Bản sắc làm nên thương hiệu du lịch cộng đồng Mai Châu

Nằm giữa thung lũng xanh vùng Tây Bắc , Mai Châu được xem là hình mẫu phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa .

Từ những mái nhà sàn, điệu xòe, tấm thổ cẩm, người dân nơi đây đang khẳng định bản sắc là “chìa khóa” để tạo thương hiệu bền vững.

Du khách Nga trải nghiệm không gian du lịch cộng đồng tại Mai Châu. Ảnh: Linh Nguyễn

Sức sống từ văn hóa bản địa

Những năm gần đây, du lịch cộng đồng trở thành xu hướng nổi bật tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Theo Tổng cục Du lịch Việt Nam, quý I/2025, khu vực này đón hơn 5,2 triệu lượt khách, tăng gần 18% so với cùng kỳ, trong đó có 230.000 lượt khách quốc tế. Các địa phương như Hà Giang, Lào Cai, Hòa Bình và Sơn La tiếp tục dẫn đầu với mô hình du lịch cộng đồng, nơi mỗi dân tộc từ Mông, Dao, Thái đến Mường đều góp phần làm phong phú bức tranh văn hóa vùng cao.

Tại Hòa Bình (nay thuộc Phú Thọ), Mai Châu là điểm đến tiêu biểu của du lịch cộng đồng người Thái, Mường. Nằm giữa thung lũng xanh mướt, Mai Châu sở hữu khí hậu trong lành, phong cảnh hữu tình và con người thân thiện. Du khách đến đây được ăn cơm lam, ngủ nhà sàn, học dệt thổ cẩm, nghe hát ru, xem múa chiêng… những trải nghiệm giúp họ thấu hiểu đời sống bản địa và thêm yêu văn hóa vùng cao.

Sáu tháng đầu năm 2025, Mai Châu (Phú Thọ) đón 471.640 lượt khách, trong đó có 187.530 lượt khách quốc tế; doanh thu từ du lịch đạt hơn 565 tỷ đồng. Mai Châu hiện có 203 cơ sở lưu trú, trong đó 158 homestay cộng đồng tập trung tại bản Lác, Pom Coọng, Hang Kia, Pà Cò.

Mai Châu hiện có 7 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó người Thái chiếm gần 60%. Mỗi dân tộc mang trong mình nét văn hóa riêng, tạo nên sự đa dạng đặc sắc. Toàn huyện có 5 di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh được công nhận. Riêng nghề dệt thổ cẩm có hơn 300 khung dệt đang hoạt động, tạo việc làm cho hàng trăm lao động, đồng thời giữ gìn nghề truyền thống. Những tấm thổ cẩm với họa tiết cầu kỳ, sắc màu rực rỡ không chỉ là sản phẩm du lịch, mà còn là niềm tự hào của người Thái Mai Châu.

Các lễ hội như Chá Chiêng, Xên Mường, Gầu Tào… được phục dựng thường niên, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa, khơi dậy tinh thần “uống nước nhớ nguồn” và tình đoàn kết cộng đồng.

Nhờ khai thác khéo léo yếu tố văn hóa, du lịch cộng đồng ở Mai Châu đã phát triển mạnh. Bản Lác, Pom Coọng, Văn, Hang Kia, Pà Cò… trở thành điểm dừng chân quen thuộc của du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, tại bản Lác, nơi người Thái sinh sống hơn 700 năm vẫn giữ nguyên nếp nhà sàn, trang phục truyền thống và phong tục xưa, là điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Tới bản Lác, chứng kiến ngôi nhà sàn nhỏ xinh của gia đình chị Hà Hồng Nga luôn rộn ràng tiếng nói cười của du khách. Chị Nga chia sẻ: “Trước đây, gia đình tôi chỉ làm nương, trồng ngô trên sườn đồi. Khi khách du lịch bắt đầu đến bản, tôi học nấu món Mường, dọn phòng, rồi kể cho họ nghe những câu chuyện về quê hương. Càng làm, tôi càng thấy yêu nghề này, vì mỗi vị khách ghé qua đều giúp mình thêm tự hào về văn hóa Mường”.

Giờ đây, ngoài dịch vụ lưu trú, gia đình chị còn mở thêm xe limousine đưa đón khách, tạo việc làm cho người thân trong bản. “Du lịch giúp chúng tôi có thêm thu nhập, nhưng điều quý nhất là được thấy du khách trân trọng bản sắc quê hương, điều mà trước đây, đôi khi chính người bản địa lại lãng quên”, chị Nga nói.

Giữ hồn bản, tránh thương mại hóa

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển là những thách thức mới. Nhiều du khách phản ánh dịch vụ homestay còn hạn chế, sản phẩm trùng lặp, thiếu chiều sâu. Một số nơi pha tạp văn hóa, trình diễn múa của dân tộc khác, khiến bản sắc Thái Mai Châu bị mờ nhạt, cơ sở hạ tầng giao thông ở vùng cao vẫn hạn chế, một số dự án du lịch triển khai chậm, vốn thực hiện mới đạt 183/1.140 tỷ đồng cam kết.

Theo Phó trưởng Ban chỉ đạo du lịch Ngần Văn Tuấn, sản phẩm du lịch chưa đa dạng, khả năng cạnh tranh chưa cao. Do vậy, Mai Châu đang mở rộng loại hình du lịch sinh thái, nông nghiệp, gắn với chương trình OCOP để tăng giá trị đặc trưng vùng miền.

Cùng với đó, nhân lực du lịch còn yếu, phần lớn là người dân kiêm nhiệm, thiếu kỹ năng chuyên nghiệp. Việc đào tạo nghiệp vụ, ngoại ngữ, quản trị du lịch được xem là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tới.

Nhận thấy tiềm năng to lớn, nhưng còn nhiều rào cản, Mai Châu đã triển khai các giải pháp đồng bộ nhằm phát triển du lịch gắn với bảo tồn bản sắc. Trước hết, địa phương tập trung rà soát quy hoạch, ưu tiên dự án có giá trị gia tăng cao, bảo vệ môi trường, tạo việc làm cho người dân. Các dự án chậm tiến độ sẽ bị thu hồi để nhường cơ hội cho nhà đầu tư có năng lực.

Về sản phẩm, địa phương định hướng phát triển các mặt hàng có thương hiệu như thổ cẩm, ẩm thực dân tộc, nông sản sạch, kết nối với Chương trình OCOP (mỗi xã một sản phẩm). Bên cạnh đó, Mai Châu tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ xã, chủ homestay và đội văn nghệ, với phương châm làm du lịch chuyên nghiệp nhưng không mất hồn bản địa.

Mai Châu cũng đẩy mạnh quảng bá hình ảnh “Mai Châu – điểm đến hấp dẫn, thân thiện, an toàn”, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư tu bổ di tích, bảo tồn văn hóa phi vật thể, đồng thời lồng ghép phát triển du lịch với chương trình xây dựng nông thôn mới. Các làng nghề thủ công được hỗ trợ vốn, kết nối chuỗi cung ứng và đưa sản phẩm lưu niệm ra thị trường.

Thách thức lớn nhất của du lịch cộng đồng Mai Châu hiện nay là dung hòa giữa phát triển và bảo tồn. Nếu chạy theo số lượng, bản sắc dễ bị phai nhạt, ngược lại, nếu quá khép kín, địa phương sẽ bỏ lỡ cơ hội hội nhập. Vì vậy, chính quyền đang hướng tới quy hoạch không gian du lịch hợp lý, bảo đảm tính nguyên bản của văn hóa Thái: nhà sàn gỗ, ruộng bậc thang, lễ hội, nghề thủ công truyền thống…

Từ những bản làng yên bình, những mái nhà sàn ẩn mình trong sương sớm, người Mai Châu đang viết nên câu chuyện mới, câu chuyện về một vùng đất biết trân quý giá trị văn hóa và biến nó thành sức mạnh phát triển kinh tế bền vững.