“Cả họ làm quan” và nỗ lực “nhốt quyền lực vào lồng”

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phát đi một thông điệp rất quan trọng: “Phải nhốt quyền lực vào trong lồng quy chế lập pháp”.

Trưởng Ban tổ chức Trung ương Phạm Minh Chính cũng khẳng định: “Dứt khoát phải kiểm soát quyền lực, giao quyền đến đâu kiểm soát đến đó”.

Để kiểm soát được quyền lực, cần phải chú ý đến phát biểu trước đó của các nhà lãnh đạo: Phải ngăn chặn những nhóm lợi ích.

Xung đột lợi ích xảy ra khi một cá nhân hoặc tổ chức có liên quan đến nhiều lợi ích, một trong số lợi ích đó có thể có thể làm hại một lợi ích khác.

Hồi năm 2011, ông Gingrich, cựu Chủ tịch Hạ viện Mỹ, bị tố cáo từng làm tư vấn cho Freddie Mac, công ty chuyên môi giới bất động sản – phá sản sau vụ thảm họa tài chính năm 2008 và bị chính phủ Mỹ mua lại, ông kiếm 1,5 triệu đô la từ năm 1999 đến 2007.

Năm 1998, ông ta đã thôi chức chủ tịch Hạ viện và có thể làm tư vấn kiếm tiền nuôi thân. Nhưng khi tranh cử Tổng thống khóa 2012-2016, ông bị báo chí lôi ra làm thịt.

Họ hỏi liệu Gingrich có phạm vào lỗi xung đột lợi ích (Conflict of Interest – COI ) hay không.

Theo họ, việc Gingrich vừa làm Chủ tịch Hạ viện vừa làm tư vấn cho tư nhân là không thể được.

Để tránh tham nhũng và lạm quyền, cần minh bạch. Muốn minh bạch, cần nhiều việc phải làm, trong đó có việc tránh xung đột lợi ích.

Đó là một trong những chìa khóa của những quốc gia thu nhập trung bình (trên 1000$/năm/người như VN hiện nay) muốn gia nhập câu lạc bộ thu nhập cao (>10.000$/năm).

Đến năm 2035, Việt Nam phấn đấu trở thành quốc gia có thu nhập trung bình ở ngưỡng 22.000 USD/người/năm.

Khi khai lý lịch (CV) để xin việc vào tổ chức quốc tế như World Bank, IMF, UN, IFC có câu hỏi “Anh/chị có ai là họ hàng hiện đang làm việc tại tổ chức này?”. Họ hàng (relatives) được hiểu là vợ, con, bố mẹ đẻ, bố mẹ vợ/chồng, anh chị em, cháu…

Đây là qui định quan trọng về tránh xung đột lợi ích và bất di bất dịch trong các tổ chức quốc tế và nhiều chính phủ phương Tây.

Làm ở IFC, một bạn IT đặt mua hai cái máy in HP của một công ty. Khi duyệt, sếp hỏi “ Sao anh chọn công ty này?”. Người bạn trả lời “Đây là công ty của người bạn, tôi khá tin tưởng”. Lập tức anh bị sếp cho một bài học về cách tránh xung đột lợi ích, chút nữa mất việc.

Nếu có bố mẹ hay bất kỳ người thân đã làm trong tổ chức này thì bạn không có cơ hội xin việc nơi đó vì lý do tránh xung đột lợi ích.

Tuy vậy, có ngoại lệ dành cho vợ/chồng vì lý do đảm bảo hạnh phúc gia đình. Dẫu vậy, vợ hoặc chồng phải làm việc ở các đơn vị khác nhau, và người này không quản lý trực tiếp hay gián tiếp người kia. Chuyện bố bổ nhiệm con, chồng bổ nhiệm vợ là không thể.

Giả sử Bill Clinton đang làm tổng thống thì không thể có chuyện vợ là Hillary Clinton làm ngoại trưởng hoặc ngược lại. Hillary Clinton vào làm chủ Nhà Trắng thì dù con gái Chelsea giỏi như giời cũng không thể làm trong chính phủ.

Tại một số nước đang phát triển, thủ trưởng quyết định thăng chức cho vợ, con, cháu, anh chị em ruột…được coi hết sức bình thường. Việt Nam ta có câu “Một người làm quan, cả họ được nhờ” là do không hiểu sự tai hại của xung đột lợi ích.

Thử tưởng tượng, vợ là thủ quỹ, chồng làm giám đốc, thì liệu chi tiêu trong cơ quan có kiểm soát nổi. Hy vọng gì sự minh bạch ở một đôi vợ chồng ngồi ghế lãnh đạo, ban ngày làm tiền ở cơ quan, ban đêm làm tình trên giường.

Các chính thể ở Trung Đông lần lượt sụp đổ một phần do liên quan đến gia đình trị, mà nguyên nhân sâu xa là do vi phạm nghiêm trọng xung đột lợi ích.

Tổng thống Ai Cập Hosni Mubarak tham vọng đưa con trai thứ lên kế vị. Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh tìm cách đưa anh, em, con cháu vào chính quyền.

Gadhafi cũng không ngoại lệ. Các con toàn nắm các chức vụ chủ chốt. Các chính thể Suharto, Marcos, Jean-Claude “Baby Doc” Duvalier đều mắc những lỗi lầm sơ đẳng này.

Ở nhiều nước, cha mẹ đưa con cái lên chức vụ cao lại làm cho chính sự nghiệp của họ tiêu vong. Cuối cùng, bị phế truất hoặc vong mạng.

Xung đột lợi ích có thể dẫn tới xung đột xã hội, khi xã hội không thể chịu đựng nổi kiểu gia đình trị, ngồi xổm lên các giá trị.

Khi Saddam Hussein ký quyết định cho hai con trai Uday và Qusay Hussein nắm quyền hành để cha truyền con nối, ông này không nghĩ rằng việc đó góp phần đưa ông, các con và cả chính thể đi vào…lịch sử.

Chuyện “một người làm quan cả họ được nhờ” không thể có đất sống nếu muốn quốc gia phát triển. Tránh xung đột lợi ích là chìa khóa cho sự minh bạch, trong sạch, bớt tham nhũng, lạm quyền.

(Theo Soha News)