Chiến lược ‘leo thang để hạ nhiệt’: Canh bạc của Mỹ với Nga

Trước bế tắc ngoại giao và leo thang tấn công từ Nga nhằm vào Ukraine, Tổng thống Trump dường như có xu hướng chọn chiến lược “hòa bình thông qua sức mạnh” – cung cấp vũ khí cho Kiev và đe dọa trừng phạt Moskva nếu không đạt thỏa thuận hòa bình trong 50 ngày.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) trong cuộc gặp người đồng cấp Nga Vladimir Putin, tại Osaka (Nhật Bản) ngày 28/6/2019. Ảnh: AA/TTXVN

Bình luận với hãng thông tấn Anadolu (Thổ Nhĩ Kỳ) mới đây, Rifat Oncel, nhà nghiên cứu quốc phòng tại Quỹ SETA ở Ankara và là nghiên cứu sinh Tiến sĩ tại Khoa Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học METU cho rằng, sau nhiều tháng ngoại giao bế tắc với Nga và để phản ứng với việc Điện Kremlin tăng cường các cuộc tấn công bằng thiết bị bay không người lái cùng tên lửa gần đây, Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như đang thực hiện một sự thay đổi đáng kể trong chính sách về vấn đề Ukraine.

Theo đó, Tổng thống Trump đã đe dọa sẽ áp đặt thuế quan nghiêm ngặt đối với Nga trừ khi nước này đồng ý một thỏa thuận hòa bình trong vòng 50 ngày. Song song với lời đe dọa trên, Mỹ đang nối lại việc cung cấp vũ khí chủ chốt cho Ukraine. Đáng chú ý hơn, chính quyền Trump được cho là đang cân nhắc cho phép Kiev thực hiện các cuộc tấn công sâu hơn vào lãnh thổ Nga . Một cuộc điện đàm bí mật giữa ông Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã hé lộ xu hướng ngày càng tăng của tổng thống Mỹ trong việc áp dụng một cách tiếp cận cứng rắn đối với Moskva.

Mặc dù sau đó Tổng thống Trump đã làm rõ rằng Ukraine không nên nhắm vào lãnh thổ Nga và sẽ không cung cấp tên lửa tầm xa như Tomahawk, nhưng việc những ý tưởng như vậy xuất hiện phản ánh một logic sâu xa hơn trong chính sách đối ngoại của ông: “leo thang để hạ nhiệt”. Cách ông Trump xử lý xung đột Israel – Iran gần đây có thể tạo ra một tiền lệ hữu ích. Trong cuộc xung đột này, Mỹ đã tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran bằng máy bay ném bom tàng hình B-2, bắn 14 quả bom phá boongke GBU-57, kèm theo các vụ phóng tên lửa Tomahawk – một màn phô trương sức mạnh quân sự rõ ràng và sau đó là kêu gọi các bên ngừng giao tranh. Đó là một sự leo thang nhanh chóng, tiếp theo là một nỗ lực khẩn cấp nhằm hạ nhiệt căng thẳng.

Hậu quả tức thời của các cuộc không kích của Mỹ là chấm dứt cuộc chiến trên không và tên lửa giữa Iran và Israel, nghĩa là việc chính quyền Trump leo thang căng thẳng với Iran đã dẫn đến việc hạ nhiệt tình hình trên thực địa. Những người chỉ trích lập luận rằng các cuộc không kích là một sai lầm, chúng làm gia tăng sự bất an của Iran và động lực sở hữu vũ khí hạt nhân, và các cuộc tấn công đã không thể vô hiệu hóa năng lực hạt nhân cũng như tên lửa của Iran. Tuy nhiên, bất chấp những lời chỉ trích này, chiến lược đó được cho là đã thành công. Việc leo thang không phải để kéo dài cuộc chiến, mà là để chấm dứt nó. Và giờ đây, nó có thể đang định hình lập trừng của ông Trump về vấn đề Ukraine.

Nhà nghiên cứu Oncel nhấn mạnh rằng chiến lược này hoàn toàn phù hợp với tính cách và quan điểm của ông Trump về đối ngoại, ít nhất ở hai khía cạnh chính. Thứ nhất, nó phù hợp với chính sách cứng rắn của ông Trump, vốn nhấn mạnh “hòa bình thông qua sức mạnh”. Nói cách khác, việc hạ nhiệt căng thẳng trong một số tình huống nhất định đòi hỏi một sự leo thang có cân nhắc bằng cách sử dụng vũ lực nhằm buộc đối phương phải nhượng bộ.

Thứ hai, nó phù hợp với quan điểm cố hữu của Tổng thống Trump về đối ngoại, dựa trên việc hạn chế vai trò của quân đội Mỹ ở nước ngoài và giảm bớt các cam kết an ninh với thế giới bên ngoài. Về mặt này, chiến lược leo thang để hạ nhiệt thoạt nhìn có vẻ mâu thuẫn và mạo hiểm. Tuy nhiên, đó là một chiến lược có thể chấp nhận được do không có giải pháp thay thế tốt hơn. Và khi các điều kiện được đáp ứng, nó có thể mang lại thành công bất chấp tình hình chưa tối ưu. Nói cách khác, trong những thời điểm bế tắc, leo thang có thể là giải pháp cuối cùng, có thể dẫn đến hạ nhiệt nếu điều kiện thuận lợi.

Giờ đây, sau nhiều tháng duy trì cách tiếp cận hòa giải hơn, ông Trump dường như đã sẵn sàng thử nghiệm chiến lược này với Nga. Nhận thấy Moskva cũng đang “chơi theo luật của một cường quốc”, ông Trump dường như ngày càng tin rằng chỉ có thể dùng vũ lực để đưa Nga trở lại bàn đàm phán; lần này, theo điều kiện của Mỹ. Tuy nhiên, điều này sẽ không tránh khỏi những rủi ro lớn và hậu quả không mong muốn, bởi vì rủi ro ở Ukraine cao hơn nhiều và khó lường hơn.

Theo quan điểm từ Điện Kremlin, việc giải quyết tình hình ở Ukraine ít nhất sẽ đòi hỏi phải nhượng bộ về lãnh thổ và đảo ngược trật tự quốc tế mà phương Tây đã thiết lập trong khu vực lân cận của Nga. Hơn nữa, Nga ngày nay và trong lịch sử được biết đến với khả năng chịu đựng cao, cả về kinh tế lẫn quân sự. Và Moskva có thể sẽ đáp trả leo thang bằng cách leo thang hơn nữa, đặc biệt là bằng cách sử dụng vũ khí hạt nhân. Còn ở trong nước, Tổng thống Trump có thể phải đối mặt với phản ứng dữ dội từ các đồng minh trong Quốc hội và cử tri ủng hộ phong trao MAGA (Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại), những người vốn rất ghét tham gia vào các cuộc chiến tranh ở nước ngoài và các cam kết an ninh không cần thiết.

Điều này đặt ra một câu hỏi quan trọng: Tổng thống Trump thực sự sẵn sàng sử dụng những công cụ nào để leo thang đến mức buộc Nga phải hạ nhiệt? Tăng cường viện trợ quân sự cho Ukraine là câu trả lời rõ ràng nhất, đặc biệt nếu nó bao gồm khả năng tấn công tầm xa, cung cấp cho Ukraine năng lực tấn công đáng kể vào các thành phố và cơ sở hạ tầng dân sự của Nga. Cuộc điện đàm bị rò rỉ cho thấy Tổng thống Trump ít nhất đã xem xét lựa chọn này, được cho là đã hỏi ông Zelensky liệu Ukraine có thể tiến hành các cuộc tấn công vào St. Petersburg và Moskva hay không. Đây là điều ông Zelensky đã kêu gọi từ lâu, và gần đây các nước châu Âu đang phát đi tín hiệu rằng họ ngày càng quan tâm đến các biện pháp như vậy.

Trong bối cảnh này, cùng với những thành công đạt được ở Trung Đông, chuyên gia Oncel nhận định Tổng thống Trump dường như ngày càng dễ bị cám dỗ “leo thang căng thẳng để hạ nhiệt”. Tuy nhiên, với một nước Nga sẵn sàng chịu đựng và đáp trả, liệu chiến lược này có tác dụng hay không vẫn là một câu hỏi còn để ngỏ.