Catalonia đòi độc lập – cơn khủng hoảng của Tây Ban Nha và cả châu Âu

Việc vùng tự trị Catalonia đòi tách khỏi Tây Ban Nha đang làm trầm trọng thêm chia rẽ bên trong xã hội quốc gia này và cả châu Âu.

Một gia đình người Catalonia khoác cờ xuống đường sau cuộc trưng cầu dân ý về việc tách khỏi Tây Ban Nha hôm 1/10. Ảnh: AP.

Sau cuộc trưng cầu dân ý hôm 1/10 về việc tuyên bố độc lập ở Catalonia, những mối rạn nứt trong xã hội Tây Ban Nha chắc chắn sẽ tiếp tục mở rộng, như lời cây bút William Booth từ Washington Post nhận xét: “Cứ mỗi ngày trôi qua, chính quyền quốc gia Tây Ban Nha và các thế lực đòi độc lập tại Catalonia dường như càng tiến gần hơn tới một cuộc đối đầu trực diện”.

Con đường khó khăn

Những ngày qua chứng kiến hàng loạt cuộc biểu tình giận dữ và đình công ở Catalonia, vùng tự trị thịnh vượng bậc nhất Tây Ban Nha. Cách xử lý có phần bạo lực của chính quyền Thủ tướng Tây Ban Nha Mariano Rajoy khi triển khai lực lượng an ninh tới trấn áp những người biểu tình không vũ trang ở Catalonia càng làm trào dâng tâm lý phản kháng của người dân nơi đây đối với Madrid.

“Nếu cả hai bên không ai chịu lùi bước, xung đột có thể làm bùng phát một cuộc khủng hoảng hiến pháp, gây ảnh hưởng sâu sắc không chỉ tới Tây Ban Nha mà còn cho cả toàn châu Âu”, bình luận viên về quan hệ quốc tế Ishaan Tharoor viết trên Washington Post.

Lãnh đạo Catalonia Carles Puigdemont khẳng định vùng tự trị này sẽ tuyên bố độc lập, tách khỏi Tây Ban Nha vào ngày 9/10. Hôm qua, tòa án tối cao Tây Ban Nha mở cuộc điều tra một số quan chức cảnh sát cũng như chính trị gia Catalonia ủng hộ độc lập với cáo buộc xúi giục nổi loạn.

Hiện chưa rõ một Catalonia “độc lập” sẽ trông như thế nào nhưng con đường tiến đến cái đích trên chắc chắn trải nhiều khó khăn, hỗn loạn, chuyên gia đánh giá.

“Chúng tôi lường trước được việc sẽ có những vụ bắt giữ, khai trừ”, chính trị gia ủng hộ độc lập cho Catalonia Mireia Boya viết trên mạng xã hội Twitter. “Nhưng chúng tôi đã chuẩn bị tinh thần, nó sẽ không dừng lại trước bất kỳ hoàn cảnh nào”.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở việc không phải tất cả người dân Catalonia đều có cùng quan điểm với các lãnh đạo phong trào đòi tách khu vực khỏi Tây Ban Nha. Không ít người cho rằng tương lai Catalonia đang bị đánh cắp bởi những chính trị gia muốn theo đuổi một chương trình nghị sự quá eo hẹp và cứng nhắc.

“Chúng tôi hoàn toàn bị làm cho im lặng”, nhà làm phim Isabel Coixet nói. “Họ tạo ra một bầu không khí căng thẳng mà ở đó tất cả những người bất đồng chính kiến với họ đều không tồn tại và bị xem thường. Thật sự, rất nhiều người đang chọn cách im lặng. Vấn đề lớn nhất, theo tôi, chính là mối rạn nứt kép vừa được tạo ra – Chia rẽ với Tây Ban Nha và chia rẽ ngay trong xã hội Catalonia”.

Trong bài phát biểu hôm 3/10, Vua Tây Ban Nha Felipe VI nhấn mạnh lại lập trường của Madrid rằng việc Catalonia đòi độc lập là hành động “ngoài vòng pháp luật ”, cho thấy “sự thiếu trung thành không thể chấp nhận được”, sẽ khiến “Catalonia và Tây Ban Nha đối mặt nguy cơ bất ổn về kinh tế, xã hội”. Ngay đêm hôm sau, chính quyền Tây Ban Nha khước từ lời kêu gọi đàm phán của Catalonia.

Song theo ông Federiga Bindi, chuyên gia tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Nâng cao thuộc Đại học Johns Hopkins, Mỹ, tất cả các động thái trên chỉ càng làm trầm trọng thêm tình hình, tạo thêm cái cớ cho những người ủng hộ tách Catalonia khỏi Tây Ban Nha.

“Catalonia bị chia rẽ. Tây Ban Nha bị chia rẽ. Phát biểu của Vua Felipe VI thật sự không phù hợp”, Bindi nhận xét. “Nhà vua nên trung dung. Sau tất cả, ông ấy là người có ảnh hưởng ở Catalonia… Ông ấy nên kêu gọi đối thoại và đàm phán giữa các bên, thay vì một mực nghiêng về phía Điện Moncloa (phủ thủ tướng Tây Ban Nha)”.

Ông Carles Puigdemont, lãnh đạo Catalonia, tiếng nói đi đầu phong trào đòi tách Catalonia khỏi Tây Ban Nha, tối 4/10, lên tiếng phản bác lại Vua Felipe VI, cho rằng ông đã “gây thất vọng cho rất nhiều người dân Catalonia, những người luôn coi trọng nhà vua và mong muốn một lời kêu gọi đối thoại”.

Trong những tuyên bố trước đây, ông Puigdemont thường miêu tả Catalonia không khác gì một chế độ dân chủ bị áp bức đang đứng lên chống lại đàn áp. “Chính quyền Tây Ban Nha đang khiến các đối thủ chính trị bị bắt giữ, tác động tới truyền thông và chặn đứng các trang mạng. Chúng tôi bị kiểm soát ngày đêm”, ông Puigdemont nói.

Mọi chú ý giờ đây đổ dồn sang khả năng liệu chính quyền Thủ tướng Rajoy có dùng đến “lựa chọn hạt nhân” kích hoạt Điều 155 Hiến pháp Tây Ban Nha hay không. Điều 155 trao cho Madrid quyền giải tán quốc hội Catalonia hiện do ông Puigdemont lãnh đạo.

Nhưng làm vậy đồng nghĩa với việc ông Rajoy sẽ liều lĩnh đặt cược cả tương lai chính trị của mình. Chính quyền thiểu số mong manh mà ông đang dẫn dắt có thể bị phản đối và tiềm ẩn nguy cơ mất đi phiếu tín nhiệm ở quốc hội. “Cộng đồng im hơi lặng tiếng tại Catalonia”, những người chưa hẳn ủng hộ tách khỏi Tây Ban Nha, có thể sẽ bắt đầu thay đổi suy nghĩ, giới quan sát đánh giá.

Khủng hoảng với châu Âu

Hàng nghìn người Catalonia tuần trước tuần hành ủng hộ vùng này tách khỏi Tây Ban Nha. Ảnh: Sky News.

Cuộc khủng hoảng tại Catalonia đang được châu Âu theo dõi sát sao . Hàng loạt chính trị gia đã thể hiện rõ ràng rằng họ đứng về phía Madrid hoặc đề cập tới vấn đề như rắc rối của riêng Tây Ban Nha. Nhưng khi xung đột dâng cao tới đỉnh điểm, họ sẽ không thể nhìn theo hướng khác nếu hỗn loạn bùng phát tại một trong những góc được yêu mến hơn của lục địa.

“Nếu đây là Crimea hay Hy Lạp, bà Angela Merkel chắc hẳn lúc này đã kích hoạt chế độ hòa giải tối đa”, cây bút Simon Tisdall viết trên Guardian. “Nhưng khi nhắc tới Catalonia, Thủ tướng Đức, lãnh đạo đảng là đồng minh với đảng cầm quyền Tây Ban Nha, lại không tham gia”.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng tương tự. Trong một bài phát biểu hồi tuần trước, ông nhiệt tình ủng hộ “một châu Âu hội nhập”, lời kêu gọi vốn được những người đòi độc lập cho Catalonia hưởng ứng. Nhưng trong tuần này, Tổng thống Pháp lại nói ông ủng hộ “sự thống nhất về mặt hiến pháp” của Tây Ban Nha.

“Thực tế, chắc chắn không lãnh đạo Tây Âu nào ủng hộ việc tách rời một nước Tây Âu khác, nhưng cuộc đối đầu giữa Barcelona và Madrid đã làm lộ ra các căng thẳng phức tạp sôi sục lâu nay bên trong châu Âu, một mớ hỗn độn của những lý tưởng toàn cầu, những chương trình nghị sự theo chủ nghĩa dân tộc và những khát vọng mang tính khu vực về một cơ chế quản trị trực tiếp hơn”, Tharoor viết.

“Cuộc trưng cầu dân ý ở Catalonia đào sâu thêm những rạn nứt trong kế hoạch thúc đẩy hội nhập của EU, đồng thời khơi dậy các cuộc tranh luận về bản sắc”, nhà kinh tế học Franz Buscha bình luận.

“EU đã tự đặt ra mục tiêu chống lại chủ nghĩa phi tự do và chủ nghĩa dân tộc, nhưng họ đang gặp khó khăn”, nhà báo kiêm nhà bình luận người Pháp Natalie Nougayrede viết. “Khủng hoảng Catalonia phơi bày các giới hạn chính trị của EU cũng như những khó khăn mà họ phải đối mặt khi nỗ lực để khiến người dân hiểu cách hệ thống hoạt động. Đối với châu Âu và cả nền dân chủ Tây Ban Nha, đây là một bài kiểm tra quan trọng”.

Vũ Hoàng

Theo VNE