Chênh lệch trong tỷ lệ thất nghiệp giữa nam và nữ

Trước dịch Covid-19, hầu như không có sự chênh lệch trong tỷ lệ thất nghiệp giữa nam giới và phụ nữ ở Việt Nam, nhưng tình trạng này đã xuất hiện từ quý III năm 2020.

Lao động Công ty TNHH sản xuất điện tử PCB Cát Tường (Bắc Ninh) quay lại sản xuất sau đại dịch Covid-19 (Ảnh: Thái Sơn).

Đây là một trong những nội dung từ Báo cáo nghiên cứu “Giới và Thị trường Lao động ở Việt Nam: Phân tích dựa trên số liệu Điều tra Lao động – Việc làm” công bố hôm nay, 4-3.

Báo cáo nghiên cứu này của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam kêu gọi phụ nữ và nam giới thay đổi tư duy, nhằm thay đổi hành vi kinh tế của họ, hướng tới đạt được bình đẳng giới trên thị trường lao động (TTLĐ).

Với tỷ lệ tham gia TTLĐ cao đáng kể, phụ nữ Việt Nam phải đối mặt với nhiều bất bình đẳng kéo dài dai dẳng trên TTLĐ và phải mang trên vai gánh nặng kép vừa đi làm vừa cáng đáng trách nhiệm gia đình nặng nề hơn nhiều so với nam giới.

Nghiên cứu cho thấy, đại dịch Covid-19 không chỉ làm hằn sâu những bất bình đẳng hiện hữu mà còn tạo thêm những bất bình đẳng giới mới.

Hơn 70% phụ nữ Việt Nam trong độ tuổi lao động tham gia lực lượng lao động (LLLĐ). Con số này ở cấp độ toàn cầu là 47,2%, và tỷ lệ trung bình của khu vực châu Á – Thái Bình Dương là 43,9%.

Mặc dù sự chênh lệch giới trong tỷ lệ tham gia LLLĐ ở Việt Nam ít hơn so với thế giới, mức chênh lệch này vẫn duy trì ở mức 9,5% trong suốt thập kỷ qua. Tỷ lệ tham gia LLLĐ của nam giới cao hơn ở nữ giới.

Theo báo cáo nghiên cứu, phân bổ trách nhiệm gia đình không đồng đều trong xã hội Việt Nam có thể là nguyên nhân dẫn tới sự chênh lệch này. Số liệu điều tra Lao động – Việc làm năm 2018 cho thấy, gần một nửa số phụ nữ lựa chọn không hoạt động kinh tế vì “lý do cá nhân hoặc liên quan đến gia đình”. Trong khi, chỉ có 18,9% nam giới không tham gia hoạt động kinh tế viện dẫn lý do này.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, không nên nhầm lẫn việc phụ nữ Việt Nam tham gia tích cực vào LLLĐ là chỉ báo cho thấy nữ giới được hưởng cơ hội bình đẳng.

Theo bà Valentina Barcucci, chuyên gia Kinh tế Lao động của ILO Việt Nam, tác giả chính của nghiên cứu: “Trước đại dịch Covid-19, cả phụ nữ và nam giới đều tiếp cận việc làm khá dễ dàng, nhưng nhìn chung, chất lượng việc làm của phụ nữ thấp hơn của nam giới”.

Lao động nữ chiếm đa số trong những việc làm dễ bị tổn thương, đặc biệt là công việc gia đình. Thu nhập của họ thấp hơn của nam giới (tiền lương tháng thấp hơn 13,7% trong năm 2019), bất luận thời giờ làm việc là tương đương với nam giới và chênh lệch giới về trình độ học vấn đã thu hẹp đáng kể.

Tỷ lệ phụ nữ đảm nhận các vị trí ra quyết định còn quá thấp. Phụ nữ chiếm gần một nửa LLLĐ, nhưng chỉ đảm nhận chưa đến 1/4 vị trí lãnh đạo, quản lý chung.

“Bất bình đẳng đối với phụ nữ về chất lượng việc làm và phát triển nghề nghiệp cũng bắt nguồn từ trách nhiệm kép mà họ phải gánh vác,” bà Barcucci cho biết. “Phụ nữ phải dành thời gian làm việc nhà nhiều hơn gấp đôi so với nam giới.”

Phụ nữ dành trung bình mỗi tuần 20,2 giờ để dọn dẹp nhà cửa, giặt quần áo, nấu ăn và đi chợ, chăm sóc gia đình và con cái; trong khi nam giới chỉ dành 10,7 giờ cho những công việc này. Gần 1/5 nam giới thậm chí không hề dành chút thời gian nào cho việc nhà.

Đại dịch Covid-19 đã khiến tổng số thời giờ làm việc sụt giảm đáng kể trong quý II năm 2020 và mới chỉ được phục hồi trong nửa cuối năm. Phụ nữ là đối tượng phải chịu tổn thất về thời giờ làm việc nặng nề nhất.

Tổng số giờ làm hằng tuần của phụ nữ trong quý II năm 2020 chỉ bằng 88,8% tổng số giờ làm của họ trong quý IV năm 2019, con số này ở nam giới là 91,2%.

Tuy nhiên, số giờ làm việc của phụ nữ lại phục hồi nhanh hơn. Trong ba tháng cuối năm 2020, phụ nữ đã làm việc nhiều hơn 0,8% số giờ so với cùng kỳ năm 2019, trong khi nam giới chỉ làm nhiều hơn 0,6%.

“Những phụ nữ làm việc nhiều giờ hơn bình thường trong nửa cuối năm 2020 có lẽ là để bù đắp cho các khoản thu nhập bị mất trong quý II,” bà Barcucci nhận định. “Số giờ làm tăng thêm này khiến gánh nặng kép họ vốn phải gánh vác càng nặng nề hơn, do họ vẫn phải dành quá nhiều thời gian làm việc nhà so với nam giới.”

Đại dịch Covid-19 không chỉ làm gia tăng những bất bình đẳng vốn hiện hữu trong TTLĐ Việt Nam mà còn tạo nên những bất bình đẳng mới. Trước đại dịch, hầu như không có sự chênh lệch trong tỷ lệ thất nghiệp giữa nam giới và phụ nữ, nhưng tình trạng này đã xuất hiện từ quý III năm 2020.

Tiến sĩ Chang-Hee Lee, Giám đốc ILO Việt Nam nhấn mạnh: “Mặc dù ở cấp độ chính sách, Bộ luật Lao động 2019 đã mở ra những cơ hội để thu hẹp khoảng cách giới, chẳng hạn như thu hẹp khoảng cách trong độ tuổi nghỉ hưu hay xóa bỏ việc hạn chế phụ nữ tham gia một số ngành nghề nhất định, Việt Nam vẫn còn một nhiệm vụ khó khăn hơn nữa cần phải hoàn thành. Đó là việc thay đổi tư duy của nam giới và của cả chính phụ nữ Việt Nam, để từ đó thay đổi hành vi của họ trên TTLĐ.”