Bỏ quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1 – 2 con?
“Việt Nam đang bước vào thời kỳ của xu hướng già hoá dân số và đứng trước nguy cơ “già nhưng chưa giàu”. Việc quy định cứng nhắc về số con hiện nay là không cần thiết nữa”.
GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội, trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã nhận định như vậy khi trao đổi với phóng viên.
Chẳng ai dám đẻ nhiều nữa
Thưa ông, Tổng cục Dân số Kế hoạch hoá gia đình đang tiến hành tổng kết công tác 10 năm chính sách dân số. Có ý kiến cho rằng, đã đến lúc phải thay đổi chính sách dân số cho phù hợp với bối cảnh hiện nay. Quan điểm của ông thế nào?
Chính sách kế hoạch hoá gia đình 50 năm qua đã tạo ra xu hướng giảm mức sinh của Việt Nam, đặc biệt là từ nửa cuối thập niên 90 của thế kỷ trước. Năm 1970, mỗi phụ nữ Việt Nam có trung bình 6,8 con, đến năm 1990 đã giảm xuống còn 3,1 con và hiện nay là 2 con. Đã đến lúc phải có sự điều chỉnh về chính sách dân số cho hợp lý, phù hợp với tình hình thực tiễn.
Nhưng để thay đổi một chính sách lớn như vậy thì phải có nhiều lý do, chứ không chỉ một vài con số đó?
Đúng thế. Vấn đề là 50 năm nay chúng ta theo đuổi chính sách kế hoạch hoá gia đình mà từ năm 2003 chúng ta đã đạt được rồi. 10 năm nay chúng ta đã đạt được mức sinh thay thế. Thế hệ bước vào độ t.uổi sinh đẻ hiện nay hầu hết là sinh năm 1975 trở lại đây, đó là một thế hệ hoàn toàn mới. Thế hệ đó được giáo dục tốt, học vấn cao, vị thế xã hội khẳng định, thậm chí ở bậc đại học và cao đẳng, tỷ lệ nữ còn nhiều hơn nam. Về kinh tế thì chúng ta là nước có thu nhập trung bình rồi. Khát vọng chung là nâng cao chất lượng cuộc sống, chứ không phải là con đàn cháu đống nữa.
Nhưng nếu đông con thì người ta sẽ không thể có một chất lượng sống tốt?
Đúng là thế. Nhưng mà giờ chẳng ai dám đông con nếu điều kiện kinh tế yếu kém, nghèo khó, chất lượng sống thấp. Nên dù chính sách có cấm hay không thì cái nhận thức, ý thức tự giác của mỗi người cũng đã đạt đến độ tự điều chỉnh được rồi. Ý tôi muốn nói là chúng ta có các điều kiện phù hợp để thay đổi chính sách về dân số.
Thực tế là không ít người thích, muốn sinh nhiều con. Tâm lý có con nối dõi tông đường, con đàn cháu đống, vẫn còn phổ biến?
Thực ra số đó không nhiều đâu. Nếu có điều kiện kinh tế, có điều kiện nuôi dạy con tốt thì việc sinh nhiều con không phải là vấn đề lớn. Nhưng có mấy người có điều kiện như thế?
GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội, trường Đại học Kinh tế Quốc dân.
Sợ nhất là người già không nhà, không của cải
Nếu xét từ mục tiêu giảm mức sinh từ năm 1989 chúng ta đặt ra thì bức tranh dân số hiện nay rõ ràng đang rất sáng sủa?
Video đang HOT
Thì như tôi vừa nói, mục tiêu này đã đạt được từ lâu rồi. Theo điều tra của Tổng cục Dân số thì tỷ lệ sinh con thứ 3 ở thành phố khoảng 9%, ở nông thôn là 14%. Trong 10 năm qua thì tỷ lệ sinh con thứ 3 giảm dần, từ 24% xuống còn 14% trong cả nước.
Có được điều đó là vì ta đang thực hiện chính sách dân số?
Luật chúng ta quy định thế như thực ra thì không có chế tài kèm theo. Mới chỉ có các đảng viên bị xử lý khi sinh con thứ 3. Vậy thì nó cũng không khác gì một cuộc vận động. Thế thì cái kết quả ấy chính là sự tự giác trong nhận thức của người dân, chứ không phải do chế tài nào bắt buộc.
Thế thì sẽ có gì thay đổi nếu thay đổi chính sách dân số?
Thế giới người ta nhìn vào chúng ta để có những nhìn nhận đúng và chuẩn xác về chính sách dân số. Nghĩa là ở góc độ pháp luật, chúng ta phải hoàn thiện dần.
Một trong những vấn đề của dân số hiện nay là tỷ lệ người già bắt đầu cao, cụ thể thế nào thưa ông?
Tôi nói rằng đây là nguy cơ “già nhưng chưa giàu” của dân số. Nước ta rõ ràng chưa giàu, thu nhập nằm ở cận dưới trung bình mà đã có đến 10% người cao t.uổi, nghĩa là đã bước vào quá trình già hoá dân số. Theo tính toán thì 17 năm nữa, chúng ta sẽ có 20% người cao t.uổi, tức là đã nằm trong ngưỡng của dân số già. Nhưng liệu 17 năm nữa, nước ta đã thực sự trở thành nước phát triển, có thu nhập trung bình cao so với thế giới? Điều này là rất khó.
Có khả năng nào để chúng ta điều chỉnh, biến thành nước có dân số “giàu khi già”?
Có khả năng, nhưng kinh tế phải phát triển rất mạnh mới đạt được, nên cái khả năng đó là khó. Câu chuyện “già trước khi giàu” là một nguy cơ có thể nhìn thấy ngay bây giờ. Nếu một người 60 t.uổi mà nhà không có, t.iền tiết kiệm không có, đồ đạc không có, con cái không có công ăn việc làm ổn định… thì cảnh già thật là bi đát.
Ở góc độ xã hội thì bức tranh đó sẽ thế nào?
Xã hội cũng là bức tranh thu nhỏ của gia đình thôi. Giả sử có đến 20% người già mà đường xá chưa phát triển, nhà cửa chưa xây dựng, các phúc lợi xã hội không có… thì cuộc sống sẽ cực kỳ khốn khổ.
Nhiều chỉ báo đáng ngạc nhiên
Có người lo lắng rằng đa số người dân Việt N.am s.inh sống ở các vùng nông thôn, miền núi. Việc tự xác định số con sẽ là một nguy cơ làm cho bùng nổ dân số?
Đúng là đa số người dân sống ở các vùng nông thôn, miền núi (gần 70%) nhưng tỷ lệ sinh con thứ 3 ở nông thôn thì giảm rất nhiều, hiện chỉ khoảng 14% thôi. Rồi số đó còn bù cho những người vô sinh, rủi ro tai nạn giao thông, người 1 con. Thế nên tỷ lệ đó chưa phải là cao.
Vậy chính sách dân số phải thay đổi sẽ là gì?
Trước đây chúng ta quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1 – 2 con. Theo tôi thì chúng ta không cần phải quy định như vậy nữa. Mô hình mỗi cặp vợ chồng 2 con rất phổ biến rồi. Thế hệ trong độ t.uổi sinh đẻ hiện nay không phải là thế hệ lạc hậu, quan niệm sinh đông con nhiều cháu mới tốt. Họ nghĩ đến nâng cao chất lượng cuộc sống nhiều hơn. Ta không quy định cứng nhắc mà tập trung tuyên truyền cho tốt, đảm bảo chất lượng cuộc sống cao. Cùng với đó là cung cấp dịch vụ kế hoạch hoá gia đình có chất lượng cao nhất.
Nghĩa là mỗi người tự quyết định số con của mình?
Đúng thế. Mỗi người phải tự đảm bảo các điều kiện sống tốt nhất cho con mình và tự xác định số con của mình và khoảng cách giữa các lần sinh.
Liệu chúng ta sẽ tiến tới việc khuyến khích sinh con?
Việc khuyến khích sinh nhiều con là chưa phù hợp với điều kiện hiện nay ở Việt Nam. Ở những nước phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, một số nước phương Tây, họ khuyến khích sinh nhiều con vì xã hội họ đã phát triển ở mức cao.
Trong điều kiện kinh tế như thế nào thì người ta mới khuyến khích sinh?
Đó là những nước phát triển với mức sinh quá thấp. Phúc lợi xã hội lớn, người dân quan tâm nhiều đến nâng cao đời sống. Đó cũng là quy luật của xã hội. Càng phát triển thì càng có nhiều lựa chọn. Ví dụ như họ lựa chọn hoạt động xã hội, kinh doanh, du lịch, giao lưu… chứ không phải ở nhà nấu ăn, đẻ con.
Dân số Việt Nam đã bao giờ rơi vào tình trạng như hiện nay chưa thưa ông?
Theo tôi là chưa. Hiện có rất nhiều chỉ báo đáng ngạc nhiên. Tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh chưa bao giờ cao như hiện nay cả, 112 cháu trai/100 cháu gái, cá biệt có tỉnh như Hưng Yên 130 cháu trai/100 cháu gái. Chưa bao giờ Việt Nam đạt tới 10% người cao t.uổi. Và cũng chưa bao giờ, mức sinh của Việt Nam lại thấp như 10 năm qua.
Xin cảm ơn ông!
Ngày 18/7, Tổng cục Dân số Kế hoạch hoá gia đình đã tổ chức tổng kết báo cáo kết quả nghiên cứu đ.ánh giá 10 năm thi hành Pháp lệnh dân số và kiến nghị xây dựng Luật Dân số. Tổng cục sẽ tập hợp ý kiến các chuyên gia để có dữ liệu phân tích xử lý thận trọng trước khi đưa ra những khuyến cáo cần thiết.
Theo Kiến thức
Có nên điều chỉnh chính sách sinh từ 1-2 con?
Ở giai đoạn cơ cấu dân số vàng gần 10 năm qua, Việt Nam đang bước vào thời kỳ của xu hướng già hóa dân số và đứng trước nguy cơ "già nhưng chưa giàu".
GS-TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng viện Dân số và các vấn đề xã hội (ĐH Kinh tế Quốc dân) đã có những khuyến nghị nên điều chỉnh chính sách dân số cho phù hợp với bối cảnh hiện nay.
Việt Nam đứng trước nguy cơ thừa khoảng 2 - 4 triệu nam giới trong độ t.uổi kết hôn vào năm 2050.
Khuyến nghị điều chỉnh chính sách dân số hiện hành
Chính sách kế hoạch hóa gia đình 50 năm qua đã tạo ra xu hướng giảm mức sinh của Việt Nam, đặc biệt là từ nửa cuối thập niên 90 của thế kỷ trước. Năm 1970, mỗi phụ nữ Việt Nam có trung bình 6,8 con. Đến năm 1990 giảm xuống còn 3,1 con và hiện nay là 2 con.
Một số tỉnh phía Nam, mức sinh đang có chiều hướng xuống dưới ngưỡng 2 con/phụ nữ. Năm 2011, tại TP.HCM là 1,3 con/phụ nữ.
Ông Nguyễn Văn Tiên - Phó Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội: Vẫn nên duy trì mô hình gia đình có ít con. "Quy mô dân số Việt Nam còn khá lớn, cần tránh những nguy cơ có thể tăng và bùng nổ. Mặt khác, tỷ lệ người dân sống ở các vùng nông thôn còn cao - nơi mà ở đó nhiều người vẫn còn nặng tâm lý muốn sinh nhiều con. Vì thế, trong bối cảnh hiện nay, theo tôi vẫn nên duy trì thực hiện mô hình gia đình ít con, đồng thời vận động và có chính sách khuyến khích mỗi gia đình chỉ nên có từ 1 - 2 con".
Tổng cục đang tập hợp ý kiến các chuyên gia, dữ liệu để có thể phân tích, xử lý một cách thận trọng trước khi đưa ra khuyến cáo về vấn đề này. Ý kiến của chuyên gia về việc khuyến sinh ở một số nơi mới chỉ là suy nghĩ ban đầu. Một số tỉnh, TP đúng là có mức sinh thấp hơn trung bình cả nước, nhưng dân số là một bài toán phải tính chung cho cả nước, không thể từ một vài tỉnh, đưa thành hiện tượng trở thành phổ biến".
Việt Nam đang bắt đầu bước vào thời kỳ già hóa dân số, nghĩa là tỷ lệ dân số ở độ t.uổi lao động dần giảm đi, trong khi đó người dân lại cũng có xu hướng ít sinh con hơn. Mức sinh thấp và tiếp tục giảm, lại trong bối cảnh ưa thích con trai, điều đó sẽ làm trầm trọng hơn sự mất cân bằng giới tính khi sinh hiện nay.
Năm 2009, tỷ số giới tính khi sinh là 110,6. Năm 2012 đã tăng lên 112,2. Và Việt Nam đứng trước nguy cơ thừa khoảng 2 - 4 triệu nam giới trong độ t.uổi kết hôn vào năm 2050. Mức giảm sinh không đồng đều, tại các tỉnh Tây Nguyên, mỗi phụ nữ vẫn sinh trên 3 con, như Kon Tum vẫn là 3,45 con/phụ nữ.
Bối cảnh trên đặt ra câu hỏi: Liệu có nên tiếp tục duy trì quy định mỗi cặp vợ chồng có quyền và nghĩa vụ "sinh một hoặc hai con"? GS Cử khuyến nghị nên chuyển quy định: "Quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân "sinh 1 hoặc 2 con" trong Pháp lệnh Dân số năm 2008, thành mục tiêu của vận động, tuyên truyền và giáo dục để người dân tự quyết định số con một cách có trách nhiệm. Chuyển chính sách từ chủ yếu là kế hoạch hóa gia đình sang nâng cao chất lượng dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản toàn diện.
Bài học của một số quốc gia, họ chậm chuyển hướng chính sách dân số, thường là trên 10 năm sau khi đạt "mức sinh thay thế", nên tại các quốc gia này, mức sinh giảm sâu. Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)) hiện nay hầu như chỉ còn 1 con/phụ nữ. Nhiều quốc gia ở Châu Âu và Châu Á cũng đã gặp thất bại trong nỗ lực nâng mức sinh lên.
Ông Nguyễn Văn Tân - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình: Khuyến nghị chính sách dân số cần hết sức thận trọng. "Kinh nghiệm một số nước cho thấy, khi đã giảm sinh sâu thì rất khó nâng trở lại mức sinh thay thế. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay có nên áp dụng chính sách khuyến khích sinh đẻ, thậm chí ở những nơi hiện đang có mức sinh thấp hay không, đó là một câu hỏi không dễ trả lời. Dù biết rằng nếu để muộn thì lặp lại bài học của các quốc gia khác đã gặp, nhưng tiến hành nhanh quá cũng dở.
Trong xã hội nhiều người già hơn người trẻ, cơ hội phát triển kinh tế sẽ hạn chế hơn rất nhiều. Nếu Việt Nam không có chính sách dân số ứng phó kịp thời, sẽ đối mặt với những thách thức tương tự ở các quốc gia. Và trong xu hướng khó có thể đảo ngược này, nên có ứng xử ra sao?
Lo nhiều hơn cho người cao t.uổi
Nước ta hiện có khoảng 9 triệu người cao t.uổi. Theo dự báo khoảng năm 2035 - 2038, 20% dân số là người cao t.uổi, tức là chính thức ở giai đoạn dân số già. Tuy nhiên, sự chuẩn bị cho một xã hội có dân số già dường như còn đơn sơ cả về phương diện chính sách, luật pháp, cơ sở vật chất, kỹ thuật và tâm lý xã hội. Vấn đề đặt ra là: Việt Nam phải làm gì để đảm bảo an sinh xã hội và phát huy khả năng của người cao t.uổi?
Theo GS Cử khuyến nghị: Cần tích cực chuẩn bị thích ứng với xã hội "già trước khi giàu" này, sớm rà soát, chỉnh sửa, bổ sung và hoàn thiện chính sách về người cao t.uổi, trong đó cần nhấn mạnh việc phát triển hệ thống an sinh cho người cao t.uổi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xã hội hóa phụng dưỡng, chăm sóc và tạo việc làm cho người cao t.uổi. Tuyên truyền vận động mọi người "lo cho t.uổi già ngay từ khi còn trẻ" cần và có thể chuyển từ hình thức "tự cung, tự cấp" chăm sóc người cao t.uổi sang hình thức dịch vụ chăm sóc người cao t.uổi, ủng hộ đa dạng hóa việc tổ chức cuộc sống cho người cao t.uổi.
Trung Quốc nới lỏng chính sách một con. Theo dự báo của giới chuyên gia, tới năm 2050, 1/4 dân số của Trung Quốc sẽ trên 65 t.uổi. Trong khi tỷ lệ người già ở một số nước đang phát triển khoảng 3% - 4% dân số, thì người già ở Trung Quốc đã lên đến 12% (khoảng 200 triệu người già). Trong nhiều năm qua, Chính phủ Trung Quốc đã nới lỏng dần chính sách một con. Các hộ gia đình ở nông thôn, nếu đã có một con đầu lòng là gái, có thể được sinh thêm một con nữa. Từ năm 2000, những cặp vợ chồng nào đều là con một có thể được đẻ hai con, nhằm tránh hiện tượng 8-4-2-1, trong đó một cặp vợ chồng trẻ phải phụng dưỡng 4 cha mẹ và 8 ông bà.
Theo Lao động
Không “thả nổi” việc sinh đẻ Những thông tin về việc Bộ Y tế khuyến khích phụ nữ ở TP.HCM sinh 2 con, đồng thời khẳng định Việt Nam chưa bao giờ có chính sách xử phạt với người sinh trên 2 con... xuất hiện thời gian gần đây khiến nhiều người hiểu lầm rằng Nhà nước sẽ thả nổi việc sinh đẻ. Theo TS Dương Quốc Trọng, Tổng...
