Bé 5 tuổi đã sàng lọc ung thư khiến nhiều bác sĩ “choáng”: Sai càng thêm sai!

Theo các chuyên gia việc sàng lọc ung thư bằng các xét nghiệm chỉ điểm ung thư chỉ mang tính chất tham khảo. Trong khi đó, các quảng cáo xét nghiệm phát hiện marke ung thư đang nở rộ tại Việt Nam.

Choáng vì xét nghiệm cho bé 5 tuổi

Ngày 18/11, cộng đồng mạng chia sẻ hình ảnh một phiếu xét nghiệm của bệnh nhân 5 tuổi với các mẫu xét nghiệm sàng lọc ung thư sớm.

Hình ảnh kết quả xét nghiệm nhanh chóng được các bác sĩ chia sẻ đa số các bác sĩ đều cho rằng điều này nguy hiểm.

BS Trịnh Thế Cường – BV E Hà Nội cho rằng dùng các marke ung thư để sàng lọc ung thư cho người lớn đã là sai, trừ PSA trong ung thư tiền liệt tuyến, AFP trong ung thư gan. Đây còn xét nghiệm máu để sàng lọc ung thư cho đứa bé 5 tuổi… Nếu trường hợp CA 199 tăng có khả năng cháu bé sẽ phải đi nội soi đại tràng hay chụp cắt lớp ổ bụng…

TS BS Phạm Thị Việt Hương – chuyên ngành ung thư nhi cho biết dấu ấn ung thư (chỉ điểm u, tumor markers) được sản xuất một lượng lớn bởi khối u có thể phân biệt u lành với ung thư hoặc phát hiện được khối u bằng xét nghiệm máu.

Một số tumor markers đặc hiệu với một loại ung thư nào đó, số khác gặp trong nhiều loại ung thư. Phần lớn các tumor markers còn tăng trong những bệnh không phải là ung thư. Do đó tumor markers sử dụng đơn lẻ không phải là công cụ chẩn đoán ung thư.

Đặc điểm của tumor markers lý tưởng phải gồm:

1. Đặc hiệu cơ quan và đặc hiệu khối u (specificity).

2. Tương ứng với kích thước và hoạt động của khối u.

3. Chỉ dương tính khi là ung thư.

4. Dương tính sớm trong giai đoạn phát triển bệnh ác tính.

5. Dễ dàng đo lường được.

Tuy nhiên, bác sĩ Hương nhấn mạnh “Tại thời điểm này không có tumor markers nào thoả mãn tất cả các tiêu chuẩn trên”.

Theo bác sĩ Hương phần lớn tumor markers có ở mô bình thường, u lành và u ác và không đủ đặc hiệu để dùng cho sàng lọc ung thư.

Phiếu xét nghiệm cho bé gái

Ví dụ CEA là protein trên bề mặt tế bào, chỉ điểm cho ung thư đại trực tràng, dạ dày ruột, phổi và vú. CEA còn tăng ở người nghiện thuốc lá, xơ gan, polyp trực tràng, viêm loét trực tràng, bệnh tuyến vú lành tính. Không dùng CEA cho sàng lọc ung thư. Ngược lại một người ung thư dạ dày nhưng không nhất định phải có CEA tăng.

CA 19.9 là dấu ấn của carcinoma đại trực tràng và tụy. Tuy nhiên nó cũng có thể tăng ở bệnh nhân ung thư gan mật, dạ dày, tế bào gan và nhiều bệnh lành tính như viêm tụy, bệnh dạ dày ruột.

Tumor markers chỉ tham gia vào công việc tiếp cận chẩn đoán chứ một mình nó không dùng để chẩn đoán ung thư, càng không dùng để sàng lọc phát hiện sớm ung thư. Tumor markers ở bệnh nhân ung thư tương ứng với kích thước khối u hoặc hoạt động của khối u. Nhưng không phải ung thư nào cũng tăng tumor markers. Tumor markers chủ yếu được dùng để phân nhóm nguy cơ, tiên lượng, theo dõi đáp ứng điều trị, nghi ngờ tái phát của bệnh nhân ung thư.

Lợi bất cập hại

Lạm dụng xét nghiệm dấu ấn ung thư hại nhiều hơn lợi. Có bệnh nhân ung thư rồi, không thấy dấu ấn ung thư tăng thì reo lên “Thế chắc tôi bị u lành”. Có người khoẻ mạnh thấy kết quả xét nghiệm của mình cao hơn chỉ số tham chiếu thì hoảng sợ mất ăn mất ngủ suy sụp, thậm chí lập tức uống lá lẩu ngay.

Vì vậy, chẩn đoán ung thư bao gồm hỏi bệnh sử, tuổi hay bị ung thư đó, các yếu tố nguy cơ, tiền sử phơi nhiễm, khám lâm sàng tìm kiếm triệu chứng và tổn thương, siêu âm, chẩn đoán hình ảnh, sinh thiết làm giải phẫu bệnh, sử dụng những tumor markers nghĩ đến cơ quan/khối u nào đó…

Bé 5 tuổi được xét nghiệm sàng lọc ung thư

Bác sĩ Nguyễn Triệu Vũ – trưởng khoa Ung bướu, Bệnh viện Thủ Đức, TP.HCM cho biết hiện có rất nhiều phòng khám, bệnh viện đang tung ra các gói tầm soát ung thư trong đó chỉ định bừa bãi các chất đánh dấu bướu như CEA, CA 15-3, CA 125… trong khi không có tổ chức uy tín nào trên thế giới sử dụng xét nghiệm định lượng các chất này nhằm tầm soát các loại ung thư ruột già, ung thư vú…

Ví dụ như CEA thường được quảng cáo nhằm phát hiện sớm ung thư ruột già nhưng thật ra chất này cũng tăng trong nhiều bệnh lý khác như ung thư phổi, bao tử, viêm phổi, viêm ruột…đối với ung thư ruột già khi mới phát triển, CEA chỉ tăng trong một số ít bệnh nhân , do đó lạm dụng chỉ định CEA trên người khỏe mạnh sẽ gây thêm hoang mang.

Với xét nghiệm CA 125 trong ung thư buồng trứng, chưa chứng minh được hiệu quả trong phát hiện sớm ung thư buồng trứng và có thể tăng cao trong nhiều bệnh khác nhau như xơ gan, lạc nội mạc tử cung, nhân xơ tử cung.