ASEAN khẳng định vai trò trung tâm trong một năm đầy biến động

LTS – Thứ trưởng Ngoại giao NGUYỄN QUỐC DŨNG, Trưởng đoàn Quan chức cấp cao Hiệp hội các quốc gia Đông – Nam Á (SOM ASEAN) Việt Nam đã có bài viết tổng kết quá trình gây dựng vai trò trung tâm của Hiệp hội, trong đó nhấn mạnh những nỗ lực trong Năm Chủ tịch ASEAN 2020 của Việt Nam. Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Hội nghị Quan chức cấp cao Diễn đàn khu vực ASEAN. Ảnh BỘ NGOẠI GIAO

Năm 2020 đã khép lại với những biến động phức tạp, đa chiều chưa từng có trong môi trường địa chính trị – kinh tế thế giới và khu vực. Như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc từng nói: “con tàu ASEAN 2020″ đã đi qua vùng biển động, dông bão dữ dội của đại dịch Covid-19, bị chao đảo bởi tình hình thương mại, kinh tế suy giảm, cạnh tranh địa chiến lược quốc tế diễn ra gay gắt tại khu vực. Dưới sự dẫn dắt của “thuyền trưởng” Việt Nam và sự chung tay, góp sức của các nước thành viên và các đối tác, bạn bè khu vực và quốc tế, “con tàu ASEAN 2020″ đã vượt qua các thách thức, khẳng định mạnh mẽ vai trò trung tâm ở khu vực, nâng cao vị thế và uy tín trên trường quốc tế.

Quá trình gây dựng lâu dài và bền bỉ

Khái niệm “vai trò trung tâm” của ASEAN được hiểu là Hiệp hội luôn phối hợp quan điểm và hành động trong quan hệ với các đối tác, giữ vững vai trò “động lực chính” trong hợp tác cũng như ở “vị trí trung tâm” trong nỗ lực định hình cấu trúc hợp tác ở khu vực. Với sự ra đời của Hiến chương ASEAN, “vai trò trung tâm” đã được pháp điển hóa, vừa trở thành mục tiêu, vừa trở thành nguyên tắc định hướng cho mọi hoạt động của ASEAN.

Vai trò trung tâm của ASEAN có nền tảng từ những thành quả hợp tác mà Hiệp hội đã đạt được trong quá trình hình thành và phát triển, từ quan hệ hợp tác với các đối tác bên ngoài, cũng như từ những thành công của các khuôn khổ, cơ chế hợp tác khu vực mà Hiệp hội khởi xướng và dẫn dắt. Từ năm nước thành viên ban đầu, ASEAN đã từng bước mở rộng để bao gồm 10 nước Đông – Nam Á. ASEAN đã thiết lập quan hệ đối tác đối thoại với chín nước, Liên hợp quốc và Liên hiệp châu Âu (EU). ASEAN đã đi đầu khởi xướng thành lập nhiều diễn đàn, cơ chế quan trọng như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), tiến trình ASEAN 3 và Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), qua đó gắn kết các đối tác vào các tiến trình đối thoại và hợp tác ở khu vực.

Vai trò trung tâm của ASEAN còn đến từ các ý tưởng, sáng kiến, chương trình nghị sự mà Hiệp hội đề xuất và dẫn dắt; từ các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử chung mà Hiệp hội đã xây dựng và chia sẻ; và từ các lợi ích mà các cơ chế, khuôn khổ do Hiệp hội xây dựng mang lại. Từ đề xuất của ASEAN, nhiều chương trình hợp tác, liên kết khu vực đã được triển khai, như các thỏa thuận thương mại tự do, kế hoạch kết nối… Hàng chục đối tác đã tự nguyện tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông – Nam Á (TAC), vốn được coi là “bộ quy tắc” của ASEAN điều chỉnh ứng xử của các nước ở khu vực. Từ những thành quả và kinh nghiệm thu được, ASEAN đã cụ thể hóa vai trò trung tâm của ASEAN theo năm khía cạnh, bao gồm vai trò trung tâm trong bản thân ASEAN, trước các vấn đề nóng ở khu vực, trong quan hệ với nước lớn và đối tác đối thoại khác, trong cấu trúc khu vực và trong tham gia, xử lý những vấn đề, thách thức toàn cầu.

Vượt qua các khó khăn, thách thức chưa từng có

Trước hết, chủ đề của Năm Chủ tịch ASEAN 2020 là “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng” thể hiện hài hòa các khía cạnh của vai trò trung tâm. Vượt qua những khó khăn do dịch Covid-19 gây ra, ASEAN tiếp tục duy trì vững chắc đà xây dựng Cộng đồng, thúc đẩy hiện thực hóa các mục tiêu nêu trong Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025. Dưới sự chủ trì của Việt Nam, ASEAN đã linh hoạt và kịp thời điều chỉnh phương thức hoạt động, chuyển hàng trăm hội nghị, cuộc họp sang trực tuyến , giúp giữ vững đà đối thoại và hợp tác ở khu vực.

Thứ hai, ASEAN tiếp tục khẳng định vai trò, tiếng nói về những vấn đề liên quan hòa bình và an ninh khu vực. Trước những tác động tiêu cực do cạnh tranh, cọ xát giữa các nước lớn, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã ra Tuyên bố về Tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định ở Đông – Nam Á, trong đó khẳng định cam kết duy trì hòa bình, an ninh, trung lập và ổn định. Với những vấn đề phức tạp như Biển Đông, ASEAN luôn phối hợp chặt chẽ, duy trì đồng thuận và tiếng nói chung. Vai trò của luật pháp quốc tế được các nước nhấn mạnh, nhất là vai trò của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 là khuôn khổ pháp lý điều chỉnh mọi hoạt động trên các vùng biển và đại dương.

Thứ ba, ASEAN tiếp tục mở rộng và làm sâu sắc thêm các quan hệ đối tác hiện có, trong đó đã nhất trí nâng cấp quan hệ ASEAN – EU lên tầm đối tác chiến lược, đồng thời chủ động tăng cường quan hệ với các đối tác khác. ASEAN đã nhất trí cấp quy chế đối tác phát triển cho I-ta-li-a và Pháp, mở ra cơ hội thúc đẩy hợp tác trong thời gian tới. ASEAN kiên trì đề cao các mục tiêu, nguyên tắc và ưu tiên nêu trong Tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Thứ tư, ở cấp độ toàn cầu, ASEAN đã có nhiều nỗ lực tham gia, đóng góp vào xử lý những thách thức, vấn đề chung. Nhiều đề xuất về thúc đẩy phát triển bền vững, tăng quyền cho phụ nữ… đã được thông qua và đưa vào triển khai. Hợp tác ASEAN với Liên hợp quốc và các cơ quan chức năng tiếp tục được tăng cường. Việc hoàn tất đàm phán và ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) giúp củng cố niềm tin và tạo thêm động lực cho chủ nghĩa đa phương và hệ thống thương mại đa phương.

Vai trò trung tâm không phải là một “đặc quyền” có sẵn. ASEAN chỉ có thể tạo nên và phát huy được vai trò trung tâm thông qua uy tín, sự chân thành cùng lập trường “trung lập, hòa bình, đối thoại và hợp tác” được tạo dựng trong suốt chặng đường hình thành và phát triển. Như Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã phát biểu tại Phiên họp tổng kết Ủy ban Quốc gia ASEAN 2020, Việt Nam đã trở thành một “chỗ dựa vững chắc, tin cậy, đặc biệt trong những thời khắc ASEAN phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức”. Những kết quả này sẽ tạo tiền đề quan trọng để Việt Nam cùng các nước ASEAN tiếp tục chèo lái “con tàu ASEAN” vượt qua mọi thử thách, gắn kết hơn và có năng lực thích ứng ngày càng cao hơn, đạt thêm nhiều thắng lợi.