Afghanistan dưới thời Taliban cầm quyền sẽ ra sao
Liệu cuộc sống dưới sự cầm quyền của Taliban có giống như trước đây không khi Afghanistan đã là một xã hội dân sự trong 2 thập kỷ qua.
Phụ nữ đảm nhận các vị trí công ở khắp nơi; điện thoại di động và truyền thông xã hội đang rất phổ biến.
Các tay súng Taliban đứng gác trước Văn phòng Thống đốc tỉnh Herat. Ảnh: AFP/Getty Images
Taliban đã tiếp quản Afghanistan với tốc độ chóng mặt. Chỉ trong vài tuần, nhóm chiến binh đã càn quét từ tỉnh này sang tỉnh khác cho đến khi bao vây thủ đô Kabul vào rạng sáng 15/8, buộc Tổng thống Ashraf Ghani rời đất nước, mở đường cho cuộc chuyển giao quyền lực.
Mặc dù Taliban đã đưa ra các tuyên bố đảm bảo “quá trình chuyển đổi được hoàn thành một cách an toàn, không gây nguy hiểm đến tính mạng, tài sản và danh dự của bất kỳ ai”, nhưng mối lo sợ vẫn hiển hiện với hàng triệu người Afghanistan.
Hàng nghìn thường dân đang tìm cách chạy trốn, có thể gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo. Những người ở lại thì lo sợ sự quay trở lại của chế độ Hồi giáo cực đoan mà Taliban từng áp đặt. Đã có những thông tin cho thấy trên đường tiến quân, chiến binh Taliban đã đóng cửa các trường học nữ sinh, cấm điện thoại thông minh ở một số nơi và buộc các nam thanh niên phải gia nhập hàng ngũ của họ.
Các quy tắc Hồi giáo hà khắc có thể được thiết lập trở lại và hai thập kỷ với những tiến bộ khó khăn giành được cho phụ nữ và xã hội dân sự ở Afghanistan có thể biến mất.
Trẻ em ngủ la liệt trên đất tại trại sơ tán ở công viên Shahr-e-Naw Park, Kabul, Afghanistan, ngày 14/8, khi Taliban bao vây thủ đô. Ảnh: Daily Mail
Taliban là ai?
Taliban, lần đầu tiên lên nắm quyền ở Afghanistan vào những năm 1990, đã được thành lập bởi các chiến binh du kích (Mujahideen) từng tham gia cuộc chiến với chính phủ Cộng hòa Dân chủ Afghanistan được Liên Xô hậu thuẫn trong thập niên 1980. Lực lượng này nhận được sự hỗ trợ của CIA (Cục Tình báo trung ương Mỹ) và các cơ quan tình báo Pakistan. Hầu hết các thành viên của họ là người Pashtun, nhóm dân tộc lớn nhất trong cả nước. Tên Taliban có nghĩa là “những sinh viên ở Pashto”.
Người sáng lập Mohammad Omar, vốn là một chỉ huy trong cuộc chiến tranh Afghanistan, bắt đầu phát động phong trào Taliban vào năm 1994 nhằm đảm bảo an ninh cho thành phố Kandahar ở phía đông nam, nơi bị ảnh hưởng bởi tội phạm và bạo lực. Ban đầu tầm nhìn về công lý của Taliban đã giúp họ gây dựng sức mạnh. Ông Kamran Bokhari thuộc Viện Newlines (Mỹ), một tổ chức tư vấn về chính sách đối ngoại, cho biết: “Vào thời điểm đó, mọi người thực sự muốn luật pháp và trật tự, điều đã không tồn tại”.
Trưởng đoàn đàm phán Taliban, Mohammad Abbas Stanikzai (lề phải) tại cuộc đàm phán ở Doha, Qatar. Ảnh: Al Jazeera
Vào mùa thu năm 1996, Taliban chiếm được Kabul và tuyên bố Afghanistan là một tiểu vương quốc Hồi giáo. Taliban áp đặt một chế độ cai trị hà khắc. Phụ nữ hầu như không có quyền, bị cấm đi học và buộc phải mặc quần áo che toàn bộ cơ thể. Âm nhạc và các hình thức truyền thông khác bị cấm.
Hệ tư tưởng của Taliban tương tự như hệ tư tưởng của al-Qaeda, mặc dù lợi ích của họ chỉ giới hạn ở việc cai trị Afghanistan. Các thủ lĩnh Taliban khi đó đã dung túng cho Osama bin Laden và các thành viên al-Qaeda khác tham gia vào vụ khủng bố 11/9/2001. Vào cuối tháng 7/2015, chính phủ Afghanistan xác nhận rằng thủ lĩnh Omar đã chết vào tháng 4/2013 tại Karachi, Pakistan.
Video đang HOT
Xem video Taliban phóng thích tù nhân ở căn cứ Bagram gần Kabul ngày 14/8: (Nguồn: Daily Mail)
Taliban đã lấy lại sức mạnh như thế nào?
Sau khi bị lật đổ, lực lượng của Taliban phân tán khắp nơi. Một số thủ lĩnh ẩn náu ở Pakistan, nơi họ bắt đầu củng cố sức mạnh.
Các chiến binh cũng bổ sung vào hàng ngũ của họ thông qua một chiến dịch gây sợ hãi và bạo lực. Những người nhập ngũ vào lực lượng cảnh sát hoặc quân đội quốc gia bị ám sát. Trí thức, nhà báo, nhân vật truyền thông và những người khác đại diện cho bộ mặt trẻ của xã hội dân sự Afghanistan cũng trở thành mục tiêu tấn công.
Taliban được tài trợ từ nhiều nguồn khác nhau, một số đến từ hoạt động buôn bán thuốc phiện, ma túy, hoặc các hoạt động tội phạm khác như buôn lậu. Họ đánh thuế và tống tiền các trang trại và doanh nghiệp. Lực lượng này cũng nhận được sự tài trợ của các nhóm ủng hộ hoạt động của họ.
Một chiến binh Taliban ngồi trên xe chiếm được của Quân đội Quốc gia Afghan (ANA) tại tỉnh Laghman ngày 14/8. Ảnh: D.M
Mục tiêu của Taliban là gì?
Các chuyên gia cho biết, mục tiêu của Taliban rất đơn giản: Giành lại những gì đã mất vào đầu những năm 2000.
“Họ muốn các tiểu vương quốc Hồi giáo của họ trở lại nắm quyền lực”, Robert Crews, một chuyên gia về Afghanistan tại Đại học Stanford (Anh) nói và cho biết thêm: “Họ muốn áp đặt tầm nhìn của họ về luật Hồi giáo. Họ không muốn có quốc hội, không muốn nền chính trị bầu cử. Họ có một tiểu vương và hội đồng các mullah, và đó là tầm nhìn mà họ thấy là tốt nhất cho đạo Hồi”.
Hiện tại, dường như không có một thủ lĩnh nổi bật duy nhất của Taliban, nhưng nhóm này có thể có một số thủ lĩnh chính.
X
Người Afghanistan trong một trại sơ tán ở Kabul. Ảnh: Getty Images
Taliban sẽ cai trị ra sao?
Liệu cuộc sống dưới sự cai trị của Taliban có giống như trước đây hay không thì vẫn chưa rõ ràng. Các nhà quan sát cho rằng, nhóm này có thể sẽ ép buộc phụ nữ ở nhà, chấm dứt nền giáo dục hoà đồng giới tính và thiết lập một xã hội với luật Hồi giáo là trung tâm.
Nhưng Afghanistan là một xã hội dân sự đã phát triển trong hai thập kỷ qua, một xã hội mà trước đây chưa từng tồn tại. Phụ nữ đã đảm nhận các vị trí công không chỉ ở Kabul mà còn ở các thành phố nhỏ hơn. Điện thoại di động và phương tiện truyền thông xã hội là phổ biến. Các chuyên gia đặt câu hỏi liệu Taliban có thể điều hành một cộng đồng đã thay đổi như vậy hay không.
Phụ nữ Afghanistan đi bầu cử ở Herat vào tháng 9/2019. Ảnh: AFP/Getty Images
“Có rất nhiều người đã kết nối tốt hơn với thế giới thông qua mạng xã hội và nói: ‘Này, tại sao chúng ta không thể có một cuộc sống như vậy?’”, chuyên gia Crews đặt câu hỏi: “Họ sẽ làm gì với một xã hội tin vào đa nguyên và không tin vào độc quyền quyền lực? Bạo lực của Taliban sẽ làm câm lặng những tiếng nói đó ở mức độ nào?”
Trong khi đó, mối lo ngại đang nổi lên đối với các nước láng giềng là một cuộc di cư của những người tị nạn Afghanistan có thể bao gồm những kẻ khủng bố và người ly khai Uyghur. Taliban có thể cho phép các nhóm như al-Qaeda hồi sinh huấn luyện và hoạt động từ đó.
Bước tiến của Taliban đã khiến Thổ Nhĩ Kỳ sẵn sàng phong tỏa biên giới phía đông với Iran nhằm ngăn làn sóng người chạy trốn khỏi Afghanistan. Thổ Nhĩ Kỳ là nơi có dân số tị nạn lớn nhất thế giới và khi hàng chục nghìn người Afghanistan theo bước chân của người Syria và Iraq, lòng hiếu khách của họ đã trở nên nguội lạnh. Tổng thống Recep Tayyip Erdogan tuần trước cho biết ông có thể gặp các thủ lĩnh Taliban.
Taliban kiểm soát Afghanistan sau 20 năm nuôi mộng hồi sinh quyền lực
Sau khi bị lật đổ năm 2001, lực lượng Taliban vẫn luôn tìm cách chống lại chính phủ Afghanistan và chờ thời cơ hồi sinh quyền lực.
Taliban giành quyền kiểm soát phần lớn Afghanistan, tuyên bố kế hoạch lập Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan (Ảnh: Getty).
Lực lượng Taliban ngày 15/8 tuyên bố cuộc chiến ở Afghanistan đã kết thúc sau 20 năm. "Chúng tôi sẵn sàng đối thoại với tất cả các nhân vật của chính quyền cũ và đảm bảo họ có được sự bảo vệ cần thiết. Tôi cho rằng, các lực lượng nước ngoài không nên lặp lại sai lầm ở Afghanistan một lần nữa", người phát ngôn Taliban Mohammad Naeem nói với hãng tin Al-Jazeera.
Tuyên bố được đưa ra sau khi Taliban giành quyền kiểm soát hầu hết lãnh thổ Afghanistan, chiếm dinh tổng thống và công bố kế hoạch lập "Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan". Cuộc chiến mà người phát ngôn Taliban đề cập đến là cuộc chiến kéo dài suốt 20 năm qua giữa lực lượng này với chính quyền được các nước phương Tây hậu thuẫn nhằm khôi phục quyền lực đã mất.
Taliban là ai?
Taliban kiểm soát Afghanistan từ năm 1995 trước khi bị lật đổ năm 2001 (Ảnh: Reuters).
Taliban vốn là một phong trào Hồi giáo được thành lập ở miền nam Afghanistan bởi thủ lĩnh có tên Mullah Mohammad Omar. Ban đầu, lực lượng này được phương Tây tài trợ với mục đích chống lại lực lượng Liên Xô tại Afghanistan.
Sau khi quân đội Liên Xô rút đi, Taliban bắt đầu kiểm soát Afghanistan từ năm 1995. Tuy nhiên, Taliban đã nhanh chóng bị lật đổ vào năm 2001 khi Mỹ cho rằng Taliban nương náu cho trùm khủng bố al-Qaeda Osama bin Laden để lên kế hoạch cho vụ tấn công khủng bố kinh hoàng 11/9 ở Mỹ.
Taliban đã từ chối đề nghị của Mỹ bàn giao bin Laden, do vậy, quân đội Mỹ đã nhanh chóng lật đổ chính quyền của Mullah Omar và lập ra một chính phủ do phương Tây hậu thuẫn. Cũng kể từ đó, Mỹ và các đồng minh rơi lún sâu vào cuộc chiến ở Afghanistan, chi hàng chục tỷ USD để hỗ trợ duy trì an ninh ở quốc gia Trung Nam Á này trước nguy cơ trỗi dậy của chủ nghĩa khủng bố.
Trong khi đó, Mullah Omar và các thủ lĩnh khác của Taliban đã chạy sang Pakistan lánh nạn và lập một chiến dịch nổi dậy nhằm giành lại quyền lực đã mất.
Trong suốt 20 năm, Taliban vẫn duy trì bộ máy nhà nước riêng với tên gọi Nhà nước Hồi giáo Afghanistan, có cờ riêng. Taliban có một hội đồng lãnh đạo gồm 26 thành viên, hoạt động như một nội các có vai trò đưa ra quyết định và giám sát 13 ủy ban.
Tháng 2/2020, Mỹ và Taliban đã ký kết một thỏa thuận lịch sử, trong đó đưa ra thời hạn 14 tháng để Mỹ rút toàn bộ lực lượng khỏi Afghanistan. Tuy vậy, khi Mỹ và các lực lượng đồng minh bắt đầu rút đi từ cuối tháng 5 năm nay, các cuộc hòa đàm giữa Taliban và chính phủ Afghanistan nhằm chấm dứt nội chiến không đạt được nhiều tiến triển.
Taliban muốn gì?
Dù bị thất thế năm 2001, nhưng suốt 20 năm qua, Taliban đã không ngừng mở rộng quyền kiểm soát lãnh thổ Afghanistan và không che giấu kế hoạch lật đổ chính quyền một lần nữa.
Quy mô lực lượng của Taliban hiện nay được cho là lớn mạnh nhất kể từ năm 2001. Theo ước tính mới đây của NATO, Taliban có tới 85.000 tay súng thường trực.
Taliban muốn khôi phục quyền lực ở Afghanistan, khôi phục đạo luật Hồi giáo hà khắc (Ảnh minh họa: Reuters).
Mục đích của lực lượng này là khôi phục đạo luật Hồi giáo Sharia tại Afghanistan, những người không thể rời Afghanistan sau khi Taliban giành quyền kiểm soát sẽ phải tuân thủ một lối sống mà họ chưa từng trải qua hai thập niên qua. Đạo luật này có những quy định như cấm xem truyền hình, âm nhạc, cấm trẻ em gái đến trường, buộc phụ nữ phải đeo khăn trùm đầu, che mặt.
Trong các cuộc hòa đàm những năm gần đây, các thủ lĩnh Taliban cam kết với phương Tây rằng, phụ nữ Afghanistan sẽ được hưởng bình quyền, trong đó được phép làm việc tại công sở, được học tập. Đầu năm nay, Taliban tuyên bố họ muốn lập ra một hệ thống Hồi giáo đưa ra các quy định về quyền của phụ nữ và phù hợp với truyền thống văn hóa cũng như các quy tắc tôn giáo. Tuy vậy, mới đây, một nhóm tay súng Taliban đã tiến vào văn phòng của một ngân hàng ở Kandahar, yêu cầu 9 nữ nhân viên ở đây rời đi, yêu cầu họ không được đi làm trở lại, và có thể chọn họ hàng là nam giới thay thế.
Taliban lấy nguồn tài chính từ đâu và được ai công nhận?
Theo Sky News , Taliban có nhiều nguồn thu khác nhau, trong đó có nguồn thu từ thuế tại những khu vực mà họ kiểm soát ở Afghanistan. Ngoài ra, lực lượng này cũng nhận tài trợ từ những người ủng hộ.
Lần cuối cùng Taliban giành quyền lực ở Afghanistan vào những năm 1990, chỉ có 4 nước công nhận Taliban là Pakistan, Turkemnistan, Ả rập Xê út và Các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất. Hầu hết các nước không công nhận Taliban, còn Mỹ và Liên Hợp Quốc đã áp các lệnh trừng phạt tổ chức này. Tuy nhiên, một số nước như Trung Quốc phát đi tín hiệu rằng, họ có thể công nhận Taliban là một thể chế hợp pháp.
Biden được yêu cầu đưa quân trở lại Afghanistan Lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện McConnell chỉ trích chính sách Afghanistan của Tổng thống Biden, yêu cầu ông đưa quân quay lại nước này. "Tổng thống Biden nên lập tức cam kết hỗ trợ nhiều hơn nữa cho các lực lượng Afghanistan, bắt đầu bằng hoạt động yểm trợ hỏa lực trên không tầm gần sau ngày 31/8. Nếu không,...