6 yếu tố định hình thế trận xung đột ở Ukraine đầu năm 2023

Từ thời tiết lạnh giá đến sự hỗ trợ của phương Tây, đây là những yếu tố sẽ giúp xác định liệu Kiev và Moskva có thể duy trì đà chiến trường hay không.

Khi chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine bước sang một năm nữa, giai đoạn vài tháng sắp tới sẽ đem đến những manh mối quan trọng về việc liệu các lực lượng của Nga và quân đội Ukraine sẽ giữ thế trận thế nào trên chiến trường. Trong bối cảnh khả năng kết thúc chiến dịch vẫn xa vời, dưới đây là 6 yếu tố lớn sẽ ảnh hưởng đến quỹ đạo của cuộc chiến này trong những tháng đầu năm 2023.

Thời tiết

Xe tăng của Ukraine, cũng giống như của Nga, đều khó khăn di chuyển trên nền đất lầy lội. Ảnh: WSJ

Hiện giờ vẫn là mùa bùn lầy ở Ukraine. Nhiệt độ đã giảm xuống dưới mức đóng băng nhưng chưa đủ để làm cứng mặt đất. Các phương tiện phải vật lộn để di chuyển, nếu không đi trên những con đường trải nhựa. Trên phần lớn chiến tuyến chia tách lực lượng Nga và Ukraine, nhịp độ giao tranh đã chậm lại.

Khi nhiệt độ hạ thấp hơn nữa khiến mặt đất đông cứng lại có thể sẽ chứng kiến hai bên gia tăng đụng độ. Yếu tố này có thể ngả vì phía Ukraine, bên đã chứng tỏ mình có khả năng điều động quân sự nhanh hơn, mặc dù nó cũng sẽ gây khó khăn hơn cho các lực lượng để tiến công sâu hơn cũng như là bảo vệ các vị trí mới giành được.

Các lực lượng Ukraine, được hỗ trợ bởi các thiết bị hiện đại hoạt động bất chấp thời tiết lạnh giá, do Canada và các nước khác cung cấp, dường như được trang bị tốt hơn cho mùa Đông so với binh sĩ Nga. Đường tiếp tế của Ukraine ngắn hơn và quân đội Ukraine đang luân phiên ra vào tiền tuyến, cho phép họ nghỉ ngơi và hồi phục sức khỏe. Họ cũng tỏ ra có động lực cao hơn lực lượng Nga.

Tuy nhiên, nếu thời tiết lạnh giúp ích cho những người lính Ukraine ở tiền tuyến, thì nó sẽ khiến cuộc đấu tranh của những người dân thường Ukraine trở nên khó khăn hơn khi Nga tiếp tục bắn phá cơ sở hạ tầng năng lượng. Nhưng trong lịch sử, những vụ đánh bom như vậy hiếm khi biến thành thành công trên chiến trường và nỗ lực chiến đấu của Ukraine không phụ thuộc vào ngành sản xuất vũ khí quốc gia.

Mặt trận Bakhmut

Nỗ lực của Nga nhằm chiếm thành phố Bakhmut ở vùng Donetsk đã được coi là có tầm quan trọng về mặt tâm lý hơn là ý nghĩa chiến lược của nó. Thất bại sẽ đẩy các lực lượng Ukraine rút lui đến các vị trí cao hơn, dễ phòng thủ hơn nhưng sẽ là phần thưởng về mặt tuyên truyền cho Nga.

Thành phố này vẫn là một trong số ít khu vực mà các lực lượng Nga đang cố gắng tiến lên, song quá trình họ không ngừng tấn công các vị trí quân sự và dân sự của Ukraine trong những tháng gần đây chỉ mang lại những bước tiến tối thiểu mà lại dẫn đến thương vong rất cao.

Binh sĩ Ukraine hoạt động tại Bakhmut. Ảnh: WSJ

Một ghi nhận của Wall Street Journal từ chiến trường Bakhmut cho biết các lực lượng Ukraine báo cáo rằng pháo binh Nga gần đây đã bắn chậm lại, có thể là do sắp hết đạn dược.

Bakhmut có tầm quan trọng về mặt chính trị đối với ba chủ thể chính ở Moskva. Đối với Tổng thống Vladimir Putin, việc chiếm được thành phố sẽ cho phép ông tuyên bố rằng Nga đang thực hiện tốt lời cam kết của mình đối với khu vực Donbass. Đối với Yevgeny Prigozhin, chủ tập đoàn quân sự tư nhân Wagner đang tham gia vào cuộc chiến ở Ukraine, điều đó sẽ giúp củng cố thêm tuyên bố của ông rằng ông đang điều hành lực lượng chiến đấu tốt nhất của đất nước Nga. Bước thành công đó cũng sẽ giúp Tướng Sergei Surovikin, chỉ huy quân sự mới của Nga tại Ukraine, biện minh cho quyết định rút quân hồi tháng trước khỏi thành phố Kherson ở miền Nam Ukraine là nhằm điều động đến những nơi khác.

Ông Mykola Bielieskov, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc gia có trụ sở tại Kiev, nói rằng việc Nga tập trung vào Bakhmut cho thấy những cân nhắc chính trị đang chi phối quyết định về các mục tiêu quân sự.

Bộ Quốc phòng Anh tuần trước đã chỉ ra rằng phần lớn cuộc giao tranh ở Bakhmut diễn ra ở vùng đất trống ở phía Đông thành phố. Nếu giao tranh di chuyển vào khu vực đô thị, điều đó có thể sẽ có lợi cho bộ binh được đào tạo bài bản của Ukraine, hơn là lực lượng dự bị của Nga.

Thế tấn công của Ukraine

Hầu hết các nhà phân tích quân sự tin rằng Ukraine vẫn giữ được phần lớn thế chủ động chiến lược trong xung đột, sau khi nước này giành lại những vùng lãnh thổ quan trọng do Nga nắm giữ. Họ tin rằng Ukraine sẽ muốn tiếp tục tấn công trong mùa Đông này và nếu có thể sẽ đẩy lùi lực lượng Nga.
Nhà nghiên cứu Bielieskov nhận xét rằng thời điểm xảy ra những bước tiến tiếp theo là không quan trọng. “Nếu chúng ta có năng lực và nếu cơ hội mở ra vào mùa đông này, chúng ta có thể làm điều ngay bây giờ. Còn nếu phải đợi đến mùa xuân, có lẽ chúng ta sẽ đợi đến khi đó”, ông nói.

Giới phân tích cho biết có hai hướng rõ ràng cho các cuộc tấn công của Ukraine. Đầu tiên là nhắm vào một tuyến đường chiến lược giữa các thành phố Svatove và Kreminna ở vùng Lugansk, nối với đường cao tốc quan trọng R-66. Vụ thứ hai sẽ nhằm vào các thành phố Melitopol và Berdyansk ở vùng Zaporozhye về phía Nam. Đạt được mục tiêu này sẽ giúp cắt đứt các tuyến tiếp tế và liên lạc chính giữa Nga và Crimea.

Các quân nhân Ukraine tập trận gần biên giới Belarus. Ảnh: Reuters

Thế phòng thủ của Nga

Ukraine ước tính mặt trận với Nga đã thu hẹp từ khoảng 1.100km xuống còn khoảng 900km, trong đó khoảng 400km được tạo thành từ các tuyến đường thuỷ. Các hướng tấn công có thể xảy ra của Ukraine sẽ hiển hiện rõ hơn đối với Nga.

Các lực lượng của Moskva đã đào chiến hào để bảo vệ phần lớn mặt trận và xa hơn nữa là đến Crimea. Nga thậm chí còn đào hào ở các bãi biển Crimea để ngăn chặn những cuộc đổ bộ của Ukraine. Các đội hình đang được xây dựng theo chiều sâu.

Theo ông Bielieskov, các khu vực rộng lớn mà lực lượng Nga đang đào xới cho thấy Moskva đang chuẩn bị cho bất kỳ tình huống bất ngờ nào có thể xảy ra. Nhưng phía Ukraine có thể căn chỉnh để lập kế hoạch chi tiết và thực hiện một chiến dịch tấn công cổ điển với quy mô thích hợp.

Nhiều chuyên gia quân sự cho biết mục tiêu hiện tại của Nga, ngoại trừ Bakhmut và một số khu vực khác, dường như đã bị rút gọn lại để không bị đánh bại. Ông Michael Clarke, Giáo sư nghiên cứu quốc phòng tại Đại học King’s College London, cho biết Nga dường như hy vọng một diễn biến quan trọng nào đó sẽ xảy ra, chẳng hạn như phương Tây không còn hỗ trợ trong giai đoạn mùa đông lạnh cóng hoặc Mỹ suy giảm ủng hộ khi sức ảnh hưởng của Đảng Cộng hòa tăng lên.

“Nhưng tất nhiên, rất có thể sẽ xảy ra điều gì đó đối với phía Nga, điều thậm chí còn tồi tệ hơn cả”, ông Clarke nói, đề cập đến khả năng các nước láng giềng của Nga có thể giảm mức độ ủng hộ Moskva.

Thế tấn công của Nga

Giới chức cấp cao của Ukraine gần đây đã nói rằng Nga đang chuẩn bị cho những vụ tấn công lớn hơn nữa ở Ukraine, lên kế hoạch kết hợp một nửa trong số 300.000 quân dự bị chưa được gửi ra mặt trận với các đơn vị hiện có để tiến hành một cuộc tấn công vào đầu năm tới. Chính quyền Kiev nghi ngờ một cuộc tấn công tiếp theo sẽ xảy ra từ lãnh thổ nước láng giềng Belarus và hướng về thủ đô Kiev.

Trong khi đó, các nhà phân tích phương Tây bày tỏ hoài nghi vào viễn cảnh lực lượng dự bị có thể đạt được những bước tiến mà các binh sĩ được đào tạo bài bản hơn đã không đạt được vào đầu năm nay. Các nhà phân tích cho biết những lời cảnh báo của Ukraine có thể nhằm mục đích hạ thấp những gì quân đội Nga đã thể hiện cho đến nay, cũng như nhằm gây áp lực lên các đối tác phương Tây để tiếp tục cung cấp vũ khí và đạn dược cho Kiev.

Giáo sư nghiên cứu chiến lược Phillips O’Brien tại Đại học St. Andrews ở Scotland cho biết ông nghi ngờ kịch bản Nga mở cuộc tấn công tổng lực từ Belarus vào Kiev có thể sẽ sớm xảy ra. “Sẽ cần lên kế hoạch kỹ và tập hợp lực lượng”, ông nói.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu tại một cuộc họp chung của Quốc hội Mỹ ngày 21/12/2022. Ảnh: AFP/TTXVN

Các sự kiện bên ngoài Ukraine

Nếu Tổng thống Nga đang hy vọng sự ủng hộ của phương Tây dành cho Kiev sẽ dao động, thì điều đó vẫn chưa xảy ra. Chuyến thăm của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tới Washington mới đây đã chứng tỏ rằng sự hỗ trợ của Mỹ dành cho Ukraine vẫn vững chắc. Cho đến nay, sự hỗ trợ từ các chính phủ châu Âu dường như vẫn được duy trì ngay cả khi nền kinh tế của họ bị suy yếu dưới sức nặng của giá năng lượng tăng cao.

Nằm trong gói viện trợ mới nhất của Washington là một khẩu đội phòng không Patriot. Hệ thống được mệnh danh là “lá chắn thép” này sẽ giúp bảo vệ lưới điện của Ukraine và các cơ sở hạ tầng khác, vốn bị tấn công dồn dập bằng máy bay không người lái và tên lửa từ tháng 10 đến nay. Tuy nhiên, binh sĩ Ukraine cần được huấn luyện để sử dụng Patriot. Điều đó có nghĩa là nó có thể không được đưa vào sử dụng cho đến mùa xuân 2023.

Ông Mykola Bielieskov đánh giá quyết định cung cấp tên lửa Patriot cho thấy bước thay đổi mô hình của phương Tây, từ đưa ra phản ứng sau những diễn biến trên thực địa thành đi trước tình hình.

Một số nhà lãnh đạo tiếp tục nói về các điều kiện để các bên đạt được hòa bình. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết phương Tây nên đảm bảo an ninh cho Nga như một phần của bất kỳ cuộc đàm phán nào nhằm chấm dứt chiến tranh ở Ukraine. “Hoà bình cần đàm phán. Đầu tiên và quan trọng nhất là đảm bảo cho Ukraine về sự toàn vẹn lãnh thổ và an ninh lâu dài của nước này. Nhưng cũng không thể bỏ quên Nga vì nước này sẽ là một bên tham gia hiệp ước đình chiến hoặc hòa bình đó”, ông Macron phát biểu.

Dù vậy, khả năng Kiev và Moskva đi đến bàn đàm phán hòa bình dường như còn lâu mới xảy ra, do sự bất đồng giữa hai bên. Tổng thống Zelensky nói rằng mục tiêu của Ukraine là giành lại tất cả lãnh thổ đã mất kể từ năm 2014, trong khi Tổng thống Putin đưa ra những tham vọng lớn và mô tả cuộc xung đột ở Ukraine như một phần của cuộc đấu tranh lâu dài giữa Nga và phương Tây.