Các đồng minh bất đồng với Mỹ về vấn đề Dải Gaza

Khi Canada cùng Pháp và Anh công bố kế hoạch công nhận Nhà nước Palestine , Mỹ vẫn đứng về phía Israel dù Tổng thống Donald Trump chưa có kế hoạch dài hạn nào cho tương lai của Gaza.

Nguyên tắc hậu chiến ở Gaza

Người dân Palestine nhận hàng cứu trợ tại Beit Lahia, Dải Gaza . Ảnh: THX/TTXVN

Theo kênh BBC ngày 31/7, trong số những tuyên bố lịch sử về Trung Đông, có một tuyên bố có lẽ ít được ghi nhớ: đó là tuyên bố tại Tokyo vào tháng 11/2023.

Khi đó, Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken đã trình bày một loạt nguyên tắc cho “ngày hậu chiến” tại Gaza trong cuộc họp của Nhóm G7.

Ông Blinken đến Tokyo từ Tel Aviv, sau cuộc gặp với giới lãnh đạo Israel một tháng sau vụ tấn công của Hamas ngày 7/10/2023, trong bối cảnh chiến dịch quân sự của Israel tại Gaza đang diễn ra.

Ông liệt kê những điều kiện mà Mỹ đặt ra đối với các mục tiêu quân sự của Israel và cuộc xung đột rộng hơn: Không trục xuất ép buộc người Palestine; Không để Israel tái chiếm Gaza sau khi chiến sự kết thúc; Không phong tỏa hay bao vây Gaza; Gaza trong tương lai phải do người Palestine lãnh đạo, có sự tham gia của Chính quyền Palestine được quốc tế hậu thuẫn; Hamas không được phép đóng vai trò nào.

Những nguyên tắc này nhằm tạo sự ủng hộ từ các đồng minh châu Âu và một số nước Arab dù Israel phản đối nhiều điểm trong số đó. Có lẽ ít người nhớ đến “Nguyên tắc Tokyo” của ông Blinken và càng ít người trong chính quyền Tổng thống Trump nhớ tới, bởi họ đã loại bỏ các điều kiện này ngay lập tức.

Tuy nhiên, nhiều đồng minh của Mỹ vẫn ủng hộ các nguyên tắc đó. Tuần này, họ đã đến trụ sở Liên hợp quốc ở New York để tham dự hội nghị do Pháp và Saudi Arabia chủ trì, kêu gọi khôi phục giải pháp hai nhà nước .

Toàn cảnh Hội nghị quốc tế của Liên hợp quốc về xung đột Israel – Palestine, do Pháp và Saudi Arabia đồng chủ trì, tại New York, Mỹ ngày 28/7. Ảnh: AA/TTXVN

Hội nghị gây chú ý khi Pháp, rồi đến Anh, cam kết sẽ công nhận Nhà nước Palestine vào cuối năm nay nếu đáp ứng một số điều kiện nhất định. Đến chiều 30/7, Canada cũng tuyên bố tương tự. Trong khi đó, chính quyền Tổng thống Trump tẩy chay hội nghị, cho rằng đây là hành động chống Israel.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Tammy Bruce tuyên bố: “Mỹ sẽ không tham gia vào hành động xúc phạm này mà sẽ tiếp tục dẫn dắt các nỗ lực thực tế nhằm chấm dứt chiến sự và đạt được hòa bình lâu dài”. Bà Bruce gọi hội nghị là một “chiêu trò đánh bóng hình ảnh”.

Giờ đây, rạn nứt lớn đã xuất hiện giữa Mỹ và các đồng minh truyền thống trong vấn đề tương lai của xung đột Israel – Palestine.

Điều đó đặt ra câu hỏi: Liệu chính quyền Tổng thống Trump có tầm nhìn nào để quản trị Gaza trong tương lai và một nền hòa bình lâu dài?

Câu trả lời ngày càng rõ ràng là không hoặc ít nhất là không có kế hoạch cụ thể nào.

Không còn kế hoạch “Riviera” cho Gaza

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu họp báo tại Nhà Trắng. Ảnh: THX/TTXVN

Vào tháng 2, Tổng thống Trump tuyên bố rằng Mỹ sẽ tiếp quản Dải Gaza và xây dựng nơi này thành một “Riviera của Trung Đông”. Đây là kế hoạch bao gồm di dời ép buộc người Palestine, điều mà sau đó Mỹ và Israel đã mô tả là “di cư tự nguyện”.

Dù rõ ràng đây là một ý tưởng không khả thi và vi phạm luật pháp quốc tế, nhưng đó dường như từng là kế hoạch hậu chiến của ông Trump. Kế hoạch này có thể bao gồm cả việc Israel chiếm đóng quân sự, nhưng không rõ làm cách nào để dập tắt các cuộc nổi dậy liên tục từ Hamas hay các nhóm vũ trang liên kết khác.

Kể từ đó, kế hoạch dường như đã bị lặng lẽ gác lại. Giờ đây, chính quyền Mỹ chỉ tập trung vào vấn đề ngắn hạn: trả tự do cho con tin và đạt được lệnh ngừng bắn. Khi được yêu cầu đề cập đến các kế hoạch xa hơn trong một cuộc gặp gần đây với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng, ông Trump lập tức nhường lời cho ông Netanyahu trả lời.

Điều này cho thấy chiến lược của chính quyền Tổng thống Trump về Gaza ngày càng song hành với lập trường của Israel.

Ông Netanyahu bác bỏ vai trò của Chính quyền Palestine trong quản trị Gaza tương lai, nơi lực lượng Israel hiện kiểm soát khoảng hai phần ba lãnh thổ. Cánh cực hữu trong liên minh cầm quyền của ông muốn chiếm đóng quân sự vĩnh viễn, trục xuất người Palestine và xây dựng các khu định cư Do Thái.

Israel và Mỹ đã cố gắng kiểm soát nguồn cung cấp lương thực cho người Palestine trong các khu vực bị quân sự hóa, đồng thời Israel còn vũ trang cho các tay súng Palestine đối lập với Hamas. Cơ quan giám sát nạn đói toàn cầu cho biết có bằng chứng ngày càng rõ về tình trạng đói khát, suy dinh dưỡng và dịch bệnh lan rộng tại Gaza. Israel cho rằng Hamas và Liên hợp quốc phải chịu trách nhiệm về cuộc khủng hoảng này, nhưng cho biết nước này đang tạo điều kiện để tăng viện trợ.

Nhiều quốc gia châu Âu theo dõi tình hình trong bàng hoàng. Ngoại trưởng Anh David Lammy nói ngày 30/7: “Chúng ta đã chứng kiến những hình ảnh khủng khiếp nhất. Cộng đồng quốc tế cảm thấy bị xúc phạm sâu sắc khi thấy trẻ em bị bắn chết khi đang cố giành lấy đồ cứu trợ”.

Người dân Palestine chờ nhận thức ăn cứu trợ tại thành phố Gaza ngày 20/7. Ảnh: THX/TTXVN

Nạn đói dường như là bước ngoặt khiến châu Âu phải thay đổi đường lối ngoại giao. Trong nước, áp lực tại Anh và Pháp cũng gia tăng buộc chính phủ phải công nhận Nhà nước Palestine nếu đáp ứng điều kiện nhất định.

Nếu không có kế hoạch rõ ràng, được quốc tế hậu thuẫn về việc quản trị Gaza trong tương lai, khu vực này sẽ tiếp tục rơi vào hỗn loạn.

Ông Blinken đã nhận thấy nguy cơ này từ sớm trong cuộc chiến và từng di chuyển liên tục giữa các quốc gia Arab để tìm kiếm sự ủng hộ cho một kế hoạch hậu chiến, bao gồm vai trò của Chính quyền Palestine và lực lượng an ninh do các nước Arab cung cấp. Ông cũng từng ba lần can thiệp để buộc Israel cho phép tăng viện trợ vào Gaza, trong đó có hai lần cảnh báo cắt giảm vũ khí Mỹ để gây sức ép.

Chính quyền Tổng thống Trump không có bất kỳ động thái gây áp lực nào như vậy, mà ngược lại còn đẩy nhanh tốc độ cung cấp vũ khí cho Israel từ tháng 1 đến nay.

Mỹ hiện để lại một khoảng trống chiến lược trong kế hoạch dài hạn cho Gaza. Trong khi đó, châu Âu cùng các nước Arab vùng Vịnh đã nỗ lực cả tuần này để lấp đầy khoảng trống ấy.

Đối với họ, nếu không có viện trợ hiệu quả, một chính quyền hoạt động và kế hoạch hòa bình dài hạn, tình hình thực địa sẽ ngày càng xấu đi. Tuần này, họ kêu gọi can thiệp viện trợ khẩn cấp, ủng hộ Chính quyền Palestine và khôi phục tiến trình hướng tới giải pháp hai nhà nước dù không có sự tham gia của Mỹ.

Đây là bước ngoặt trong thông lệ lâu nay, khi các nước lớn phương Tây chỉ công nhận Nhà nước Palestine sau khi Palestine và Israel đạt được thỏa thuận. Điều quan trọng là tuyên bố chung lần này có cả Saudi Arabia cùng tham gia lên án Hamas và kêu gọi giải giáp tổ chức này.

Giờ đây, họ hy vọng động thái này, với sự hậu thuẫn của các nước Arab, sẽ gây áp lực buộc Tổng thống Trump quay lại với một tiến trình ngoại giao bài bản hơn.