Bàn cờ biển Đông 2015 và ‘8 chữ vàng’ của Việt Nam

Cho đến lúc này, bài học giá trị nhất, cũng là sự thành công của Việt Nam chính là “cách ứng xử” với Trung Quốc – được gói gọn trong tám chữ: “Lõi cứng vỏ mềm, tranh thủ quốc tế”.

Việc dự báo các động thái của Trung Quốc (Trung Quốc) tại biển Đông trong năm 2015 vừa khó mà lại vừa dễ. Cái khó ở đây chính là thời gian và địa điểm chính xác mà chính quyền Bắc Kinh “tung đòn hiểm” ở biển Đông. Nhưng nói như thế không có nghĩa là các nước có chủ quyền thực sự tại biển Đông sẽ không còn cách đối phó với những mưu mô từ Bắc Kinh ở biển Đông.

Bài viết của PGS-TS Alexander Vuving (Trung tâm Nghiên cứu an ninh châu Á-Thái Bình Dương Mỹ)

Đọc được gì ở nước cờ của Trung Quốc

Nhìn từ “tầm cao chiến lược” thì những hành động của Trung Quốc tại biển Đông sáng tỏ như ban ngày. Bởi lẽ các động thái ấy nằm trong một chuỗi mắt xích khá rõ ràng, bài bản, nhất quán nhưng không cứng nhắc.

Triết lý nền tảng của chiến lược ấy có thể được tóm gọn trong hai chữ “thời” và “thế”. Bắc Kinh “thúc thủ” hay “động binh”, “động binh” gì và “động” đến đâu đều tùy vào “thời” và “thế”. Khi “thời thế” chưa thuận thì “ẩn mình chờ thời”, lặng lẽ và âm thầm xây dựng lực lượng. Khi có khoảng trống quyền lực mở ra thì lập tức “trám chỗ”. Được lúc thế thượng phong thì không ngại tạo ra xung đột để chiếm giữ những “khoảng hời” dù đó không phải của mình. Nhưng cần lưu ý là chiến lược “thời thế” được Bắc Kinh áp dụng mềm dẻo, không tạo ra các xung đột lớn. Trung Quốc đặt nặng yếu tố đánh lừa và tạo thế để không cần đánh mà vẫn thắng.

Nếu nhìn “thời thế” hiện nay thì rõ ràng tương đối thuận lợi cho Trung Quốc tiếp tục lấn lướt ở biển Đông nhưng không trơn tru để Bắc Kinh dám gây ra xung đột quân sự. Hành vi xâm lấn cùng thái độ hung hăng của Trung Quốc trong những năm gần đây khiến nhiều nước, trong đó có các nước lớn trong khu vực phải lo ngại. Song mức độ phản ứng của nhiều quốc gia vẫn chưa đủ để có thể thay đổi các nước cờ nhìn thì mới nhưng thật ra là “bài cũ” của Bắc Kinh. Điều này dễ thấy khi các nước chỉ quyết liệt khi Trung Quốc dám dụng bài quân sự, còn với chiêu trò dùng “gậy nhỏ gõ đầu khẽ” cùng mánh khóe “tằm thực” – gặm nhấm dần dần, một phương pháp xâm lấn theo kiểu “cắt lát xúc xích” – thì Bắc Kinh dường như vẫn thoải mái “múa gậy vườn hoang”.

Ảnh trên: Tàu cảnh sát biển của Việt Nam kiên trung đứng vững trong suốt quá trình đẩy đuổi giàn khoan Hải Dương 981 và các tàu hộ tống của Trung Quốc ra khỏi vùng biển thuộc chủ quyền Tổ quốc. Ảnh: LÊ PHI

Nếu ví thế trận ở biển Đông như một bàn cờ thì ván cờ Trung Quốc đang tạo ra không như cờ tướng hay cờ vua – nơi mà việc bày binh bố trận phụ thuộc chủ yếu vào các “võ sĩ” như “ xe, pháo, mã”. Trái lại, Bắc Kinh thích chơi “cờ vây” – nơi các viên đá tưởng chừng vô dụng nhưng lại có sức mạnh bội phần khi được đặt vào các vị trí chiến lược. Chúng liên kết các “địa thế” chủ chốt, tạo thành mạng lưới vây hãm đối phương khiến nước khác bối rối, lúng túng, ngột ngạt đến mức “không còn khí”. Bắc Kinh ra sức hút cát lấp biển, biến đảo chìm thành đảo nổi, biến đảo nhỏ thành đảo lớn. Với tiến độ thi công chóng mặt như hiện nay, năm 2015 sẽ chứng kiến đá Chữ Thập (của Việt Nam (Việt Nam)) được Trung Quốc mở rộng thành thực thể lớn nhất quần đảo Trường Sa, lớn gấp đôi đảo Ba Bình – hiện là hòn đảo lớn nhất thuộc chủ quyền Việt Nam tại quần đảo Trường Sa.

Bắt đầu từ năm 2015 sẽ không có gì đáng ngạc nhiên nếu Trung Quốc lấn biển và xây sân bay trên đá Xu Bi ở rìa tây nam của cụm đảo tây bắc quần đảo Trường Sa (của Việt Nam); lấn biển và xây cảng ở đá Vành Khăn mà Bắc Kinh bí mật chiếm đoạt năm 1995; xây dựng công trình kiên cố trên bãi Scarborough – nơi Trung Quốc đánh bật Philippines ra để độc chiếm từ năm 2012. Những “viên đá” này có khả năng làm thay đổi toàn bộ cục diện biển Đông nếu Bắc Kinh biến các vị trí “bao vây” chiến lược ấy thành các căn cứ dân sự lẫn quân sự lan tỏa sức mạnh toàn vùng. Dự báo đây sẽ là một trong những “mũi giáp công” chiến lược nhất mà Trung Quốc tiếp tục theo đuổi trong năm 2015 và những năm tiếp theo.

Ở mặt khác, năm 2015 là thời điểm Tòa Trọng tài Quốc tế về Luật Biển chuẩn bị phán quyết vụ kiện Trung Quốc ở biển Đông do Philippines khởi xướng. Dù không công nhận phán quyết của tòa, đồng thời không tham gia vụ kiện nhưng Trung Quốc sẽ có những hành động nhằm ảnh hưởng đến quyết định của tòa. Nắm được xu hướng chung là tòa án thường sẽ phân xử theo hướng chấp nhận được cho tất cả các bên, đồng thời để truyền thông điệp “một quyết định bất lợi cho Trung Quốc chỉ làm tăng thêm căng thẳng ở biển Đông”, Bắc Kinh sẽ mở rộng phạm vi và gia tăng tần suất các động thái theo kiểu mà Trung Quốc đơn phương gọi là thực thi chủ quyền ở biển Đông. Đây là một “canh bạc” vì nếu Trung Quốc quá hung hăng thì các nước sẽ gia tăng phản ứng. Nhưng dẫu thế thì Bắc Kinh cũng sẽ tiếp tục lấn tới cho đến khi các quốc gia phản ứng quyết liệt mới thôi. Điều này đã từng được thấy qua sự kiện giàn khoan trái phép 981 của nước này hồi tháng 5-2014.

Ảnh dưới: Trung Quốc đang trong quá trình hoàn tất các công trình xây dựng trên đá Chữ Thập – chiếm đóng trái phép của Việt Nam ở quần đảo Trường Sa. Ảnh: IHS JANE’S

Tám “chữ vàng”

Cho đến lúc này, bài học giá trị nhất, cũng là sự thành công của Việt Nam chính là “cách ứng xử” với Trung Quốc – được gói gọn trong tám chữ: “Lõi cứng vỏ mềm, tranh thủ quốc tế”. Việt Nam đã phản ứng rất quyết liệt, tôn trọng luật quốc tế, biết kiềm chế và sẵn sàng đối thoại với Trung Quốc. Đồng thời, Việt Nam biết cách đánh động dư luận quốc tế và huy động sức mạnh của bạn bè.

Dựa trên những thành công ấy để giải ván cờ vây của Bắc Kinh, trong năm 2015 trở về sau Việt Nam nhất quyết phải tăng cường các hoạt động trinh sát, giám sát và tuần tra trên biển Đông. Điều quan trọng là làm thế nào để phối hợp hoạt động trinh sát, tuần tra với một số nước bạn bè có năng lực và chung lợi ích.

Song song đó Việt Nam cần tăng cường đưa thông tin về hoạt động ngang ngược, hung hăng của Trung Quốc trên biển Đông đến giới truyền thông và lực lượng nghiên cứu quốc tế. Sẽ rất tốt nếu Việt Nam có sáng kiến nhằm thiết lập một cơ chế thông tin kịp thời, thông thoáng đến dư luận, giới truyền thông và nghiên cứu trong nước và quốc tế. Cốt yếu nhất là Việt Nam phải xác định được “cách chơi cờ” chiến lược của mình, vượt hơn kiểu chơi cờ vây hiện nay của Bắc Kinh, đập tan các “nước cờ” hòng độc chiếm biển Đông của Trung Quốc.

Theo Pháp Luật