Châu Phi đối mặt với ‘thảm họa sốt rét’ giữa lúc bị Mỹ cắt viện trợ

Mùa dịch sốt rét đã bắt đầu trong tháng 3 ở nhiều nước châu Phi. Đây là căn bệnh gây t.ử von.g nhiều nhất ở châu lục này, đặc biệt là đối với tr.ẻ e.m.

Nhân viên y tế điều trị cho bệnh nhân mắc sốt rét tại bệnh viện ở Goma, CHDC Congo. Ảnh: THX/TTXVN

Tuy nhiên, quyết định của chính quyền Tổng thống Donald Trump về việc hủy bỏ hơn 90% hợp đồng viện trợ nước ngoài của Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ ( USAID) đã khiến giới chức y tế địa phương cảnh báo về thảm họa ở một số cộng đồng nghèo nhất thế giới.

Phóng viên TTXV tại châu Phi dẫn lời Tiến sĩ Jimmy Opigo – quan chức điều hành chương trình kiểm soát sốt rét của Uganda – cho biết lệnh ngừng hoạt động của USAID được ban hành vào cuối tháng 1 vừa qua khiến ông và những người khác buộc phải “tập trung vào công tác chuẩn bị ứng phó thảm họa”. Mỹ là nhà tài trợ song phương hàng đầu cho các nỗ lực chống sốt rét ở châu Phi.

Tiến sĩ Opigo nhấn mạnh thuố.c chống sốt rét và màn chống muỗi để giúp kiểm soát căn bệnh do muỗi truyền nhiễm là những thứ thiết yêu và cần có nguồn cung liên tục. Khi những sản phẩm này cạn kiệt do các hợp đồng đã chấm dứt của Mỹ, ông dự kiến các ca mắc bệnh sốt rét nghiêm trọng sẽ gia tăng vào cuối năm nay, bao gồm những vấn đề như suy nội tạng, mà không có cách chữa trị. Vaccine ngừa sốt rét đang được triển khai ở một số khu vực của châu Phi chưa hoàn hảo, song dự kiến sẽ tiếp tục được triển khai phần lớn thông qua sự hỗ trợ của liên minh vaccine toàn cầu.

Theo tổ chức Malaria No More có trụ sở tại Washington (Mỹ), mô hình mới cho thấy chỉ 1 năm gián đoạn trong chuỗi cung ứng kiểm soát sốt rét sẽ dẫn đến gần 15 triệu ca mắc mới và 107.000 trường hợp t.ử von.g trên toàn cầu. Tổ chức này đã thúc giục chính quyền của Tổng thống Trump “khởi động lại các chương trình cứu người trước khi dịch bệnh bùng phát ngoài tầm kiểm soát”.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ghi nhận châu Phi – với tổng dân số khoảng 1,5 tỷ người – chiếm 95% trong số 597.000 ca t.ử von.g do sốt rét trên toàn thế giới vào năm 2023.

Các nhân viên y tế tại 3 quốc gia châu Phi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của bệnh sốt rét – gồm Nigeria, Congo và Uganda – đã mô tả một loạt tác động khi hầu hết các khoản hỗ trợ của Chính phủ Mỹ kết thúc. Trước đó, Mỹ đã cung cấp hàng trăm triệu USD mỗi năm cho riêng 3 nước này thông qua “Sáng kiến phòng, chống sốt rét của Tổng thống” do USAID dẫn đầu.

Nguồn tài trợ của Mỹ – thường được chuyển qua mạng lưới các tổ chức phi chính phủ, tổ chức từ thiện y tế và tổ chức tôn giáo – khiến các dự án hỗ trợ phòng ngừa và điều trị sốt rét trở nên dễ tiếp cận hơn, thậm chí là miễn phí, đặc biệt là đối với các cộng đồng nông thôn.

WHO ước tính trong năm 2023, Uganda đã phải đối mặt với khoảng 12,6 triệu ca mắc sốt rét và gần 16.000 trường hợp t.ử von.g, nhiều ca trong số đó là tr.ẻ e.m dưới 5 tuổ.i và phụ nữ mang thai.

Hàng dài bệnh nhân sốt rét có thể được nhìn thấy bên ngoài các phòng khám ở nhiều khu vực mỗi năm. Theo Viện Y tế Công cộng Quốc gia Uganda, sốt rét chiếm 30% đến 50% số lượt khám ngoại trú tại các cơ sở y tế trên cả nước.

Trong khi đó, một phần tư tổng số ca mắc sốt rét trên thế giới xảy ra ở Nigeria. Tuy vậy, quốc gia Tây Phi đã giảm được 55% số ca t.ử von.g liên quan đến sốt rét kể từ năm 2000 với sự hỗ trợ của Mỹ và các nước khác. Theo số liệu của Đại sứ quán Mỹ, khoản hỗ trợ đó là một phần trong gói viện trợ y tế trị giá 600 triệu USD mà Nigeria nhận được từ Mỹ vào năm 2023.

“Sáng kiến chống sốt rét của Tổng thống” đã hỗ trợ công tác ứng phó với sốt rét của Nigeria bằng gần 164 triệu viên thuố.c tác dụng nhanh, 83 triệu màn tẩm thuố.c diệt côn trùng, hơn 100 triệu xét nghiệm chẩn đoán nhanh, 22 triệu ca điều trị dự phòng trong thai kỳ và thuố.c diệt côn trùng cho 121.000 hộ gia đình kể từ năm 2011.

Tại Congo, nguồn tài trợ của Chính phủ Mỹ đã đóng góp khoảng 650 triệu USD cho hoạt động kiểm soát sốt rét kể từ năm 2010. Hiện nay, một số thành công trong cuộc chiến chống sốt rét ở Congo đang bị đ.e dọ.a, qua đó làm phức tạp thêm những nỗ lực vốn đã khó khăn trong việc xác định và theo dõi các đợt bùng phát dịch bệnh trên khắp đất nước rộng lớn này vì nguồn cung cấp và chuyên môn xét nghiệm bị ảnh hưởng.

Tiến sĩ Yetunde Ayo-Oyalowo – quan chức điều hành tổ chức phi lợi nhuận Market Doctors, chuyên cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại địa phương với giá cả phải chăng – nhận định với việc mất đi sự hỗ trợ đáng kể từ Mỹ, “rất nhiều người sẽ bị ảnh hưởng. Một số người thực sự nghèo và không đủ khả năng trang trải (các chi phí điều trị sốt rét)”.

Tiến sĩ Ayo-Oyalowo xác nhận có tới 40% khách hàng của Market Doctors được chẩn đoán mắc bệnh sốt rét.