Bánh sừng trâu (Avị Cuốt) trong văn hóa ẩm thực của người Cơtu

Nếu người Kinh ở đồng bằng xem “con trâu” là “đầu cơ nghiệp” thì người Cơtu ở dọc dãy Trường Sơn (Quảng Nam) xem “con trâu” là “sứ giả” mang bao ước vọng của con người và bản làng gửi đến thần linh và còn là chiếc cầu thiêng liêng để nối kết giữa đất với trời.

Ai đã một lần đặt chân lên bậc cầu thang Gươl (ngôi nhà cộng đồng truyền thống của người Cơtu) thì sẽ hiểu hình ảnh “linh vật” vật này quen thuộc mà thiêng liêng đến mức nào : Đầu trâu trên nóc Gươl, tượng trâu trên bệ Gươl, và vô số những phù điêu mang dáng dấp con trâu được dùng làm trang trí trong Gươl và các ngôi nhà mồ (nơi chôn người chết của người Cơtu).

Có lẽ, cũng chính vì thế mà ngay cả trong những chiếc bánh dùng để tế lễ, tiệc tùng hay trong ăn uống thường ngày cũng được người Cơtu gói ghém, mô phỏng theo hình cái sừng trâu. Bánh sừng trâu của người Cơtu còn được gọi bằng nhiều cái tên khác nữa như avị cuốt, bánh đốt v.v những cuối cùng cái tên tục “bánh sừng trâu” vẫn nghe gần gũi và tâm linh hơn cả.

Công đoạn làm bánh sừng trâu của người Cơtu cũng không khác là mấy so với người Kinh làm bánh chưng, bánh ú. Nếu Amế (mẹ) ở nhà xay, giả, giần, sàng những hạt nếp vàng proong (Là giống nếp có từ lâu đời được trồng phổ biến ở ruộng bâc thang xã Ga ri, Axan-Tây Giang-Quảng Nam) cho thật trắng thì các Ati(em gái) tranh thủ vào rừng chọn những chiếc lá đốt (Axơơh a tơơng) lành lặn, rộng bản để hái gùi về. Lá đốt lau sạch, xoay thành hình phễu, một tay kẹp giữ hai mếp lá, tay kia vốt một nắm nếp proong bỏ vào trong phểu lá đốt, nén chặt vừa phải, gấp mếp theo hình cái sừng trâu rồi dùng dây cột lại. Hai cái bánh đơn cột thành từng cặp. Sau đó tất cả đem ngâm vào nước khoảng 2 tiếng mới vớt ra bỏ vào nồi đổ ngập nước mà nấu. Theo lời Amế Alăng thi Blêu truyền kinh nghiệm : “Nấu bánh sừng trâu không được để lửa tắt nửa chừng, cũng không chụm già lửa quá mà chỉ để củi lửa ui ui cho đến khi bánh sừng trâu vừa chín” – khoảng 2,5 tiếng đồng hồ- bánh sẽ dẽo thơm và để được lâu mà không sợ thiu mốc.

Cái lạ, cái khác ở cách làm bánh sừng trâu của người Cơtu là họ không ngâm nếp trước rồi mới đem đi gói mà ngược lại gói rồi hẳng ngâm. Làm bánh sừng trâu không nên thêm một thứ nhân nhị gì cả, có lẽ vì thế mà có thể để bánh hằng tuần hay nữa tháng rồi mới đem ăn vẫn dẽo thơm như thường mà không hề thiu, ôi.

Nếu trong tục lệ của người Kinh không thể thiếu bánh chưng trong lễ cúng gia tiên, thì trong bất kì lễ hội hay tiệc tùng nào của người Cơtu ta cũng dễ dàng bắt gặp những cặp bánh sừng trâu nép mình làm duyên trong mâm cổ. Bánh sừng trâu là chiếc bánh tâm linh và cũng là món quà đặc trưng, dân dã của núi rừng Trường Sơn dành để biếu tặng nhau.

Theo Tapchimonngon