Các nhà khoa học thế giới dồn tâm huyết nghiên cứu dơi để ngăn đại dịch tiếp theo
Màn đêm buông xuống tại công viên Pedra Branca ở Rio de Janeiro là lúc 4 nhà khoa học Brazil bắt đều chiếu đèn tiến vào rừng rậm rạp. Họ đang trong nhiệm vụ bắt dơi và tìm phương pháp ngăn ngừa đại dịch toàn cầu tiếp theo.
Các nhà khoa học bắt dơi tại công viên Pedra Branca. Ảnh: AP
Buổi “đi đêm” vào rừng này nằm trong dự án của Viện Fiocruz (Brazil) thu thập và nghiên cứu virus có trong động vật hoang dã, bao gồm dơi, mà nhiều nhà khoa học cho rằng có liên quan đến dịch COVID-19.
Hãng thông tấn AP (Mỹ) cho biết mục tiêu là nhận dạng những virus dễ lây lan và nguy hiểm đến tính mạng con người. Bên cạnh đó là sử dụng thông tin thu thập được để ngăn các virus này lây truyền từ động vật hoang dã sang người – ngăn chặn trước đại dịch toàn cầu tiếp theo trước khi nó bùng phát.
Ở một thế giới kết nối cao, dịch bệnh tại thường có nguy cơ lây lan toàn cầu, như điều xảy ra với dịch COVID-19. Đội ngũ các nhà khoa học tại Brazil nằm trong nhóm trên toàn thế giới đang chạy đua để giảm thiểu nguy cơ đại dịch thứ hai trong thế kỷ này.
Chuyên gia Gagandeep Kang tại Đại học Y Christian (Ấn Độ) nhận định rằng câu hỏi không còn là nếu mà là bao giờ. Các nhà khoa học trên thế giới đang đổ dồn tập trung vào loài có vú biết bay duy nhất – dơi. Dơi được cho là vật chủ của nhiều virus lây lan gây bệnh dịch trong thời gian gần đây như COVID-19, SARS, MERS, Ebola.
Có tới 1.400 loài dơi sống trên toàn cầu, trong đó một số loài có thể đạt tuổi thọ hơn 30 năm. Chúng mang điểm chung là tuy mang virus nhưng không có nhiều dấu hiệu thể hiện bên ngoài.
Bà Raina Plowright tại Đại học Montana (Mỹ) nhận xét: “Dơi sở hữu hệ miễn dịch bất thường liên quan đến khả năng bay của chúng”. Để bay, loài dơi thường cần nguồn năng lượng lớn và tỷ lệ chuyển hóa của chúng thường tăng gấp 16 lần. Các nhà khoa học tin rằng tiến hóa giúp loài dơi hồi phục từ sức ép khi bay đã giúp chúng có thêm năng lực tự bảo vệ trước các mầm bệnh.
Ông Arinjay Banerjee tại Đại học McMaster (Canada) đánh giá việc tìm ra bí mật hệ miễn dịch của dơi sẽ giúp các nhà khoa học hiểu hơn về cơ chế lây lan virus của chúng và tìm ra chiến lược điều trị trong tương lai với các dịch bệnh.
Bà Cara Brook tại Đại học California (Mỹ) nhấn mạnh: “Virus phải thoát ra từ vật chủ và lây lan khiến chúng ta nhiễm bệnh. Tình trạng phá hủy các khu vực đa dạng sinh học, như rừng nhiệt đới, đồng nghĩa với việc có tỷ lệ cao hơn tương tác giữa động vật hoang dã và con người”.
Video đang HOT
Đó là lý do các nhà khoa học Brazil lựa chọn công viên Pedra Branca – một trong những rừng tự nhiên trong khu vực thành thị lớn nhất thế giới. Không chỉ nghiên cứu dơi, họ còn tìm hiểu về mèo hoang và mèo nuôi tại gia đình có trường hợp mắc COVID-19.
Phòng nghiên cứu của Viện Fiocruz. Ảnh: AP
Nhân tố chính khiến dơi thường tiếp xúc với người và súc vật là do môi trường sống trong tự nhiên của chúng bị hủy hoại. Ở Australia, việc chặt cây bạch đàn vốn là nguồn mật hoa của một loài dơi địa phương khiến chúng phải tìm đến khu dân cư sinh sống như ngoại ô thành phố Brisbane có tên Hendra.
Từ đây, chúng lây truyền virus sang ngựa và rồi sang người. Được ghi nhận lần đầu năm 1994, virus này được đặt tên Hendra và rất nguy hiểm, khiến 60% người nhiễm tử vong. Sự việc tương tự xảy ra ở Bangladesh khi dơi hoang dã vào thành phố là lây truyền virus Nipah.
Bà Hannah Kim Frank tại Đại học Tulane (Mỹ) nhận định rằng phương pháp để giảm thiểu rủi ro dịch bệnh là hạn chế tương tác giữa dơi hoang dã với con người cùng súc vật, gia cầm.
Một số nhà khoa học Bắc Mỹ còn ủng hộ đề xuất giới hạn tiếp cận của công chúng với những hang có dơi sinh sống. Loài dơi đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, chúng ăn côn trùng như muỗi, phát tán hạt giống và thụ phấn một số loài cây.
Đại dịch tiếp theo có thể sớm bùng phát
Giữa lúc Covid-19 diễn biến phức tạp, chuyên gia cảnh báo đại dịch mới có nguồn gốc động vật tiếp theo có thể bùng phát bất cứ lúc nào.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng một triệu người bệnh, hàng nghìn ca tử vong do mầm bệnh từ động vật. Trong ba thập kỷ qua, hơn 30 loại vi khuẩn, virus có khả năng lây nhiễm sang người được phát hiện. Trong đó, trên 70% có nguồn gốc động vật.
Đại dịch Covid-19 được nhiều người cho rằng hiếm xảy ra, song các nhà khoa học cho biết tốc độ xuất hiện các đại dịch đang tăng lên đáng kể do khoảng cách tiếp xúc giữa con người và động vật ngày càng thu hẹp.
Từ SARS xuất hiện gần 20 năm trước, tới dịch sốt Tây sông Nile, Ebola, Zika, Covid-19, hầu hết đều do virus bắt nguồn từ các loài dơi gây ra. Chúng có thể lây lan giữa người với người khi ho, hắt hơi, hoặc qua các vật chủ trung gian như muỗi.
"Khoảng cách giữa các đợt bùng phát dịch ngày càng ngắn lại", giáo sư Tracey McNamara, giáo sư bệnh học tại Đại học Khoa học Sức khỏe Western nhận định.
"Chúng ta chỉ có thể chịu đựng một đợt bùng phát mỗi thập kỷ", Peter Daszak, chủ tịch EcoHealth Alliance, cho hay. Ông nhấn mạnh đây không chỉ là mối đe dọa tới sức khỏe cộng đồng mà cả nền kinh tế toàn cầu.
Các cá thể dơi ăn quả có thể là nguồn gốc lây truyền dịch bệnh. Ảnh: Smith Sonian
Covid-19 không nằm ngoài dự đoán của giới khoa học. Suốt nhiều thập kỷ, các chính trị gia và người dân liên tục được cảnh báo về một "mối đe dọa nhân loại" bắt nguồn từ động vật hoang dã, thú nuôi, và những loại virus động vật mang.
Nếu không có các biện pháp theo dõi, giám sát phù hợp, loài người sẽ rơi vào thế bị động trong nỗ lực ngăn chặn virus lây lan toàn cầu.
Mối nguy bệnh dịch vượt ngoài tầm kiểm soát ngày càng gần con người. Dân số đông hơn, tương tác với động vật hoang dã tăng lên. Việc chặt phá rừng làm thay đổi hệ sinh thái, đẩy động vật hoang dã rời rừng, xâm nhập sâu hơn vào các cộng đồng con người sinh sống.
Ngoài ra, hệ thống an toàn vệ sinh kém tạo môi trường lý tưởng cho vi trùng phát triển. Khi con người và động vật sống gần nhau, vi khuẩn và virus dễ dàng nhảy từ loài này sang loài khác.
Một khi con người nhiễm bệnh từ động vật, họ có thể mang mầm bệnh đi khắp nơi trên thế giới, nhờ sự thuận tiện trong di chuyển giữa các quốc gia, châu lục. Nạn buôn bán động vật ngoại lai bất hợp pháp có thể diễn ra xuyên biên giới mà không bị phát hiện, mang theo vi khuẩn, virus chết người.
"Một số tác nhân dịch tễ học cũng được chứng minh là điều kiện thuận lợi khiến mầm bệnh xâm nhập vào cộng đồng có miễn dịch kém. Chúng bao gồm gồm biến đổi khí hậu, phát triển công nghiệp, thay đổi hệ sinh thái, bất bình đẳng xã hội", tiến sĩ John Brownstein, nhà dịch tễ học, trưởng bộ phận đổi mới của Bệnh viện Nhi Boston, nói.
Một trong những con đường phổ biến nhất mầm bệnh đi từ động vật sang người là tiếp xúc trực tiếp với dịch thể nhiễm bệnh, như nước bọt, máu, nước tiểu, phân. Gián tiếp, con người có thể tiếp xúc mầm bệnh qua đất, thực vật trong môi trường sống của động vật, hoặc qua đường ăn uống.
Một khu chợ buôn bán động vật hoang dã tại Indonesia, năm 2017. Ảnh: AFP
Các chuyên gia cho rằng chính phủ các nước cần tập trung đầu tư tài trợ tiền của vào các chương trình nghiên cứu, ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Các nhà sinh vật học, động vật học, bác sĩ thú y cần chung tay theo dõi động vật và những người tương tác với động vật.
"Dập tắt các đợt bùng phát nhỏ lẻ giúp các chính phủ tiết kiệm chi phí hơn nhiều lần cố gắng kiểm soát các đại dịch lớn", Daszak nói.
Tại Mỹ, virus dại và các bệnh thực vật có hại cho mùa màng được theo dõi sát sao.
Đông Nam Á đang nỗ lực xác định các bệnh dịch tiềm tàng bằng cách tăng cường xét nghiệm cả người và động vật, đặc biệt ở những vùng virus có thể lây lan mạnh mẽ, hoặc tìm được vật chủ mới.
"Chúng ta chỉ biết cách tìm các bệnh đã biết", tiến sĩ Tracey McNamara, giáo sư bệnh học tại Đại học Khoa học Sức khỏe Western, nói.
Bà hy vọng bằng hình thức khuyến khích bác sĩ thú y trao đổi phát hiện với nhau, các chuyên gia có thể nhanh chóng xác định nguồn gốc của một đợt bùng phát trước khi nó lây lan.
"Những nỗ lực giám sát dịch bệnh từ động vật trong tương lai nên bao gồm sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế của cả con người và động vật, nông nghiệp và sức khỏe cộng đồng", Brownstein bổ sung.
NATO bác cáo buộc triển khai xe tăng, máy bay sát biên giới Belarus NATO đã bác bỏ cáo buộc rằng khối này đã điều động quân đội và khí tài như xe tăng, máy bay tới sát phía đông của Belarus. Phát ngôn viên NATO Oana Lungescu (Ảnh: Reuters) Reuters đưa tin, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko ngày 16/8 đã cáo buộc NATO điều động xe tăng, máy bay tới khu vực biên giới phía đông...