Chiến dịch phủ xanh làm xáo trộn bản đồ nước ở Trung Quốc

Một nghiên cứu mới đây cho thấy các chiến dịch trồng rừng và phục hồi thảo nguyên nhằm ngăn thoái hóa đất , ứng phó biến đổi khí hậu của Trung Quốc đã khiến tài nguyên nước quốc gia dịch chuyển theo hướng khó lường.

Ảnh chụp năm 2022 về sa mạc Taklimakan tại Trung Quốc. Ảnh: Xinhua

Trong giai đoạn từ năm 2001 đến 2020, biến đổi lớp phủ thực vật khiến nguồn nước ngọt cho con người và hệ sinh thái suy giảm ở khu vực gió mùa phía Đông và vùng khô hạn Tây Bắc, vốn chiếm tới 74% diện tích Trung Quốc. Trái lại, nguồn nước lại tăng lên tại Cao nguyên Thanh Tạng.

Giáo sư dự bị Arie Staal tại Đại học Utrecht (Hà Lan), đồng tác giả nghiên cứu, phân tích với Live Science : “Chúng tôi nhận thấy những thay đổi trong lớp phủ bề mặt đất có thể phân phối lại lượng nước. Trong nhiều thập niên qua, Trung Quốc đã tiến hành chiến dịch ‘phủ xanh’ quy mô lớn. Họ chủ động khôi phục các hệ sinh thái đang hồi sinh, đặc biệt là tại Cao nguyên Hoàng Thổ. Điều này cũng kích hoạt trở lại vòng tuần hoàn nước”.

Có 3 quá trình chính vận chuyển nước giữa các lục địa của Trái Đất và khí quyển là bay hơi và thoát hơi đưa nước lên cao, trong khi mưa làm nước rơi trở lại. Bay hơi lấy đi lượng nước trên bề mặt và trong đất, còn quá trình thoát hơi nước rút phần nước mà cây đã hấp thụ từ đất.

Theo ông Staal, cả hai quá trình này được gọi là thoát hơi nước, và chúng dao động tùy thuộc vào độ che phủ thực vật, lượng nước sẵn có cũng như ánh nắng Mặt Trời chiếu xuống đất. Ông nói: “Đồng cỏ và rừng thường có xu hướng làm tăng thoát hơi nước. Điều này đặc biệt rõ rệt ở rừng, bởi cây sở hữu rễ sâu có thể tiếp cận nguồn nước trong thời điểm khô hạn”.

“Vạn Lý Trường Thành Xanh” ở vùng phía Bắc khô cằn và bán khô cằn là nỗ lực phủ xanh quy mô nhất của Trung Quốc. “Vạn Lý Trường Thành Xanh” được khởi công vào năm 1978, hướng tới mục tiêu làm chậm quá trình mở rộng của sa mạc.

Gần 5 thập niên trôi qua, công trình này đã giúp tăng độ che phủ rừng từ khoảng 10% diện tích Trung Quốc vào năm 1949 lên hơn 25% hiện nay – tương đương với diện tích của Algeria.

Năm 2024, Trung Quốc tuyên bố đã hoàn thành việc phủ xanh sa mạc lớn nhất của nước này. Bên cạnh đó, Trung Quốc vẫn tiếp tục trồng cây để kiểm soát tình trạng sa mạc hóa. Các dự án tái tạo cây xanh lớn khác ở Trung Quốc bao gồm Chương trình “ Ngũ cốc đổi Xanh ” và chương trình “Bảo vệ Rừng Tự nhiên”, cả hai đều được khởi động vào năm 1999. Chương trình “Ngũ cốc đổi Xanh” khuyến khích nông dân chuyển đổi đất nông nghiệp thành rừng và đồng cỏ, trong khi chương trình “Bảo vệ Rừng Tự nhiên” cấm khai thác gỗ ở các khu rừng nguyên sinh đồng thời thúc đẩy trồng cây gây rừng.

Việc phủ xanh đã thay đổi đáng kể chu trình nước của Trung Quốc, thúc đẩy cả quá trình bốc hơi và lượng mưa. Để nghiên cứu những tác động này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu độ phân giải cao từ nhiều nguồn khác nhau về bốc hơi nước, lượng mưa và thay đổi mục đích sử dụng đất, cũng như mô hình theo dõi độ ẩm khí quyển.

Theo ông Staal, kết quả cho thấy lượng thoát hơi nước tăng mạnh hơn tổng lượng giáng thủy, đồng nghĩa với việc một phần nước đã thất thoát lên khí quyển. Tuy nhiên, xu hướng này không nhất quán trên khắp Trung Quốc, bởi vì gió có thể mang nước đi xa tới 7.000 km so với nguồn.

Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng việc mở rộng rừng ở vùng gió mùa phía Đông Trung Quốc và phục hồi đồng cỏ ở các vùng còn lại của đất nước đã làm tăng lượng bốc hơi nước, nhưng lượng mưa chỉ tăng ở vùng Cao nguyên Thanh Tạng, do đó các khu vực khác đã bị suy giảm nguồn nước.

Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với việc quản lý nước, bởi vì nguồn nước của Trung Quốc vốn đã phân bố không đồng đều. Theo nghiên cứu, miền Bắc nắm giữ khoảng 20% lượng nước của cả nước nhưng lại là nơi sinh sống của 46% dân số và 60% diện tích đất canh tác. Chính phủ Trung Quốc đang cố gắng giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên, ông Staal và các đồng nghiệp lập luận rằng những biện pháp này có thể sẽ thất bại nếu việc tái phân phối nước do tái tạo cây xanh không được tính đến.