV bay lang thang đã được phóng bởi các UAV lớn hơn. Switchblade-300 nặng khoảng 3 kg và có phạm vi hoạt động 10 km với 15 phút bay bền bỉ với tốc độ 63 dặm một giờ. Sê-ri 600 lớn hơn có thể bay trong 40 phút, nặng 30 kg – bao gồm đầu đạn nặng 16 kg – và có tầm bắn ngưỡng khoảng 40 km. Ông Kirby cho biết hệ thống mới sẽ dễ dàng được các lực lượng hiện tại của Ukraine tiếp thu nhưng sẽ cần một số khóa đào tạo.

Mặc dù thiết kế chính xác của Phoenix Ghost vẫn chưa được biết, nhưng nhiều loại UAV tự sát đã có hiệu quả cao trong xung đột hiện đại và không cần phải là những hệ thống quá phức tạp. Một lần nữa, hệ thống mới này có thể là một chiếc UAV có vũ trang. Các hệ thống UAV thương mại được trang bị vũ khí rất hữu ích, dễ triển khai và có thể được cung cấp hàng loạt với giá tương đối rẻ, như Tổng Biên tập Tyler Rogoway của Tạp chí The War Zone cho biết. Trên thực tế, đã có nhiều quốc gia trên khắp thế giới trong hơn 5 năm qua đã biến những chiếc UAV thương mại thành những cỗ máy giết người hiệu quả. Ngay cả Ukraine cũng đang sử dụng UAV vũ trang ngẫu hứng trên chiến trường. Đây là một lĩnh vực quan trọng mà ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ có vẻ đã hơi bị tụt hậu do thiếu nhu cầu từ Bộ Quốc phòng, các hạn chế xuất khẩu và một xu hướng của xã hội chống lại việc vũ khí hóa các công nghệ không người lái cấp thấp.

Phoenix Ghost là một phần của gói hỗ trợ an ninh lớn hơn trị giá 800 triệu USD được Nhà Trắng công bố vào ngày 21/4/2022, bao gồm thêm 72 khẩu lựu pháo 155mm và cùng số phương tiện để kéo chúng, 144.000 viên đạn pháo, thiết bị dã chiến và phụ tùng thay thế. Cùng với gói viện trợ này, Mỹ cũng đã cam kết cung cấp 90 khẩu pháo cho Ukraine, cùng với xe bọc thép, UAV chiến thuật, tên lửa chống tăng có điều khiển, radar phòng không và phản pháo, máy bay trực thăng, v.v…

Ông Kirby cho biết, khi xung đột kéo dài, quân đội Mỹ đang điều chỉnh các khả năng có trong mỗi gói hỗ trợ quốc phòng cho phù hợp với những gì lực lượng Ukraine cho rằng họ cần trên thực địa. Bắt đầu với pháo binh và xe bọc thép vào giữa năm 2022, hỗ trợ quân sự của Mỹ giờ đây “đáp ứng nhu cầu của Ukraine và được điều chỉnh để hỗ trợ cuộc giao tranh gia tăng ở khu vực Donbas, một cuộc chiến khác với những nơi khác vì… khác biệt về mặt địa hình. Nơi đó bằng phẳng, không có núi non, vì vậy cần các loại vũ khí khác nhau để chiến đấu hiệu quả hơn”, ông Biden nói.