Châu Phi trở thành tâm điểm trong chiến lược toàn cầu của Nga
Bất chấp những thách thức, sự hiện diện của Nga ở châu Phi đang gia tăng do tâm lý chống phương Tây ngày càng lan rộng và thúc đẩy những thay đổi địa chính trị.
Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) và Chủ tịch Liên minh châu Phi Azali Assoumani. Ảnh: RIA Novosti
Theo nhận định của Đài phát thanh Tự do châu Âu (RFE/RL), Nga đã sử dụng tập đoàn quân sự tư nhân Wagner và các nỗ lực ngoại giao để mở rộng ảnh hưởng ở châu Phi, đặc biệt là ở các quốc gia như Cộng hòa Trung Phi, Sudan và các nước vùng Sahel. Cái chế.t của người sáng lập và đứng đầu Wagner, ông Yevgeny Prigozhin, đã đặt ra câu hỏi về tương lai của các hoạt động kinh doanh và lính đán.h thuê của Nga ở châu Phi.
Bất chấp những thách thức, sự hiện diện của Nga ở châu Phi đang gia tăng do tâm lý chống phương Tây ngày càng lan rộng và những thay đổi địa chính trị, trong đó Moskva đang tìm cách mở rộng ảnh hưởng toàn cầu và đảm bảo các căn cứ quân sự cũng như khả năng tiếp cận nguồn tài nguyên thiên nhiên.
Kể từ khi phương Tây bắt đầu cô lập Nga sau khi Moskva sáp nhập Crimea vào năm 2014, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã củng cố mối quan hệ vốn đã có từ thời Xô Viết với các quốc gia Nam toàn cầu, đặc biệt là ở châu Phi, sử dụng công ty bán quân sự Wagner làm một trong những công cụ gây ảnh hưởng quan trọng.
Sau cái chế.t của ông Prigozhin, các quan chức tình báo và quốc phòng Nga đã đến châu Phi trong những tháng gần đây để trấn an những đối tác ở khu vực. Cuộc điều tra của RFE/RL phát hiện ra rằng một cựu đặc phái viên của Điện Kremlin tại EU đã được cử đến Cộng hòa Trung Phi (CAR) để giám sát sự phối hợp giữa nhóm lính đán.h thuê Wagner và lực lượng an ninh địa phương.
Trong khi đó, tờ Wall Street Journal của Mỹ đưa tin: Tình báo phương Tây cho biết Jan Marsalek, cựu Giám đốc điều hành của công ty xử lý thanh toán Wirecard (Đức), đang giúp Nga “tái tổ chức lực lượng Wagner ở châu Phi”.
Theo các phương tiện truyền thông, quân đội Nga đang thành lập “Quân đoàn châu Phi” để thay thế Wagner và đã đăng quảng cáo tuyển dụng lực lượng, nhưng Bộ Quốc phòng Nga chưa xác nhận kế hoạch đó và không rõ tiến độ của sáng kiến này đến đâu.
Ở cấp độ công khai hơn, Tổng thống Putin đã gặp người đứng đầu 17 quốc gia châu Phi tại hội nghị thượng đỉnh ở St. Petersburg vào tháng 7 năm ngoái. Sự bất ổn ngày càng tăng và tình cảm chống phương Tây, đặc biệt là ở khu vực Sahel, đã giúp Moskva có được ảnh hưởng lớn hơn trên lục địa này, ngay cả khi sự chú ý và nguồn lực của Nga bị tiêu hao bởi cuộc xung đột ở Ukraine.
Joseph Siegle, Giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược châu Phi có trụ sở tại Washington, cho biết Nga đã củng cố vị thế của mình tại CAR, Sudan và các quốc gia thuộc Sahel, nơi một loạt cuộc đảo chính đã khiến chính quyền quân sự rơi vào tình trạng khó khăn.
Các quan chức quốc phòng Nga gần đây đã gặp các nhà lãnh đạo chính quyền ở Niger để thảo luận về hợp tác an ninh sau khi chính phủ ra lệnh cho quân đội Pháp rời đi, trở thành quốc gia Sahel thứ ba làm như vậy.
Video đang HOT
Mali và Burkina Faso trước đó đã “trục xuất” lực lượng Pháp trong bối cảnh tâm lý chống thực dân ngày càng gia tăng và thất vọng vì thiếu tiến bộ trong việc chống lại các nhóm thánh chiến đang khủn.g b.ố phía Tây Sahel.
Tổng thống Mỹ Joe Biden (trái) nói chuyện với Chủ tịch Liên minh châu Phi Macky Sall. Ảnh: UPI
Ảnh hưởng toàn cầu
Các chuyên gia cho rằng sự quan tâm ngày càng tăng của Nga ở châu Phi được thúc đẩy bởi mong muốn mở rộng ảnh hưởng toàn cầu trong bối cảnh mối quan hệ với phương Tây bị rạ.n nứ.t do cuộc xung đột ở Ukraine.
Moskva cũng đang tìm cách mở rộng việc bán vũ khí, xây dựng và vận hành các nhà máy điện hạt nhân, đồng thời giành được quyền khai thác tài nguyên thiên nhiên trên khắp lục địa. Nga là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho châu Phi, chiếm khoảng 40% doanh số bán hàng năm cho lục địa này, điều này mang lại cho Moskva một số đòn bẩy chính trị.
Vũ khí của Nga rất rẻ và Moskva không ràng buộc việc bán vũ khí với vấn đề nhân quyền của một quốc gia, nên được nhiều nước đón nhận. Trước đây, Liên Xô đã ủng hộ các phong trào giành độc lập của châu Phi trong Chiến tranh Lạnh và di sản đó vẫn là một nhân tố mạnh mẽ cho đến ngày nay.
Cameron Hudson, người từng là Giám đốc Hội đồng An ninh Quốc gia về các vấn đề châu Phi dưới thời Tổng thống George W. Bush và hiện là nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, đã phát biểu tại một phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ vào tháng 7 năm ngoái rằng Nga đã hoạt động hiệu quả hơn Mỹ trong việc thúc đẩy quan điểm của mình, cung cấp thông tin bằng các ngôn ngữ châu Phi – chứ không phải chỉ có tiếng Anh và tiếng Pháp – và sử dụng TikTok để tiếp cận giới trẻ của lục địa này.
Về phần mình, Bruce Jones, một nhà phân tích tại Viện Brookings ở Washington nêu quan điểm, cuộc xung đột Nga – Ukraine đã tạo ra một mối bất bình khác giữa phương Tây và Nam toàn cầu.
Phương Tây nhanh chóng huy động hàng chục tỷ USD viện trợ quân sự, tài chính và nhân đạo cho Ukraine sau cuộc xung đột ở Ukraine. Ông Jones nói, để so sánh, phản ứng của Mỹ về Chiến tranh Tigray ở Ethiopia đã khiến 500.000 người thiệ.t mạn.g, chủ yếu là dân thường, kể từ năm 2020 chỉ là “một giọt nước trong chậu” và điều đó ảnh hưởng đến quan điểm của người châu Phi.
“Các nước châu Phi thường cảm thấy tiêu chuẩn kép của chúng tôi”, Sydney Kamlager-Dove, thành viên Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ nói tại phiên điều trần ngày 30/11/2023 về Chiến tranh Tigray, lưu ý thêm người châu Phi cũng không thấy sự “nhất quán” trong phản ứng của Mỹ đối với cái chế.t của dân thường và vi phạm nhân quyền.
Trong bối cảnh tâm lý chống phương Tây ngày càng gia tăng và lưu ý rằng các quốc gia châu Phi nắm giữ hơn 1/4 số ghế trong Đại hội đồng Liên hợp quốc, chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tăng cường đáng kể sự can dự của mình với châu Phi trong thời gian gần đây.
Vào tháng 12/2022, Mỹ đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Mỹ – châu Phi lần đầu tiên sau 8 năm, với 49 nguyên thủ quốc gia và chủ tịch Liên minh châu Phi tham dự. Sau đó, Tổng thống Biden cử 17 quan chức cấp cao tới 26 quốc gia trên lục địa, trong đó có Phó Tổng thống Kamala Harris, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin, Ngoại trưởng Antony Blinken và Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen.
Trong những chuyến thăm đó, Mỹ đã công bố viện trợ và đầu tư vào châu Phi lên tới hàng tỷ USD. Tuy nhiên, ông Biden vẫn chưa thực hiện lời hứa với các nhà lãnh đạo châu Phi tại hội nghị thượng đỉnh là sẽ đến thăm lục địa của họ trong năm 2023. Chuyến thăm gần đây nhất của một tổng thống Mỹ đến châu Phi diễn ra vào năm 2015.
'Điểm mù' của EU ở châu Phi
Châu Phi đối mặt với nhiều năm bất ổn có có nguy cơ làm chệch hướng các nỗ lực của EU và cộng đồng quốc tế rộng lớn hơn nhằm giải quyết vấn đề bạo lực thánh chiến.
Việc các cuộc đảo chính dễ xảy ra và thành công ở châu Phi nhưng vẫn khiến châu Âu bất ngờ là một dấu hiệu cho thấy sự hạn chế của EU trong đán.h giá tình hình. Ảnh: EPA
Theo bình luận của mạng tin châu Âu Euractiv.com ngày 30/8, các cuộc đảo chính mới nhất ở châu Phi đã phơi bày một số sự thật khó chịu: Châu lục này đang ngày càng bất ổn và EU không những không thể hoặc không sẵn sàng giúp đỡ - mà thậm chí có lẽ còn không đán.h giá đầy đủ về tình hình thực tế.
Châu Phi hiện đã chứng kiến 33 cuộc đảo chính quân sự trong 33 năm. Và ít nhất 45 trong số 54 quốc gia trên khắp lục địa châu Phi đã trải qua ít nhất một cuộc đảo chính kể từ năm 1950, như dữ liệu phân tích chỉ ra.
Một số cuộc đảo chính được cho là đã có dấu hiệu rõ ràng trước khi xảy ra. Tuy nhiên, phương Tây dường như luôn bị bất ngờ trước một lục địa mà các quan chức EU gọi là châu lục "đối tác" hay "anh em".
Sự kiện mới nhất là ở Gabon, nơi một nhóm sĩ quan quân đội cấp cao xuất hiện trên truyền hình quốc gia ngày 30/8 và cho biết họ đã nắm quyền sau khi cơ quan bầu cử bang thông báo rằng Tổng thống Ali Bongo đã giành được nhiệm kỳ thứ 3.
Đáng lẽ điều này không phải là một bất ngờ lớn. Gia đình ông Bongo đã giữ chức tổng thống trong hơn 55 năm và cuộc bầu cử vào cuối tuần trước, giống như những cuộc bầu cử vào năm 2019, đã diễn ra rất nhanh chóng, mặc dù bị nhiều người cho là gian lận. Một âm mưu đảo chính vào đầu năm 2019 cũng đã bị thất bại.
Một yếu tố khác có thể là những cuộc đảo chính gần đây ở Niger và Burkina Faso đã khuyến khích quân đội Gabon nghĩ rằng họ có thể thành công.
Hiện vẫn còn phải xem liệu "hiệu ứng domino" có tiếp tục và có khiến Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) lo ngại và từ bỏ khả năng can thiệp vào Niger hay không.
Cameroon và Congo, những quốc gia láng giềng mà phương Tây coi là có các tổng thống nắm quyền lâu năm, với những dấu hiệu gian lận bầu cử trong nhiều thập kỷ và vấn đề tham nhũng nổi lên có nguy cơ là "những quân domino" tiếp theo.
Dù bất kỳ kịch bản nào, châu Phi rõ ràng phải đối mặt với nhiều năm bất ổn trên toàn khu vực và điều đó có nguy cơ làm chệch hướng các nỗ lực của EU và cộng đồng quốc tế rộng lớn hơn nhằm giải quyết vấn đề bạo lực thánh chiến.
Điều đó thậm chí còn có tác động lớn hơn đối với chiến lược kiểm soát di cư của EU ở Bắc và châu Phi cận Sahara.
Việc các cuộc đảo chính dễ xảy ra và thành công cũng là một dấu hiệu cho thấy sự hạn chế của châu Âu. 20 năm trước, Pháp đã có khả năng can dự. Tuy nhiên, giờ đây, tình cảm chống Pháp quá mạnh ở Sahel và Tây Phi đến nỗi Paris bất lực.
Điều này và sự hỗn loạn trong khu vực tạo cơ hội cho tập đoàn quân sự tư nhân Wagner (Nga) xâm nhập.
Các nhóm cực đoan có liên hệ với tổ chức Nhà nước Hồi giáo và al-Qaida đã lan rộng ở khu vực Sahel, đặc biệt là ở Mali, Niger và Burkina Faso trong những năm gần đây, khiến khu vực này ngày càng bất ổn.
Phát biểu với báo giới ở ở Toledo, Tây Ban Nha, đại diện cấp cao về chính sách đối ngoại và an ninh của EU Josep Borrell nói: "Toàn bộ khu vực - bắt đầu từ CH Trung Phi, sau đó là Mali, rồi Burkina Faso, bây giờ là Niger, có thể là Gabon - đang ở trong tình thế rất phức tạp".
Đối với châu Âu, đó là một vấn đề lớn, ông Borrel lưu ý.
Trong khi các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng EU đang nỗ lực đán.h giá tình hình và tìm ra giải pháp nhằm ngăn chặn tình trạng bất ổn ngày càng gia tăng ở Tây Phi và khu vực Sahel rộng lớn hơn, thì có một câu hỏi lớn hiện ra: Tại sao EU có quá ít đán.h giá về tình hình ở đây (và cả ở các khu vực khác)?
"La bàn Chiến lược" của EU, chiến lược quân sự đầu tiên của khối, nhằm khắc phục điều này bằng cách đưa ra "đánh giá mối đe dọa chung và cam kết hành động chung", với các xu hướng an ninh ở các khu vực khác nhau trên thế giới.
Năm ngoái, ông Borrell đã gây tranh cãi khi công khai chỉ trích các đại sứ của EU không phát triển được các mối liên kết chính trị và mạng lưới tình báo.
Cơ quan Đối ngoại của EU (EEAS) là một tổ chức non trẻ vốn vẫn đang tìm được chỗ đứng ở nhiều nước. Nhưng sự thật là EU chắc chắn sẽ phải dựa vào thông tin tình báo của các quốc gia thành viên nếu không có cơ quan tình báo của riêng mình.
Thật không may, khó tránh khỏi kết luận rằng, về mặt ngoại giao và tình báo, "người mù đang dẫn dắt người mù" trong trường hợp này.
Quan điểm của Italy về các cuộc xung đột trên toàn cầu Italy nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hỗ trợ Ukraine nhằm duy trì "cân bằng" trên chiến trường và cảnh báo việc leo thang xung đột hơn nữa ở Trung Đông có thể gây ra "hậu quả không thể tưởng tượng được". Thủ tướng Italy đặt sự phát triển của châu Phi và AI vào trọng tâm nhiệm kỳ Chủ tịch luân...