‘Bối cảnh khẩn cấp’, đằng sau ồn ào tạm dừng xuất khẩu gạo
Bộ Công Thương vừa có tổng hợp thông tin liên quan đến công tác quản lý Nhà nước về xuất khẩu gạo thời gian qua. Trong đó, đã giải thích rõ hơn câu chuyện tạm dừng xuất khẩu gạo ồn ào hồi đầu năm.
Bối cảnh khẩn cấp, lo thiếu gạo
Đó là cụm từ được Bộ Công Thương sử dụng trong văn bản khi đề cập đến việc tạm dừng xuất khẩu gạo từ cuối tháng 3 (đến tháng 5 việc xuất khẩu gạo trở lại bình thường).
Theo Bộ Công Thương, 2 tháng đầu năm xuất khẩu tăng tới 31,7% so với cùng kỳ 2019. Đến ngày 15/3, xuất khẩu đạt 1,3 triệu tấn, tăng 370.000 tấn so với cuối tháng 2/2020. Như vậy bình quân mỗi ngày trong 15 ngày đầu tháng 3, xuất khẩu khoảng 25.000 tấn.
“Nếu xuất khẩu vẫn giữ nguyên tốc độ như 15 ngày đầu tháng 3, quý I/2020 sẽ xuất khẩu gần 1,7 triệu tấn, tăng gần 21% so với cùng kỳ năm 2019. Quý II có thể đạt trên 2 triệu tấn. Tổng cộng 6 tháng đầu năm có thể sẽ xuất khẩu trên 3,7 triệu tấn, lớn hơn nhiều so với lượng gạo hàng hóa có thể dành cho xuất khẩu là 3 triệu tấn”, Bộ Công Thương cho biết.
Bộ Công Thương lo thiếu gạo nên đã phải đề nghị tạm dừng xuất khẩu.
Cùng với giá gạo liên tục tăng cao, diễn biến dịch bệnh Covid-19 và tâm lý người dân, Bộ Công Thương nhận định “khả năng thiếu gạo cho tiêu dùng trong nước là có thể xảy ra”.
Vì thế, ngày 23/3, Bộ Công Thương đã có văn bản mời lãnh đạo Bộ NN-PTNT, Hiệp hội Lương thực Việt Nam và các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo tham dự cuộc họp bàn về điều hành xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh. Tuy nhiên, cuộc họp phải hoãn sau khi có Thông báo 121 của Văn phòng Chính phủ (thông báo việc tạm dừng xuất khẩu gạo).
Diễn biến việc tạm dừng xuất khẩu gạo đã trở thành vấn đề nóng đã được báo chí đề cập khá nhiều. (xem diễn biến chi tiết tại đây).
Nhắc đến việc điều hành hạn ngạch xuất khẩu gạo 400.000 tấn và những lùm xùm sau đó, Bộ Công Thương cho rằng: Tất cả các phương thức điều hành hạn ngạch đều có mặt thuận và mặt không thuận. Trong bối cảnh phải áp dụng hạn ngạch để bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực, theo Bộ này, là tương đối công bằng, có tính công khai, minh bạch, dễ thực hiện, dễ giám sát, khó phát sinh các rủi ro về đạo đức cũng như tham nhũng, lợi ích nhóm,…
Video đang HOT
Bộ Công Thương cũng nhìn nhận thực tế nguyên tắc quản lý hạn ngạch xuất khẩu 400.000 tấn là “cơ chế lần đầu tiên áp dụng” khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại cơ quan hải quan, cho nên Bộ Tài chính và Bộ Công Thương “còn có chỗ phối hợp chưa được đồng bộ”. Vấn đề này sau đó cũng đã được phối hợp chặt chẽ, kịp thời hơn.
Thời điểm này không còn lo thiếu gạo. Ảnh: Lương Bằng
Tiếp tục cho xuất khẩu gạo vì không lo thiếu
Nói về lý do tiếp tục xuất khẩu gạo sau thời gian tạm dừng và cấp hạn ngạch, Bộ Công Thương cho biết đến cuối tháng 4/2020, các yếu tố quan trọng nhất dẫn đến quyết định giãn tiến độ xuất khẩu gạo vào cuối tháng 3 đã có sự thay đổi đáng kể theo hướng tốt lên.
Báo cáo kết quả sản xuất gạo 6 tháng đầu năm và kế hoạch 6 tháng cuối năm, Bộ Công Thương cho hay dự kiến sản lượng lúa năm 2020 đạt hơn 7,4 triệu ha. Sản lượng thóc dự kiến đạt 43,4 triệu tấn năm 2020. Con số này sẽ bảo đảm cung ứng đầy đủ nhu cầu lúa gạo trong nước và một phần cho xuất khẩu.
Cụ thể công tác phòng chống dịch Covid-19 đạt kết quả tích cực; nới lỏng việc giãn cách xã hội; nguồn cung hàng thiết yếu trong nước đảm bảo; tâm lý người dân ổn định trở lại; vụ Đông Xuân tại khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ đã ổn định và thu hoạch thuận lợi; vụ Đông Xuân tại khu vực Duyên Hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên được mùa,… Lượng hạo hàng hóa có thể xuất khẩu là khoảng 3,2 triệu tấn (tính cả lượng gạo “gối đầu” từ năm trước chuyển qua).
Theo Bộ Công Thương, với lượng gạo có thể xuất khẩu là 3,2 triệu tấn, trừ đi con số xuất khẩu của 4 tháng đầu năm, lượng gạo còn lại có thể xuất khẩu từ đầu tháng 5 tới giữa tháng 6 là khoảng 1,3 triệu tấn. Con số này chưa tính lượng gạo hàng hóa được bổ sung từ thu hoạch sớm tại một số vùng trong nửa cuối tháng 5, dự kiến khoảng 100.000 ha.
Qua theo dõi của Bộ Công Thương, trong vòng 5 năm trở lại đây, Việt Nam chưa khi nào xuất khẩu được 700.000 tấn gạo/tháng.
“Như vậy, kể cả trong trường hợp tháng 5 xuất khẩu được 700.000 tấn, vẫn còn tồn ít nhất 600.000 tấn trong nửa đầu tháng 6, trước khi được bổ sung nguồn cung từ vụ Hè Thu thu hoạch rộ. Đây là điểm khác biệt cơ bản về cung – cầu gạo so với thời điểm cuối tháng 3/2020″, Bộ Công Thương nhận định.
Vì thế, từ ngày 1/5, Thủ tướng đồng ý với đề xuất của Bộ Công Thương cho phép xuất khẩu gạo trở lại bình thường.
Về công tác dự trữ gạo, thóc, báo cáo của Bộ Tài chính cho biết: Năm 2020 Thủ tướng giao Bộ Tài chính mua 190.000 tấn gạo dự trữ và 80.000 tấn thóc. Sau khi đấu thầu, các cục dự trữ chỉ ký được hợp đồng 7.700 tấn, còn lại hơn 182.000 tấn không ký được và phải đấu thầu lại. Doanh nghiệp từ chối ký hợp đồng cấp gạo dự trữ là bởi giá gạo tăng mạnh từ thời điểm các nhà thầu tham gia dự thầu đến thời điểm có thông báo kết quả trúng thầu.
Kết quả đấu thầu lại hơn 182.000 tấn gạo, có hơn 151.000 tấn đã phê duyệt kết quả trúng thầu và đã ký hợp đồng; hơn 31.000 tấn không có nhà thầu trúng thầu.
Những bất thường sau khi nối lại xuất khẩu gạo
Sau nửa tháng dừng, gạo Việt Nam được nối lại xuất khẩu nhưng phát sinh bất thường từ cả cách hành xử của cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp.
Ngày 24/3, hải quan dừng thông quan các lô hàng gạo xuất khẩu, sau chỉ đạo của Thủ tướng để đảm bảo an ninh lương thực trong đại dịch. Nửa tháng sau, Chính phủ cho phép nối lại xuất khẩu với hạn ngạch 400.000 tấn gạo trong tháng 4 từ 11/4.
Cả ngày 11/4 (thứ bảy), nhiều doanh nghiệp gạo đã cắt cử nhân viên túc trực để mở tờ khai nhưng hệ thống của hải quan chưa mở. Nhưng ngày 12/4 (chủ nhật), hải quan bất ngờ cho đăng ký tờ khai lúc 0h sáng để xuất khẩu mà không hề có thông báo trước với các doanh nghiệp. Chỉ 3 tiếng sau đó, hệ thống lập tức đóng và thông báo đã đủ hạn ngạch xuất khẩu 400.000 tấn.
Do đó, nhiều doanh nghiệp cho biết họ không kịp trở tay để đăng ký. Trong số này có không ít doanh nghiệp còn đang tồn số hàng lớn nằm tại các cảng khá lâu do không kịp xuất khẩu trước ngày 24/3 (khi Việt Nam đột ngột dừng xuất khẩu gạo). Mỗi ngày doanh nghiệp phải mất thêm nhiều chi phí như lưu kho bãi, lãi suất ngân hàng, phạt đền bù hợp đồng cho các đối tác nước ngoài...
Giải thích sau đó, Tổng cục trưởng Hải quan Nguyễn Văn Cẩn đã khẳng định hệ thống thông quan điện tử hoàn toàn tự động, không có sự can thiệp chủ quan của con người. Hệ thống thông quan điện tử của Hải quan mở cho các doanh nghiệp đăng ký tờ khai từ 0h ngày 12/4. Đến 6h15, hệ thống tự dừng lại sau khi trừ lùi đủ hạn ngạch.
Tuy nhiên, cơ quan này vẫn chưa giải thích rõ tại sao mở hệ thống khai thông tin "mà không thông báo công khai cho các doanh nghiệp", nhất là trong bối cảnh hạn ngạch xuất khẩu gạo bị hạn chế chỉ 400.000 tấn.
Nông dân xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ thu hoạch lúa vụ Đông Xuân đầu tháng 3/2020. Ảnh: Thanh Trần.
Ông Phạm Thái Bình, Tổng giám đốc Công ty cổ phần nông nghiệp công nghệ cao Trung An đề nghị huỷ toàn bộ tờ khai từ 11/4 đến nay. Ông đề xuất cho các doanh nghiệp khai tiếp những lô đang khai dở và thông quan hết số gạo đã nằm trên cảng, dự kiến không vượt 250.000 tấn. Đồng thời, hải quan cho khai mới với số lượng không hạn chế, chứ không dừng ở 400.000 tấn rồi "đóng cổng thông tin".
"Ví dụ cho khai tự do đến 2 triệu tấn. Tờ nào khai trước thì xuất trước, đến khi thông quan đạt mốc 400.000 tấn thì dừng xuất khẩu", ông nói.
Đồng quan điểm, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) kiến nghị trước mắt, cho giải toả toàn bộ lượng gạo đã sẵn sàng tại cảng, cho khai tiếp những đơn hàng còn đang khai dở và thông quan số lượng gạo tại cảng sớm nhất có thể. Hiệp hội kiến nghị Tổng cục Hải quan tạo điều kiện phân luồng xanh và luồng vàng để thông quan nhanh chóng, thay vì luồng đỏ.
Về hạn ngạch xuất khẩu 400.000 tấn, VFA cũng yêu huỷ toàn bộ tờ khai nếu phát hiện khai khống số lượng, số container, số seal, không xuất trình được hàng hoá khi kiểm tra. VFA cũng yêu cầu hải quan phải công khai minh bạch về thời gian mở hệ thống, có văn bản cụ thể để các Cục hải quan địa phương, Chi cục hải quan cửa khẩu và thương nhân biết.
Ngược lại, Tổng cục Hải quan phản ánh nhiều doanh nghiệp "xù" hợp đồng cung cấp gạo dự trữ quốc gia sau khi thấy giá xuất khẩu gạo và nhu cầu thế giới tăng cao.
Ông Âu Anh Tuấn, Cục trưởng Giám sát quản lý (Tổng cục Hải quan) cho biết có dấu hiệu bất thường sau khi rà soát danh sách các doanh nghiệp đăng ký tờ khai xuất khẩu gạo theo hạn ngạch 400.000 tấn trong tháng này. Theo đó, 4 đơn vị đã trúng thầu dự trữ quốc gia mặt hàng gạo với Tổng cục Dự trữ Nhà nước nhưng lại không đến ký hợp đồng hoặc từ chối ký. Đến khi hải quan cho mở tờ khai xuất khẩu, các doanh nghiệp này lại đăng ký đến hàng nghìn tấn gạo. "Điều này gây nguy cơ không đảm bảo an ninh lương thực", ông Tuấn nói.
Theo ông Tuấn, Tổng công ty Lương thực miền Bắc trúng thầu 4.500 tấn, hiện tại chưa ký hợp đồng, nhưng lại đăng ký 8 tờ khai xuất khẩu với số lượng 7.200 tấn. Công ty TNHH Phát Tài trúng 17.940 tấn, đăng ký 5 tờ khai xuất khẩu hơn 13.000 tấn. Hai công ty Mỹ Tường và Thuận Minh trúng thầu, chưa ký hợp đồng với Tổng cục Dự trữ Nhà nước nhưng cũng đều đăng ký xuất hơn 10.000 tấn gạo.
Dẫn Nghị định 107 về kinh doanh xuất khẩu gạo, doanh nghiệp phải dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng xuất khẩu trong 6 tháng trước đó, đại diện hải quan cho rằng các doanh nghiệp trên chưa đảm bảo quy định này. Tuy nhiên, hiện chưa có chế tài buộc phải ký hợp đồng đã trúng thầu với dự trữ quốc gia mới được xuất khẩu.
Sau những bất đồng, đại diện cơ quan hải quan, ông Nguyễn Văn Cẩn cũng nói đã kiến nghị Chính phủ và Bộ Công Thương xem xét cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo đấu thầu hạn ngạch. Nói thêm về phương án này, ông Âu Anh Tuấn cho biết, thay vì phân bổ hạn ngạch hàng tháng, có thể đấu giá hạn ngạch như mặt hàng đường mà Bộ Công Thương đang thực hiện.
Theo ông Tuấn, việc đấu giá dựa trên nguyên tắc doanh nghiệp tham gia đáp ứng điều kiện xuất khẩu theo quy định tại Nghị định 107. Đồng thời, doanh nghiệp phải thực hiện hợp đồng cung ứng gạo cho dự trữ quốc gia và phải ký hợp đồng với một siêu thị để cam kết đảm bảo dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng hàng hóa xuất khẩu trong 6 tháng trước.
"Đáp ứng các quy định này, doanh nghiệp mới được tham gia vào đấu giá hạn ngạch. Như vậy, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn. Sau khi có hạn ngạch, sẽ ký hợp đồng và đăng ký tờ khai xuất khẩu", ông Tuấn nói.
Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng vừa yêu cầu Bộ Công Thương báo cáo rõ việc thực hiện điều hành xuất khẩu gạo tháng 4, còn Bộ Tài chính báo cáo về trách nhiệm quản lý, kiểm soát số lượng gạo được phép xuất khẩu và mua dự trữ 190.000 tấn gạo, 80.000 tấn thóc theo kế hoạch Thủ tướng giao.
Anh Tú
Bộ Công Thương đề xuất cho xuất khẩu gạo trở lại Bộ Công Thương đề xuất Thủ tướng cho phép tiếp tục xuất khẩu gạo trong thời gian tới, nhưng kiểm soát chặt số lượng xuất khẩu theo từng tháng, trước mắt là tháng 4 và tháng 5. Bộ Công Thương vừa có báo cáo gửi Thủ tướng kết quả rà soát, đánh giá về tình hình sản xuất, tồn kho gạo trong nước,...