Bí ẩn ruộng bậc thang kỳ vỹ miền Tây Bắc

Nhắc đến ruộng bậc thang của miền Tây Bắc Việt Nam phải kể đến hai địa chỉ nổi tiếng, ruộng bậc thang Mù Cang Chải của người Mông ở Yên Bái với diện tích 3.500 ha và ruộng bậc thang Hoàng Su Phì của người Nùng – Dao ở Hà Giang với diện tích 3.000 ha. Đây là những kỳ quan do con người sáng tạo ra có tuổi đời từ 300 đến 500 năm.

Ruộng bậc thang mùa nước đổ.

Đã từ bao đời nay các dân tộc vùng Tây Bắc hình thành tập quán sản xuất bản địa độc đáo canh tác trên đất dốc. Bên cạnh nương rẫy trồng cạn, bà con còn sáng tạo phương thức thủy canh trên các triền ruộng bậc thang. Đây chính là những công trình kỳ vỹ về quy mô công sức chinh phục tự nhiên đồng thời là những tác phẩm nghệ thuật hoành tráng do con người chạm khắc và phối màu trên bức tranh tuyệt tác về nền văn minh lúa nước.

Công trình kỳ vỹ của thiên niên kỷ

Nhắc đến ruộng bậc thang của miền Tây Bắc Việt Nam phải kể đến hai địa chỉ nổi tiếng, ruộng bậc thang Mù Cang Chải của người Mông ở Yên Bái với diện tích 3.500 ha và ruộng bậc thang Hoàng Su Phì của người Nùng – Dao ở Hà Giang với diện tích 3.000 ha. Đây là những kỳ quan do con người sáng tạo ra có tuổi đời từ 300 đến 500 năm.

Ở Hòa Bình, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái còn có những cánh đồng ruộng bậc thang khổng lồ của người Mường, người Thái có tuổi đời trên dưới 1.000 năm. Ta dễ dàng nhận ra địa chỉ của ruộng bậc thang xứ Mường thông qua thành ngữ: “Nhất Thanh , nhì Lò, tam Than, tứ Tức” mà mỗi cánh đồng cũng rộng hàng ngàn ha.

“Sóng lúa vàng” trên những ruộng bậc thang.

Đến bất cứ vùng đất thung lũng đồi rừng nào dù to, dù nhỏ, dù gần, dù xa ta cũng dễ dàng nhận ra muôn hình vạn trạng ruộng bậc thang của các dân tộc khác nhau. Đó chính là bức tranh văn hóa sản xuất đa sắc của các cộng đồng dân cư ở mỗi vùng miền Tây Bắc. Ruộng bậc thang vừa mang tính phổ biến, phổ cập lại vừa là đặc sản đặc sắc của Tây Bắc.

Thành quả tài năng sáng tạo của con người

Để tạo dựng ruộng bậc thang, con người đã phải trải qua hàng trăm năm xây đắp mở mang kiến tạo, mất vài năm khai phá xây đắp cho thành nền, thành ruộng, thành bờ, chọn đất làm ruộng trước khi chọn đất lập bản dựng nhà. Việc trộn đất san ruộng đắp bờ phải dựa vào yếu tố phong thủy, tâm linh tín ngưỡng bản địa. Thần mưa, thần nguồn nước cho phép, thần thổ công thổ địa đồng lòng, thần rừng núi, thần đá, thần cây ủng hộ. Trong đó yếu tố nguồn nước là điều kiện quyết định nhất.

Nếu làm nương rẫy canh tác cây trồng cạn thì bao giờ cũng bắt đầu từ dưới thấp rồi lên cao dần. Làm ruộng bậc thang trồng lúa nước thì ngược lại. Bà con chọn sườn đồi, sườn núi có khi chọn đỉnh đồi trên cao làm nơi động thổ. Ở đó bà con san đất thành các bậc tam cấp từ trên xuống dưới, dùng cuốc bướm cào thành bờ, san mặt phẳng ruộng thật cân bằng. Dùng chân dẫm và gáy cuốc lèn chặt bờ đất bằng nhiều lớp sao cho bờ ruộng uốn lượn phù hợp với bình độ, đồng mức của quả đồi, sườn đồi, khoảng cách độ chênh ruộng trên ruộng dưới phù hợp từ 1 m đến 1,5 m là cùng. Khéo léo sao cho ruộng và bờ ruộng không sạt lở, vững vàng qua các mùa mưa lũ.

Việc quan trọng sau đó là tìm nguồn, khơi nguồn nước từ khe sâu khe cao dẫn vào ruộng. Nước đầy ruộng trên tự động chảy xuống ruộng dưới cứ thế cho đến thửa ruộng cuối cùng. Có khi phải dùng ống, máng bằng thân cây khoét rỗng bắc qua nơi trũng. Có khi dùng xe nước guồng, nước cọn, nước bắt, nước ngược lên cao. Có thể nói ruộng bậc thang vừa là kỳ công vừa là kỳ quan ở vùng Tây Bắc.

Bức tranh đẹp xứ núi muôn hình đa sắc

Nếu du khách và phượt thủ chỉ bị mê hoặc chìm đắm trong sắc màu ruộng bậc thang vào mùa lúa chín là chưa đủ. Cho dù vào tháng 9, tháng 10 dưới trời thu cao xanh thăm thẳm cánh đồng bậc thang ngả màu vàng óng kén tằm đúng là một tuyệt tác.

Nếu chỉ đến với ruộng bậc thang rát vàng mùa gặt thì bạn đã bỏ lỡ mất thời cơ dát bạc trắng ngần vào tháng 5, tháng 6. Khi ấy trời xanh mây trắng soi bóng xuống cánh đồng bậc thang nhưng bị khúc xạ bằng những đường bình độ khác nhau. Bức tranh này với gam màu sáng cũng toát lên vẻ đẹp bao la của trời và đất khi hòa làm một.

Cũng có thể bạn đến với cánh đồng ruộng bậc thang khi nó nhuộm màu xanh non lá mạ hay lúc xanh thẫm lúa đang thì con gái, hoặc vàng mơ khi lúa trổ đòng đòng. Thậm chí khi ruộng gặt xong, đồng trơ chân mạ chim rừng nhặt thóc hàng đàn, sà xuống bay lên trong làn khói lam chiều, sương buông sớm cũng tạo cho ruộng bậc thang thêm nét đậm đà.

Đến với ruộng bậc thang Tây Bắc không chỉ chiêm ngưỡng những công trình kỳ quan kỳ vỹ, những sắc màu thổ cẩm trên mặt đất mà còn khám phá những tri thức bản địa, tập quán cư trú của các dân tộc anh em vùng Tây Bắc. Đây chính là thánh địa của nền nông nghiệp văn minh lúa nước từ ngàn xưa được giữ gìn, bảo tồn, tôn tạo toàn vẹn tới ngày nay.

Theo langvietonline.vn