2000 ngày đầu đời quyết định tương lai trẻ

Những gì trải qua trong 2.000 ngày đầu tiên của cuộc đời (tức 5 năm đầu đời) có ảnh hưởng lâu dài, thậm chí là vĩnh viễn đến sức khỏe và kiến trúc não bộ của một đứ.a tr.ẻ sau này.

Các nhà khoa học tại ĐH Washington đã thực hiện nghiên cứu kéo dài hàng chục năm trên một nhóm người trong khoảng thời gian họ mới chỉ là phôi thai đến khi trưởng thành và kết quả cho thấy 2.000 ngày đầu đời của một con người (gồm cả 9 tháng trong bụng mẹ) có vai trò quyết định mọi thứ trong tương lai, từ cân nặng, nguy cơ mắc tiểu đường, tim mạch khi về già cũng như tuổ.i thọ.

Bởi vậy, việc trẻ cao lớn hay thấp còi không hoàn toàn phụ thuộc vào gen di truyền của bố mẹ như nhiều người vẫn nghĩ mà đó chỉ là yếu tố tạo nên tố chất ban đầu cho trẻ. Thực tế, quá trình nuôi dưỡng trẻ 5 năm đầu đời có ý nghĩa vô cùng quan trọng với sự phát triển của trẻ, nhất là về chiều cao.

Nhiều điểm tới hạn nguy hiểm

Nhóm nghiên cứu tin rằng có một chuỗi các giai đoạn tới hạn trong sự phát triển của trẻ. Nếu ở mỗi thời điểm đó các điều kiện không đủ đáp ứng, trục trặc có thể xảy ra. Nhiều điểm tới hạn nguy hiểm này xuất hiện khi trẻ còn trong bụng mẹ. Chẳng hạn, mẹ đói dinh dưỡng khiến trẻ nhẹ cân và nhau thai kém hoạt động, trong khi thuố.c l.á, stress, rượu có thể gây hại lâu dài.

Con người được sinh ra với 100 tỷ tế bào thần kinh trong não bộ, nhưng những sự liên kết giữa chúng không tự nhiên mà được sắp xếp đúng chỗ. Trong 5 năm đầu đời, não của trẻ nhanh chóng đưa ra các kết nối thần kinh này. Các sợi trục thần kinh liên kết với nhau như một “siêu xa lộ”, thể hiện hình ảnh chất trắng, chiếm 1/3 não bộ của một trẻ 9 tháng tuổ.i và 2/3 não bộ của trẻ 5 tuổ.i.

Nhiều trục trặc sức khỏe có thể xuất phát từ sự kém phát triển trong tử cung. Chẳng hạn, một đứ.a b.é nhẹ cân khi chào đời thường có tỷ lệ mắc bệnh tim về sau cao hơn. Trung bình, một em bé nặng chưa đầy 2,5kg thì có nguy cơ chế.t về bệnh tim cao gấp đôi so với một bé có cân nặng tốt. Người ta cũng cho rằng, khi thức ăn trong tử cung thiếu hụt, bộ não của trẻ sẽ bị xói mòn, khiến trái tim trở nên yếu ớt. Mầm mống của bệnh tiểu đường cũng xuất hiện từ trước khi sinh.

Các nhà khoa học khẳng định, rất nhiều những ảnh hưởng sớm này “đã ăn sâu bám rễ” không thể đảo ngược về sau và chìa khóa để con khỏe mạnh là đảm bảo phụ nữ phải ăn uống tốt suốt cuộc đời họ. Đó là việc xây dựng một cơ thể nơi bào thai có thể sống. Em bé sẽ sống nhờ cơ thể mẹ, chứ không phải những bữa ăn mà người mẹ có khi mang thai.

Tác động… vĩnh viễn

Kết quả tổng điều tra dinh dưỡng quốc gia công bố năm 2011 cho thấy, Việt Nam có 7 triệu tr.ẻ e.m dưới 5 tuổ.i nhưng cứ 3 trẻ thì có 1 trẻ bị thấp còi (chiếm 27,5%). Nguyên nhân khiến trẻ bị thấp còi, theo bà Lotta Sylwander – Trưởng đại diện Quỹ nhi đồng Liên Hiệp Quốc, là hậu quả không thể thay đổi được do tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng thường xuyên trong 2.000 ngày đầu đời của trẻ và hình thành từ khi sinh ra đến khi trẻ 5 tuổ.i, đặc biệt là quãng thời gian trước 2 tuổ.i.

Hậu quả đó tác động lên sự phát triển của trẻ là vĩnh viễn, nghĩa là trẻ không bao giờ có khả năng học tập, hay gặt hái được những thành tựu như những em được nuôi dưỡng thích hợp trong những năm đầu đời. Sự thiếu hụt này bắt nguồn từ việc trẻ không được bú sữa mẹ ngay sau khi sinh, không được chăm sóc đúng cách…

Việc nuôi dưỡng trẻ hợp lý trong 5 năm đầu đời đóng vai trò quan trọng đối với sự sống còn, cải thiện tăng trưởng, phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Tại Việt Nam, kết quả điều tra năm 2011 cho thấy, chỉ có hơn 60% trẻ được bú sớm trong vòng 1 giờ đầu sau sinh chưa đến 1/5 trẻ sơ sinh được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Chính vì vậy, đây là một nguyên nhân quan trọng góp phần làm gia tăng tỉ lệ trẻ suy dinh dưỡng thể thấp còi.

Thậm chí có cả dữ liệu về những tr.ẻ e.m có biến thể di truyền gây béo phì từ khi chúng còn là bào thai 18 tuần đến bây giờ là những đứ.a tr.ẻ 21 tuổ.i. Và những gì các nhà khoa học tìm thấy là nếu những trẻ này được nuôi bằng sữa mẹ từ 3 – 6 tháng thì chúng hoàn toàn có thể quét sạch các tác nhân bất lợi của biến thể gen đó.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Duy Khê, Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ và tr.ẻ e.m (Bộ Y tế) cũng cho rằng, giải pháp nhằm cung cấp cho trẻ nguồn dinh dưỡng đầy đủ là trẻ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, sau đó ăn bổ sung hợp lý nhưng vẫn duy trì bú mẹ đến 24 tháng tuổ.i hoặc lâu hơn. Việc nuôi con bằng sữa mẹ là phương pháp nuôi dưỡng tự nhiên và tối ưu nhất đối với sự phát triển của trẻ nhỏ, là biện pháp có thể tác động nhiều nhất đến sự sống còn trong 2 năm đầu đời của trẻ.

Khuyến khích chứ không ép buộc trẻ

Các nhà nghiên cứu lưu ý, trong vòng 2.000 ngày đầu đời của trẻ, sau giai đoạn bú sữa mẹ hoàn toàn thì trẻ cần được cho ăn bổ sung dinh dưỡng đúng cách để có đầy đủ chất cho sự phát triển. Giai đoạn cho trẻ ăn bổ sung thì người lớn nên cho trẻ ăn từ từ, kiên nhẫn, chỉ nên khuyến khích trẻ ăn chứ không nên ép buộc trẻ. Cần có các biện pháp khích lệ để trẻ thích thú với việc tập ăn bằng cách kết hợp nhiều loại thức ăn, mùi vị khác nhau.

Quá trình cho trẻ ăn cần chú ý đến khẩu vị và sở thích của trẻ. Việc ép buộc trẻ ăn thường khiến trẻ ăn ít đi, thậm chí còn sợ hãi việc ăn uống dẫn đến từ chối ăn. Cha mẹ cũng cần chú ý đến chế độ ăn của trẻ, khi cho ăn cần tăng dần độ đậm đặc của thức ăn và đa dạng thức ăn. Thậm chí, có thể cho trẻ ăn những thứ trẻ có thể cầm được ngay từ khi trẻ 8 tháng tuổ.i.

Nhiều người nghĩ cho trẻ ăn thức ăn rắn sớm sẽ ảnh hưởng không tốt đến hệ tiêu hóa của trẻ, nhưng ít ai biết là việc chậm cho trẻ ăn thức ăn rắn (sau 8-10 tháng) sẽ tăng nguy cơ gặp nhiều khó khăn trong việc nuôi dưỡng trẻ sau này. Trẻ sẽ ăn ít nhóm thức ăn hơn và gặp nhiều vấn đề về ăn uống khi lên 7 tuổ.i. Và để cải thiện chiều cao cho trẻ thì can thiệp dinh dưỡng cho trẻ ít nhất cần 4 lĩnh vực để giảm thấp còi, đó là các chương trình vi chất dinh dưỡng điều trị suy dinh dưỡng cấp tính trầm trọng hỗ trợ cộng đồng nuôi con bằng sữa mẹ và cho trẻ ăn bổ sung.

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn đề nghị, tất cả các bậc cha mẹ nên dành ít nhất 20 phút mỗi ngày để đọc sách cùng con cái và chơi cùng chúng ít nhất 30 phút/ngày mà không cần sử dụng một thiết bị nào như ĐTDĐ hay máy tính. Tr.ẻ e.m học hỏi được rất nhiều thông qua các trò chơi và điều quan trọng là các bậc cha mẹ phải tham gia với trẻ trong quá trình chơi.

Tất cả các khía cạnh phát triển của một con người đều ảnh hưởng bởi trò chơi, đặc biệt là ngôn ngữ, học tập và các kỹ năng vận động. TV và iPad cũng là hình thức giải trí nhưng không cung cấp sự tương tác cho một đứ.a tr.ẻ cần học ngôn ngữ và các kỹ năng xã hội. Có một số điều trong cuộc sống mà chỉ phụ huynh mới có thể làm và làm được cho 2.000 ngày đầu tiên của trẻ bằng cách đọc, chơi và tương tác với con.

Theo plxh