Tương lai Fulbright u ám: Các học giả tinh hoa rơi vào “cơn bão chính trị”

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump bị cho là đang can thiệp sâu vào quá trình xét duyệt học bổng Fulbright .

Học bổng này vốn là công cụ “ngoại giao mềm” của Mỹ suốt gần 80 năm qua.

Nhà nghiên cứu Ryan Sutherland (31 tuổi) từng tin rằng mình có đủ mọi yếu tố để giành được học bổng Fulbright danh giá.

Là sinh viên y khoa tại Đại học Yale (Mỹ), đề tài nghiên cứu của Sutherland về lây nhiễm HIV trong cộng đồng người chuyển giới tại Malaysia vốn đã được hội đồng xét duyệt học bổng Fulbright tại Mỹ thông qua. Sutherland cũng từng có kinh nghiệm làm việc nhiều năm tại một số trung tâm nghiên cứu ở Malaysia.

Những tưởng sắp chính thức nhận được học bổng Fulbright, nhưng Sutherland bất ngờ khi nhận được thư báo “trượt”.

Ngay sau đó, truyền thông Mỹ đưa tin về việc hầu hết các thành viên cấp cao trong Hội đồng Học bổng nước ngoài Fulbright đã đệ đơn từ chức trong ngày 11/6. Những người xin từ chức đều cho rằng chính quyền đang can thiệp quá sâu vào quy trình xét duyệt học bổng của hội đồng.

Lúc này, Sutherland tự hỏi việc mình bị đánh trượt là do nguyên nhân chuyên môn, hay vì lý do chính trị. Trong thư thông báo “trượt”, Sutherland không nhận được lời giải thích nào.

“Những nhà nghiên cứu trẻ như tôi bỗng cảm thấy mình đột ngột bị gạt sang bên lề. Sự việc này sẽ gây ra một khoảng trống lớn trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học của tôi, cũng như những nhà nghiên cứu khác cùng rơi vào hoàn cảnh như tôi”, Sutherland chia sẻ.

Fulbright: Công cụ “ngoại giao mềm” quyền lực của Mỹ suốt 80 năm qua

Động thái mới nhất của Chính phủ Mỹ trong việc siết chặt kiểm soát hệ thống giáo dục đại học tại Mỹ đang đe dọa tới vị thế của một chương trình học bổng danh tiếng thế giới .

Học bổng Fulbright đã có lịch sử tồn tại gần 80 năm. Chương trình học bổng này vốn được xem là công cụ “ngoại giao mềm” quan trọng của Mỹ.

Học bổng Fulbright vốn là công cụ “ngoại giao mềm” của Mỹ suốt gần 80 năm qua (Ảnh minh họa: SCMP).

Mỗi năm, chương trình Fulbright tuyển chọn hơn 8.000 học giả gồm cả sinh viên và các nhà nghiên cứu người Mỹ đi ra nước ngoài làm công tác nghiên cứu và giảng dạy, cũng như đưa học giả quốc tế đến Mỹ để học tập, trao đổi học thuật.

Chương trình học bổng Fulbright đã được Quốc hội Mỹ tiến hành từ sau Thế chiến II, nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc tế giữa Mỹ và các nước, cũng như củng cố hình ảnh đẹp của Mỹ trong giới học thuật toàn cầu, như một quốc gia đi đầu trong hoạt động nghiên cứu.

Ngày 11/6, hầu hết thành viên cấp cao của Hội đồng Học bổng Nước ngoài Fulbright đã từ chức, sau khi chính quyền Mỹ lật ngược nhiều quyết định của hội đồng, khiến nhiều học giả vốn đã được hội đồng xét duyệt thông qua, nay lại bị trượt học bổng.

Trong tuyên bố từ chức mà hội đồng đưa ra, các thành viên hội đồng cho rằng chính quyền đã hành động trái luật. Ngoài ra, họ cũng cảnh báo rằng, uy tín của chương trình Fulbright chỉ có thể được duy trì, nếu hoạt động trao học bổng không bị ảnh hưởng bởi những xu hướng chính trị.

Giờ đây, danh tiếng học thuật cũng như quyền tự do học thuật của học bổng Fulbright đang bị đặt dấu hỏi.

“Nếu học bổng Fulbright mất đi tính liêm chính, đó sẽ là một đòn giáng mạnh vào công cụ “ngoại giao mềm” hiệu quả này. Học bổng Fulbright đã từng là cây cầu nối nước Mỹ và thế giới, đừng ra tay đốt cây cầu ấy”, ông Haroon Rashid Sherzad, một học giả từng nhận được học bổng Fulbright hồi năm 2006, chia sẻ. Ông hiện làm việc trong lĩnh vực hỗ trợ người tị nạn tại Anh.

Biến động của học bổng Fulbright giữa “cơn bão chính trị”

Định hình lại giáo dục đại học là một trong những mục tiêu trọng tâm của Tổng thống Mỹ Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai. Từ việc giáng những đòn trừng phạt xuống Đại học Harvard, cho đến việc siết chặt quy trình cấp thị thực cho sinh viên nước ngoài, Tổng thống Mỹ đang không ngần ngại can thiệp vào giới học thuật.

Chương trình học bổng Fulbright được Thượng nghị sĩ J. William Fulbright sáng lập năm 1946 và hiện được chính phủ Mỹ phối hợp vận hành với hơn 160 quốc gia. Ngân sách chi cho chương trình trong năm 2023 là 287,5 triệu USD, do Quốc hội Mỹ phân bổ. Ngoài ra, Chính phủ các nước và các cơ sở tiếp nhận học giả cũng đóng góp thêm tài chính cho chương trình.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đang chỉ đạo siết chặt kiểm soát hệ thống giáo dục đại học tại Mỹ (Ảnh minh họa: SCMP).

Hội đồng Fulbright do Tổng thống Mỹ bổ nhiệm với nhiệm kỳ hoạt động kéo dài 3 năm, nhưng về nguyên tắc, chương trình phải giữ tính phi đảng phái trong quá trình vận hành.

Theo các thành viên đã từ chức của Hội đồng Học bổng Fulbright, luật hoạt động của hội đồng vốn đã quy định đây là cơ quan có quyền phê duyệt cuối cùng đối với việc trao học bổng. Dù vậy, hiện tại, có thêm 1.200 học giả khác đang bị rà soát lại thông tin và có thể sẽ bị “đánh trượt” học bổng Fulbright trong thời gian tới.

Học giả người Đức Bera Topkara (25 tuổi) từng nhận được học bổng Fulbright, anh từng có thời gian theo học chuyên ngành thần học tại Đại học Emory (Mỹ). Anh cho biết bản thân đã bắt đầu lo lắng về hoạt động của Hội đồng Học bổng Fulbright khi một hội thảo dự kiến tổ chức hồi tháng 3 năm nay bất ngờ bị hủy sát nút.

Hiện Topkara đã quay về Berlin (Đức), anh vẫn khuyến khích bạn bè nộp hồ sơ xin học bổng Fulbright, dù hiện tại, tình hình đang không khả quan.

“Việc nhận được học bổng Fulbright không chỉ đưa lại trải nghiệm học thuật, mà còn mở ra những mối quan hệ cá nhân. Đó chính là ý nghĩa của học bổng Fulbright: kết nối con người trên khắp thế giới. Hiện tại, sự kết nối ấy đang bị đe dọa”, anh Topkara chia sẻ.

Ông Curt Rice – Giám đốc điều hành Fulbright Na Uy – cho biết hiện đã có 7/17 học giả người Mỹ bị từ chối học bổng nghiên cứu tại Na Uy, dù trước đó những học giả này đã được hội đồng thông qua. Các đề tài bị loại liên quan đến vấn đề đa dạng chủng tộc và giới tính, biến đổi khí hậu.

Việc nhận được học bổng Fulbright không chỉ đưa lại trải nghiệm học thuật, mà còn mở ra những mối quan hệ cá nhân (Ảnh minh họa: SCMP).

Một số nước châu Âu như Na Uy, Hà Lan đã xây dựng “phương án B”. Cụ thể, nếu học giả của họ không nhận được học bổng Fulbright, Chính phủ sẽ cấp học bổng khác để học giả vẫn có thể tới Mỹ học tập, nghiên cứu, chỉ là không còn danh xưng gắn liền với học bổng Fulbright danh giá nữa.

“Việc loại bỏ một số chủ đề nghiên cứu một cách có chủ ý sẽ gây tổn hại cho danh tiếng của chương trình học bổng Fulbright, vì như vậy, Fulbright không còn tôn trọng tính tự do học thuật”, ông Rice nói.

Hậu quả khó lường?

Ngay cả với những ứng viên không bị “đánh trượt”, việc hội đồng từ chức vẫn sẽ gây ảnh hưởng đến họ. Những học giả được nhận học bổng có thể gặp rắc rối trong quá trình hoàn thiện hồ sơ, thủ tục. Người đang chờ xét hồ sơ có thể sẽ phải chờ lâu hơn.

“Hồ sơ chưa thể duyệt cho đến khi hội đồng mới được bổ nhiệm, nên thời gian chờ sẽ kéo dài hơn bình thường. Điều này có thể khiến nhiều người nản lòng, không muốn nộp đơn ở thời điểm này nữa”, bà Maggie Mahoney – một học giả từng nhận được học bổng Fulbright để đến Ấn Độ nghiên cứu về quản trị giáo dục quốc tế – cho hay.

Bà Alana Deluty – Chủ tịch Chi hội Fulbright tại bang Rhode Island (Mỹ) – cho biết bà lo lắng cho tương lai của chương trình học bổng Fulbright. Khi vị thế và tầm vóc của chương trình này bị ảnh hưởng, nước Mỹ cũng sẽ đánh mất phần nào tầm ảnh hưởng đối với giới học giả quốc tế.

“Chúng ta đang làm nản lòng những học giả tinh hoa, xuất sắc trên thế giới, họ là những người từng khao khát đến Mỹ để học tập, nghiên cứu. Đây sẽ là một tổn thất lớn cho nước Mỹ”, bà Deluty đánh giá.