Xử trí và phòng ngộ độc khí than khi sưởi ấm

Thời tiết miền Bắc và miền Trung đang rét đậm rét hại, người dân tại một số địa phương thường đốt than củi, than hoa… để sưởi ấm. Đây là thói quen nguy hiểm, đã làm nhiều người tử vong.

Thương vong do sưởi than

Những năm gần đây, khi thời tiết chuyển sang mùa đông rất thường gặp những ca ngộ độc do sử dụng than để sưởi ấm. Nguyên nhân thường là nổ máy ôtô, xe máy, đốt than trong phòng ngủ, nhà chật hẹp lại đóng kín cửa, việc cháy sẽ đốt hết khí ôxy, sản sinh ra khí CO gây ngộ độc. Với đặc điểm của khí CO là không màu, không mùi vị nên rất khó nhận biết, nhất là khi đang ngủ.

Mới đây nhất là ngày 11/1/2021 do trời lạnh, bé gái 15 tuổi cùng em họ 13 tuổi ở Quảng Bình mang chậu than nóng vào phòng ngủ sưởi ấm, sáng hôm sau người nhà phát hiện cả 2 bất động trên giường.

2 bé được đưa đi cấp cứu ở bệnh viện huyện, song bé 15 tuổi đã tử vong. Bé 13 tuổi ngộ độc nặng, được chuyển vào Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam – Cuba Đồng Hới, sáng 11/1. Hiện bệnh nhi hôn mê sâu , thở máy, huyết áp tụt, nguy cơ tử vong cao. Bác sĩ xác định, 2 cháu bị ngộ độc khí CO do than sưởi.

Các biểu hiện của ngộ độc khí CO .

Tổn thương do ngộ độc khí CO

Ngộ độc khí than là bệnh cảnh điển hình của thiếu ôxy não, trong khi các tế bào chất xám chỉ huy mọi hoạt động của con người, rất nhạy cảm với tình trạng thiếu ôxy. Vì vậy, khi ngộ độc khí than, các tế bào này sẽ tổn thương trước. Quá trình nhiễm độc khí xảy ra rất nhanh, khi bệnh nhân bắt đầu cảm thấy có điều gì đó “bất thường” cũng là lúc không còn khả năng kháng cự rồi lịm dần. Trường hợp ngộ độc nặng thường sẽ dẫn tới tử vong, trường hợp nhẹ sẽ gây nên những tổn thương não khó hồi phục nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.

Biểu hiện chính khi ngộ độc khí CO

Khởi đầu chỉ là các triệu chứng tản mạn và không đặc hiệu. Nếu ngộ độc nhẹ thường chỉ thấy đau đầu, buồn nôn, chóng mặt, nôn, mệt mỏi… làm người bệnh dễ nhầm với nhiều bệnh khác.

Ngộ độc vừa: Nạn nhân thấy đau ngực, khó tập trung, nhìn mờ, khó thở khi gắng sức nhẹ, mạch nhanh, thở nhanh, hoại tử cơ, thất điều.

Ngộ độc nặng: Thấy đau ngực, hồi hộp, mất định hướng, co giật, hôn mê, rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp, thiếu máu cơ tim, bỏng da, tiểu tiện, đại tiện không tự chủ. Có thể bị ngất, tím ở môi và các đầu ngón tay, ngón chân, khó thở, thở trào bọt hồng. Tay chân sưng đau, nước tiểu sẫm màu, đỏ và ít dần.

Di chứng thần kinh, tâm thần gặp ở nhiều trường hợp ngộ độc CO, sau khi hồi phục người bệnh thay đổi tính cách, giảm trí nhớ, giảm tập trung, liệt nửa người, vận động bất thường, đi đứng khó khăn, cử động chậm, tay chân cứng và run, cơ mặt bị liệt . Những biểu hiện này được gọi là hội chứng thần kinh – tâm thần muộn, chiếm tới 40% trường hợp nạn nhân bị ngộ độc khí CO.

Điều trị cho 1 trường hợp ngộ độc khí than.

Xử trí khi có người bị ngộ độc khí CO

Người bị ngộ độc khí CO thường ở trong phòng đóng kín cửa nhưng có động cơ đang nổ như: xe máy, máy phát điện hoặc bếp than, củi… mà bệnh nhân bất tỉnh cần nghĩ ngay đến ngộ độc khí. Nhanh chóng mở các cửa, khẩn trương đưa nạn nhân ra khỏi khu vực nhiễm độc đưa vào nơi thoáng khí, làm các động tác hô hấp nhân tạo đồng thời chuẩn bị đưa đến cấp cứu ở cơ sở y tế gần nhất để được xử lý và điều trị kịp thời vì khi ngộ độc mức độ CO trên 60% thì tỷ lệ hôn mê và tử vong cao. Cần hết sức chú ý đảm bảo an toàn cho người thực hiện cấp cứu.

Có thể vừa hà hơi thổi ngạt, vừa nhanh chóng chuyển đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí đúng cách và kịp thời.

Phòng tránh ngộ độc

Để phòng tránh ngộ độc khí than, người dân tuyệt đối không được sưởi ấm bằng than củi và đóng kín cửa hoặc sưởi ấm để tắm; hoặc nấu nướng trong không gian kín, kể cả dùng khí gas bởi khi đốt, ôxy trong không khí sẽ tiêu hao dần, khí CO hoặc CO ₂ độc hại sẽ ngày càng tăng. Phản ứng đốt cháy trong điều kiện thiếu ôxy, sẽ hình thành CO ngày càng nhiều.

2 tác động đồng thời này là nguy cơ khiến những người trong phòng kín nhanh chóng tử vong. Thường xuyên kiểm tra thiết bị an toàn của bếp gas, lò sưởi, hệ thống thông hơi. Không đặt máy phát điện ở nơi kín như tầng hầm, nhà để xe hoặc để gần cửa phòng ở. Ở nơi làm việc có khí CO như lò gạch, lò luyện kim, xưởng máy… phải đo nồng độ CO định kỳ và có biện pháp xử lý để nồng độ CO không vượt quá ngưỡng cho phép…

Sưởi ấm an toàn trong những ngày rét đậm

Người dân lưu ý không sưởi ấm bằng bếp than trong phòng đóng kín, vì nguy cơ bị ngộ độc khí rất lớn.

Không đốt than củi để sưởi trong phòng kín - ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Sau khi ghi nhận một số ca bỏng, ngộ độc khí do đốt sưởi bằng than củi gần đây, và trước dự báo của cơ quan khí tượng thủy văn về đợt giá rét tăng cường tại miền Bắc, Bộ Y tế đã có công văn yêu cầu sở y tế các tỉnh, thành phố tăng cường tuyên truyền cảnh báo, hướng dẫn cho người dân các biện pháp phòng, chống rét. Trong đó, đặc biệt cảnh giác với nguy cơ cháy nổ, bỏng lửa, điện giật do sưởi ấm bằng điện và nhiễm độc khí than đốt do sưởi ấm bằng bếp than, củi trong nhà kín.

Đốt sưởi bằng than củi làm cháy hết ô xy, thải ra cacbonic nên gây ngạt. Ngay cả khi hé cửa trong quá trình đốt than củi cũng không có tác dụng ngừa ngạt khí, đặc biệt nếu đốt than củi nhiều giờ

Bác sĩ YÊN LÂM PHÚC (Học viện Quân y)

Theo Trung tâm chống độc, Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), người dân không sưởi ấm bằng bếp than trong phòng đóng kín, vì nguy cơ bị ngộ độc khí rất lớn. Trong các đợt rét đậm các năm trước, trung tâm này đã tiếp nhận các ca ngộ độc khí do sưởi ấm bằng bếp than trong phòng kín.

Lý giải về nguyên nhân gây ngộ độc khí, một chuyên gia về cấp cứu - hồi sức của Bệnh viện Bạch Mai cho biết: "Khi đốt nóng, than củi sinh ra khí độc (CO), đốt cháy ô xy. Lượng ô xy trong phòng kín sẽ giảm dần, gây thiếu hụt ô xy cung cấp cho cơ thể, gây ngạt. Tình trạng này khiến cho não không được cung cấp đủ ô xy. Thiếu ô xy kéo dài sẽ gây tổn thương não, chết não".

Bác sĩ Yên Lâm Phúc, công tác tại Học viện Quân y, lưu ý thêm: "Đốt sưởi bằng than củi làm cháy hết ô xy, thải ra cacbonic nên gây ngạt. Ngay cả khi hé cửa trong quá trình đốt than củi cũng không có tác dụng ngừa ngạt khí, đặc biệt nếu đốt than củi nhiều giờ".

Cần đảm bảo dinh dưỡng

Bộ Y tế khuyến cáo, trong những ngày rét đậm, rét hại, người dân cần giữ ấm, ngay cả khi ở trong nhà, như: đóng cửa, che chắn kín gió, đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ. Khi trời giá rét, cơ thể mất nhiều năng lượng hơn để chống lạnh, do vậy dinh dưỡng trong mùa đông cần được đảm bảo, bao gồm cả đạm và chất bột đường. Uống nước ấm và ăn đồ ấm nóng giúp làm ấm hiệu quả.

Đặc biệt, không nên để trẻ ra ngoài khi nhiệt độ giảm thấp. Theo bác sĩ Trần Thu Nguyệt (Viện Y học ứng dụng VN), với trẻ nhỏ, từ dưới 10 độ C được cảnh báo là mức nhiệt độ nguy hiểm.

Theo một chuyên gia chống độc, khí độc thải ra do đốt sưởi không có mùi. Nếu đốt vào ban đêm, khi ngủ say, người bị ngạt không nhận biết được tình trạng gia tăng khí độc; không có cảm giác khó thở, ngộp thở do thiếu hụt ô xy, khiến cho cơ thể thiếu ô xy kéo dài trong nhiều giờ. Trong suốt quá trình đó, não không được cung cấp ô xy sẽ tổn thương không hồi phục, gây hôn mê, thậm chí tử vong. Ngoài việc gây ngạt do thiếu hụt ô xy, đốt sưởi bằng than củi cũng có nguy cơ gây bỏng, đặc biệt với trẻ em, do người lớn bất cẩn.

Với việc sử dụng thiết bị sưởi sử dụng nguồn điện như: quạt sưởi, đèn sưởi, lò sưởi, túi sưởi..., các chuyên gia cũng lưu ý người dân cần lựa chọn sản phẩm đảm bảo chất lượng, sử dụng đúng hướng dẫn về vị trí đặt thiết bị, đề phòng nguy cơ gây cháy nổ, gây bỏng.