Chiếc nỏ trong đời sống người M’nông

Nỏ là một dụng cụ truyền thống của người M’nông có từ lâu đời, dùng để săn bắn các loài thú rừng và là vũ khí thô sơ dùng để chiến đấu bảo vệ người dân trong bon thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ.

Ngày nay, nỏ là dụng cụ thi đấu của một môn thể thao truyền thống không thể thiếu trong các cuộc thi và lễ hội truyền thống của người M’nông. Đây cũng là vật để trưng bày giới thiệu về văn hóa, tộc người trong các bảo tàng

Đối với người M’nông, trong đời sống lao động sản xuất và sinh hoạt thường ngày, nam giới đảm nhận công việc nặng nhọc như: Khai hoang, phát rừng làm rẫy, chế tác thuyền độc mộc, làm trống, làm nhà, đan lát… và săn bắt thú rừng. Còn nữ giới đảm nhiệm công việc: Hái lượm, làm nương, thêu dệt và các công việc phụ trong gia đình.

Người M’nông cho rằng, nam giới đến tuổi trưởng thành có sức khỏe phi thường, có tài săn bắt các loài thú rừng, làm rẫy giỏi… thì sẽ được nữ giới kén chọn làm chồng để gánh vác công việc, trọng trách trong gia đình, dòng họ. Bởi vậy, người con trai ngay từ khi còn nhỏ được người bố, người ông chỉ dạy và truyền đạt kinh nghiệm săn bắt thú rừng.

Ảnh minh họa.

Người M’nông xưa kia sử dụng nhiều dụng cụ để săn bắt thú rừng như lao, đao, bẫy…, trong đó, nỏ là một công cụ dùng săn bắt thú rừng rất hữu hiệu, không thể thiếu và mỗi gia đình thường có từ 2 đến 3 chiếc từ nhỏ đến lớn. Những chiếc nỏ nhỏ dùng cho người có sức yếu và săn bắt một số loài thú nhỏ; còn những chiếc nỏ lớn tầm một sải tay thì dành cho nam giới có sức khỏe và kinh nghiệm để săn bắn các loài thú lớn hơn.

Chiếc nỏ của người M’nông có các bộ phận: Thân, lẫy, cánh và dây nỏ, cùng với đó là mũi tên, ống đựng tên (hay giỏ đựng tên). Một chiếc nỏ được cho là hoàn hảo khi có hình thức đẹp và bảo đảm độ cứng của thân, cánh nỏ đàn hồi tốt, dây nỏ có độ bền cao và đặc biệt là tính cân bằng của cánh nỏ tốt để mũi tên khi bắn đi không bị chệch hướng. Để làm được chiếc nỏ như vậy, người thợ phải có kinh nghiệm và sự sáng tạo.

Theo lời kể của những người thợ có kinh nghiệm chế tác, nỏ, thân và cánh nỏ được làm từ lõi của những cây gỗ tốt, họ thường chọn gỗ hương, kate, căm xe… Những loại cây này ít bị mục, mối mọt và có tính đàn hồi, độ bền cao. Lẫy nỏ là một bộ nhỏ được đặt ở phần giữa thân nỏ và làm bằng loại gỗ tốt có tác dụng kìm giữ dây nỏ trước khi bắn mũi tên về phía mục tiêu. Để tạo độ chính xác, phần đầu thân nỏ được người thợ xẻ một rãnh kéo dài tới lẫy nỏ để làm đường ngắm. Cánh nỏ đòi hỏi có tính đàn hồi cao nên thường làm từ cây dừa rừng hoặc tre già.

Để chuốt cánh nỏ không để lại vết xước thì người thợ lúc nào cũng phải đều tay khi vuốt về hai đầu cánh nỏ nhỏ dần theo hình elíp. Mỗi đầu cánh nỏ tạo một mấu gờ để cài dây nỏ. Dây nỏ rất quan trọng để cùng với cánh nỏ tạo lực bắn kéo mũi tên về phía mục tiêu. Dây nỏ được người thợ chọn làm từ những loại vỏ cây rừng có độ dẻo dai cao như vỏ cây gai, vỏ rễ cây đa rừng. Những người có kinh nghiệm tước lấy vỏ cây rừng được chọn, đập dập đem ngâm nước lấy phần sợi trắng. Sau đó, những sợi đó được se lại với nhau thành một dây săn chắc rồi cài vào hai đầu cánh nỏ.

Người M’nông theo tín ngưỡng đa thần, mỗi vật, mỗi nơi… đều có thần linh cư ngụ và cai quản. Vì vậy, sau mỗi lần săn bắn được thú rừng, họ đều lấy huyết của chúng bôi lên cánh nỏ với mong muốn thần linh phù hộ cho lần sau may mắn hơn, tên không bay trúng người và mọi thành viên trong gia đình đều khỏe mạnh.

Ngày nay, việc sử dụng nỏ để săn bắn các loài thú trong rừng không còn diễn ra như trước kia nhưng chiếc nỏ vẫn được lưu giữ ở góc nhà hay trên gác bếp của một số gia đình người M’nông.

Như Lan

Theo baodansinh.vn