Bí ẩn trận đánh ‘một mất một còn’ ở pháo đài Brest

Năm 1842, quân đội Nga xây dựng tại thành phố Brest - Litovsk pháo đài Brest. Suốt gần 100 năm, đây là thành trì bất khả xâm phạm bảo vệ cửa ngõ biên giới phía tây Đế chế Nga rồi Liên Xô.

Tuy nhiên, từ khi đại bác nòng rãnh xoắn xuất hiện cùng với các loại đạn có sức công phá lớn, đặc biệt, khi máy bay ném bom ra đời thì pháo đài mất đi rất nhiều khả năng tự bảo vệ.

Khi phát xít Đức bắt đầu cuộc chiến tranh xâm lược Liên Xô thì một trong những mục tiêu bị quân Đức tấn công đầu tiên là pháo đài Brest. Đối với quân Đức, ngoài ý nghĩa đánh chiếm một căn cứ quân sự tiền tiêu (cho dù không thật sự quan trọng), việc hạ pháo đài Brest còn có ý nghĩa tâm lý để động viên tinh thần của quân đội Quốc xã.

Kế hoạch ban đầu của Đức là làm chủ khu vực pháo đài Brest trong vòng 12 tiếng đồng hồ. Để hiện thực hóa mục tiêu này, họ sử dụng 3 sư đoàn bộ binh với tổng quân số 37.000 người, cùng 1 trung đoàn xe tăng.

Sơ đồ pháo đài Brest tháng 6/1941. Ảnh: Wikipedia

Về phía Hồng quân, lực lượng có mặt tại khu vực pháo đài có khoảng chừng 3.500 người, cùng 300 gia đình quân nhân và dân thường làm công tác phục vụ trong quân đội. Trong pháo đài hầu như không còn pháo và xe tăng hoạt động được do đang trong tình trạng kiểm tra, sửa chữa và bảo dưỡng.

Vào lúc 3h15 ngày 22/6/1941, ngay từ những giây phút đầu tiên của cuộc chiến tranh vệ quốc, thành phố Brest và pháo đài Brest đã bị tra tấn bởi những trận không tập dữ dội và những trận mưa đạn pháo của quân xâm lược. Hệ thống kho tàng trong pháo đài bị phá hủy hầu hết. Nguồn cung cấp nước bị cắt đứt, liên lạc bị gián đoạn, quân đồn trú Liên Xô bị thiệt hại lớn, không kịp tổ chức phối hợp các đơn vị và bị chia cắt thành các ổ đề kháng biệt lập.

Lúc 3h45, các cuộc tấn công của bộ binh Đức bắt đầu. Các chiến sĩ Hồng quân núp trong các ô cửa sổ của pháo đài, chờ những tốp lính Đức tới gần, sau đó dùng báng súng, lưỡi lê và cả những chiếc ghế gãy, ván gỗ khô, đánh giáp lá cà. Nhiều cuộc tấn công của quân Đức bị đập tan, nhưng đến chiều 23/6, chỉ còn khoảng 18 binh sĩ Liên Xô còn khả năng chiến đấu.

Mặc dù chịu những đòn tấn công ồ ạt và bất ngờ của một đối thủ hoàn toàn áp đảo về trang bị và quân số, mặc dù đã bị vây chặt và hoàn toàn bị cắt đứt với bên ngoài, lực lượng Hồng quân tại pháo đài Brest đã chiến đấu kiên cường và liên tục tung những đòn phản công vào đối thủ.

Họ kháng cự bền bỉ, mạnh mẽ và lâu dài hơn người Đức dự tính. Quân Đức đã sử dụng đủ mọi vũ khí, từ pháo hạng nặng, pháo phản lực 150 ly đến súng phun lửa nhưng không thể nào bẻ gãy sức kháng cự của Hồng quân.

Người dân sống trong pháo đài cũng tham gia cứu chữa những người bị thương, nạp đạn cho các khẩu súng máy và thậm chí cầm súng cùng chiến đấu với bộ đội. Trẻ em thì tham gia tải đạn, thu nhặt lương thực, thực phẩm từ những kho quân nhu đã bị bắn phá tan tành bởi đại bác Đức; kiếm tìm và thu lượm vũ khí, đạn dược; tham gia trinh sát động tĩnh của kẻ thù.

Sau 6 ngày chiến đấu liên tục, đạn dược gần như chỉ còn tính từng viên, lương thực hết, nước cạn, sức chiến đấu của toàn đơn vị giảm sút rõ rệt. Ban chỉ huy ra lệnh cho phụ nữ và trẻ em ra hàng quân đội Đức. Các sĩ quan và binh sĩ Liên Xô còn sống sót tiếp tục ở lại chiến đấu.

Quân Đức gửi tối hậu thư yêu cầu lực lượng phòng thủ pháo đài hạ vũ khí đầu hàng, giao nộp chỉ huy và chính uỷ, nếu không, sẽ “trộn lẫn tất cả với đất”. Tuy nhiên, phía quân Đức chỉ nhận được những tràng đạn súng máy đáp trả.

Mãi đến ngày 30/6, quân Đức mới làm chủ được khu vực thành nội. Tuy nhiên, các nhóm sĩ quan và binh sĩ Liên Xô ẩn náu dưới các hầm ngầm vẫn tiếp tục chiến đấu đến ngày 20/7/1941. Một trong những sĩ quan Liên Xô chỉ huy phòng thủ pháo đài, Thiếu tá Pyotr Mikhailovich Gavrilov, sau ba ngày ẩn mình trong một ngách hầm, đã luồn qua các ngăn hầm khác và tìm được 12 binh sĩ còn trụ lại ở lũy ngoài.

Nhóm này đã hai lần phá vây về phía khu rừng Belovezh nhưng đều không thành công và thương vong gần hết. Ngày 23/7, Thiếu tá Gavrilov cùng hai binh sĩ còn lại chiến đấu trận cuối cùng trước khi bị quân Đức bắt làm tù binh khi đang bị thương bất tỉnh. Sau này ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô.

Cho đến ngày 25/7, một đơn vị Hồng quân đóng tại hậu phương xa xôi Staraya Russia còn nhận được bức điện cuối cùng được phát không mã từ pháo đài Brest thông báo pháo đài sắp thất thủ. Sau chiến tranh, người ta phát hiện những dòng chữ để lại trên bức tường ở tầng hầm pháo đài: “Tôi chết, nhưng không đầu hàng, vĩnh biệt Tổ quốc”.

Dòng chữ “Tôi chết, nhưng không đầu hàng, vĩnh biệt Tổ quốc” tại pháo đài Brest. Ảnh: Wikipedia

Trận pháo đài Brest được xem là một biểu tượng của sức kháng cự kiên cường của quân dân Xô-viết trước sự tấn công của Đức quốc xã. Ngày 8/5/1965, cùng với thủ đô Moscow và nhiều thành phố Liên Xô khác được phong tặng danh hiệu Thành phố Anh hùng, pháo đài Brest được phong danh hiệu Pháo đài Anh hùng.

Nguyên Phong