Bí ẩn rừng đa cổ thụ miền sơn cước

Tây Giang là một trong nhiều huyện miền núi, giáp biên giới với nước bạn Lào, là vùng sâu xa nhất của tỉnh Quảng Nam. Đây là nơi sinh sống lâu đời của đồng bào Cơ Tu cùng di sản thiên nhiên hùng vĩ.

Rừng thiêng ở biên giới

Huyện Tây Giang cách trung tâm thành phố Tam Kỳ (Quảng Nam) khoảng 190 km, và cách thành phố Đà Nẵng gần 150 km. Ở làng A Ting (xã Ga Ry, huyện Tây Giang) có một rừng cây đa cổ thụ với muôn hình vạn trạng giữa núi rừng thâm u kỳ vĩ.

Già làng A Ting là Ríah Nhoót dẫn chúng tôi cùng những trai làng vào rừng đa. Già vừa đi vừa kể chuyện, thủ thỉ như đang nói chuyện với rừng, với những hoang dã xa xôi của miền biên viễn này: “Đã trên 70 năm rồi đấy, mình già đi, chứ những “cụ” đa này không thay đổi gì nhiều. Lúc còn nhỏ, già đã thấy những cây lim to như thế này, giờ đã lên lão rồi mà vẫn thấy như thế!”.

Theo lời già Ríah Nhoót, thì trong cánh rừng bạt ngàn và âm u này có tới hơn 20 cây đa cổ thụ. Mà theo lời già Ríah Nhoót thì rừng cây đa cổ thụ tại thôn A Ting được người dân phát hiện từ rất lâu, nằm trên một ngọn đồi có tên là Hơ Rê (có nghĩa là cây đa) có diện tích khoảng 20 ha, cách làng A Ting tầm 5 km, cách đường quốc phòng mới mở tầm 400 mét. Tổng số cây đa có đường kính trên một mét có độ tuổi theo lời kể của các cụ già làng trong thôn từ 200 năm tuổi trở lên là 9 cây, trong đó có một cây có hình thù rất đẹp, đứng ở xa xa trông giống như hình một con voi, đường kính của cây đa này là 13 mét, độ phủ của rễ cây tính từ trên cành cắm xuống đất là 35 m, độ che phủ của lá 6.400 mét vuông, cây này theo lời kể các cụ trong làng có độ tuổi hơn 1.000 năm tuổi.

Những “cụ” đa trong rừng đa cổ thụ.

Tức là nếu giả thuyết mà theo lời kể này đúng, thì rừng đa cổ thụ ở đây cũng đã có cả ngàn năm tuổi. Tuy không biết chính xác số tuổi những rừng đa trong làng, nhưng điều đặc biệt là không ai dám tự ý chặt phá, hay chỉ là bẻ một nhành nhỏ. Bão tố, cây nào đổ, không ai dám tự động vào “xẻ thịt” mang về làm của riêng, mà đợi họp dân, họp làng. Già Ríah Nhoót bảo, với người làng thì những cây đa này giống như báu vật của làng. Một điểm nữa khiến khu rừng đa này quý giá đó là sự trường tồn mãnh liệt với sự phát triển của dân làng. Dù có hạn hán, mua bão, lụt lội thì rừng đa vẫn cứ sừng sững xanh tươi.

Già Ríah Nhoót bộc bạch: “Rừng đa này trong tiếng Cơ Tu gọi là bhalâng Rirêy, cũng là loại cây sống lâu năm, linh thiêng, gần gũi với cộng đồng làng. Dân làng khi phát hiện rừng đa cổ thụ, không ai dám đến gần rừng đa, và nhất là các cụ cây đa có hình thù như con voi, vì họ sợ làm hại cây, cây sẽ làm người dân ốm đau và dịch bệnh!”.

Tại ngôi làng này, người dân vẫn gọi những cây đa bằng “cụ”. Có những “cụ” đa độc thân, bơ vơ một mình ven sườn dốc; có những “cụ” đa đã “thượng thọ” đến hàng trăm năm tuổi, con đàn cháu đống, kết thành những tán rừng sum suê, xanh ngắt. Nơi chúng tôi tiếp cận cây đa cổ thụ bậc nhất vùng này có độ che phủ rộng lớn, bàn chân như được phủ kín bởi lớp mùn dày đặc. Dưới rừng cây rậm rạp, những tia nắng xuyên qua tán lá chi chít những sắc vàng lung linh, huyền ảo. Rừng thiêng mang trong mình vẻ đẹp vô cùng kỳ bí.

Hơn 13m đường kính, với độ phủ rộng của rễ được tính từ cành cây cắm thẳng xuống mặt đất khoảng hơn 35m, cụ “cây đa voi” – theo cách đặt của người dân địa phương có tuổi đời ước hơn 1.000 năm. Những cây đa khác, độ lớn cũng không thua kém, cao chót vót, vươn mình đón nắng.

Cho màu xanh di sản

Rừng đa này là cánh rừng bí hiểm thứ 3 được đồng bào Cơ Tu ở huyện biên giới Tây Giang phát hiện, sau quần thể pơmu và đỗ quyên. Vì thế, gần như nơi này rất ít bàn chân con người qua lại.

Với người làng, thì việc cấm xâm hại đến mẹ rừng, nhất là rừng đầu nguồn, rừng thiêng là nơi có nhiều cây gỗ quý như cây đa, cây pơ mu, dỗi, lim xanh… Đây là, triết lý và là cách ứng xử rất văn minh của người Cơ Tu đối với mẹ rừng, với môi trường tự nhiên, trong đó có rừng, họ xem rừng, xem những cây cổ thụ lâu năm như như là vị thần sống, gắn lên nó những câu chuyện huyền bí, gửi vào đó làm nơi trú ngụ của các vị thần giúp dân làng có môi trường sống trong lành, có nguồn mạch nước ngọt trong vắt để dân làng uống, có động – thực vật phong phú để con người sinh tồn và phát triển. Trước đây việc bảo vệ rất căng thẳng. Chỉ cần lơ là thì chắc chắn khu rừng có thể bị người ngoài xẻ thịt, cạo trọc. Nhưng với sự bảo vệ nghiêm ngặt, ý thức của từng người dân nên rừng lim này vẫn được giữ nguyên. Điều đặc biệt tại ngôi làng này là nhiều gia đình sống ngay dưới những gốc cây lim có giá trị kinh tế cao, nhưng tuyệt nhiên không ai dám đụng đến.

Người làng và chính quyền địa phương quyết tâm bảo vệ rừng đa này.

Anh Ríah Nhóp, Bí thư Đảng ủy xã Ga Ry kể, với rừng đa này cộng đồng người Cơ Tu không chỉ ở trong làng, mà cả xã A Ting này quyết tâm giữ rừng, hướng đến hình thành điểm du lịch trải nghiệm cho du khách với những cây đa cổ thụ có bộ thân, bộ rễ đan bện vào nhau như bức tường thành chắc chắn. Nhiều năm trở lại đây, để bảo vệ rừng đa này, dù không công nhưng những thanh niên trong làng, trong xã vẫn phối hợp với cán bộ kiểm lâm làm nhiệm vụ túc trực, tuần tra rừng. Với những thanh niên như Ríah Nhóp, thì hàng ngày, anh cùng người làng lên rừng làm việc, vừa để tuần tra, bảo vệ những cây đa của làng. Mấy chục năm trôi qua, hầu như ngày nào anh và người làng cũng có mặt tại rừng, nhiều khi cũng chỉ để ngắm những cụ đa cổ thụ mà làng mình đang giữ.

Anh Ríah Nhóp bảo: “Ở trên miền núi cao tít tắp biên giới Việt – Lào còn hiếm khi tồn tại được những cây đa cổ thụ như thế này chứ chưa nói đến cả khu rừng đa bạt ngàn như vậy. Là người dân nơi đây, tôi cảm thấy rất tự hào về điều này. Chúng tôi chăm sóc và bảo vệ rừng đa cũng một phần cũng vì muốn góp chút gì đó để gìn giữ, bảo vệ những giá trị lớn lao mà ông cha đã để lại!”.

Chính quyền địa phương muốn lập hồ sơ để công nhận rừng cây đa cổ thụ này là rừng cây Di sản Việt Nam.

Cùng với di sản văn hóa của đồng bào Cơ Tu, di sản thiên nhiên đã làm cho huyện Tây Giang có cơ duyên kết nối các giá trị độc đáo, quý báu của những sản phẩm do con người và tạo hóa. Tây Giang là nơi giàu di sản vì may mắn có được những ưu ái của thiên nhiên và vốn liếng được tích lũy từ ngàn đời làm nên di sản tộc người. Điều này làm cho huyện vùng cao xứ Quảng thêm tiềm năng để phát triển văn hóa, du lịch bền vững.

Bí thư Huyện ủy Tây Giang – ông Bhriu Liếc cho biết, khi người dân phát hiện ra rừng đa này nhiều năm trước, bên cạnh cử đoàn đến khảo sát và kiểm đếm, chính quyền địa phương cũng đang xây dựng kế hoạch mời Hội Bảo vệ cây Di sản Việt Nam trực tiếp khảo sát, lập hồ sơ để công nhận rừng cây đa cổ thụ này là rừng cây Di sản Việt Nam. Bởi trong tương lai, đây sẽ là điểm đến hấp dẫn cho du khách tham quan, khám phá theo tour du lịch trải nghiệm gắn với các chương trình du lịch văn hóa cộng đồng, sinh thái và tâm linh của đồng bào vùng cao.