Thổi hồn vào vật liệu đã qua sử dụng

Tại Bỉ, hơn 90% lượng chất thải từ hoạt động xây dựng và phá dỡ hiện nay đã được “hồi sinh” lần thứ hai, chủ yếu thông qua việc nghiền nhỏ để tái sử dụng làm vật liệu lót đường hoặc nền móng công trình .

Các bồn rửa cũ được tập hợp để tái chế. Ảnh: RTBF

Con số ấn tượng này cho thấy những bước tiến đáng kể trong nỗ lực giảm thiểu rác thải của ngành xây dựng . Tuy vậy, đằng sau thành công ấy lại xuất hiện một thách thức mới: làm thế nào để có thể tái sử dụng trực tiếp vật liệu – hay còn gọi là “nâng cấp” (upcycling).

Thay vì nghiền nát mọi thứ, từ cây xà đến cánh cửa hay chiếc bồn rửa, một số người đã chọn cách “thổi hồn” vào vật liệu cũ, biến chúng thành những sản phẩm mới đầy sáng tạo .

“Upcycling” – Xu hướng thiết kế mới của ngành xây dựng

“Upcycling” là quá trình mang lại chức năng mới cho những vật liệu đã qua sử dụng, có thể là trong công trình, nội thất hay trang trí. Trong lĩnh vực xây dựng, điều đó có thể có nghĩa là biến một cánh cửa cũ, một cây xà hay mặt bàn phòng tập thể dục thành đồ nội thất độc đáo, mang dấu ấn cá nhân và giá trị bền vững.

Chị Charlotte Beer đang xử lý những vật liệu cũ để làm thành những căn bếp mới. Ảnh: RTBF

Theo Liên đoàn Doanh nghiệp Bỉ, 22-23% vật liệu sử dụng trong ngành xây dựng năm 2024 là vật liệu tuần hoàn, bao gồm tái chế, tái sử dụng và nâng cấp. Tuy nhiên, nếu đi sâu vào chi tiết, chưa đến 5% trong số đó thực sự được tái sử dụng trực tiếp hoặc biến đổi sáng tạo.

Tại Brussels, nhà thiết kế Charlotte Beer, thuộc Hợp tác xã Design With Sense, đang là một trong những người tiên phong cho xu hướng này. Với chị, phế liệu chính là “nguyên liệu thô” cho sự sáng tạo. Những mặt bàn thí nghiệm cũ được biến thành bàn làm việc, tấm ván phòng tập thể dục trở thành quầy bếp. Hơn 80% vật liệu trong các sản phẩm của Design With Sense là vật liệu thu hồi, được gia công thủ công ngay tại xưởng ở Brussels, một chuỗi cung ứng hoàn toàn nội địa.

“Những vật liệu này đã có một cuộc đời trước đó, và chính điều đó khiến chúng trở nên đặc biệt. Chúng ta cần học cách hiểu và xử lý chúng bằng một tư duy khác”, Charlotte chia sẻ. Căn bếp được thiết kế 100% từ vật liệu “nâng cấp” mà nhóm của chị thực hiện là minh chứng cho một phương pháp thiết kế bền vững và có trách nhiệm.
Theo Charlotte, “Upcycling không chỉ là một thẩm mỹ của sự tái sử dụng, mà còn là cách tư duy lại toàn bộ chuỗi giá trị”. Ngành công nghiệp đang dần chuyển dịch từ tư duy tiêu thụ sang tư duy biến đổi và tái tạo.

Tái chế chất thải xây dựng – một vòng tuần hoàn mới

Ở quy mô công nghiệp, Nicolas Eugène, Giám đốc vận hành tại Recynam (thuộc tập đoàn Tradecowall), lại đang viết nên một câu chuyện khác về quản lý chất thải rắn. Mỗi ngày, hàng tấn bê tông, đá vụn và nhựa đường được chuyển đến cơ sở của ông để nghiền, phân loại và biến thành những hạt vật liệu mới phục vụ xây dựng.

Dù hoạt động tái chế ngày càng được quan tâm, Nicolas cho rằng vẫn còn không ít rào cản: “Trong khu vực tư nhân, các doanh nghiệp đã quen dần với việc dùng vật liệu tái chế. Nhưng trong khu vực công, các quy định kỹ thuật và thủ tục đấu thầu vẫn còn hạn chế khả năng áp dụng rộng rãi”.

Vật liệu xây dựng bỏ đi chờ được tái chế. Ảnh: RTBF

Theo ông, nhận thức về giá trị vật liệu tái chế cũng đang thay đổi: “Trước đây, chúng tôi bán chất thải. Ngày nay, chúng tôi bán sản phẩm”. Ngành tái chế giờ đây không còn là lĩnh vực “tự làm” hay hoạt động xã hội mang tính phong trào, mà đã trở thành một ngành kinh tế có tổ chức, với tiêu chuẩn chất lượng và khả năng truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Các nền tảng như Rotor Deconstruction, BatiTerre hay Sàn giao dịch vật liệu cấp tỉnh đang góp phần “hồi sinh” các vật liệu đã qua sử dụng, đưa chúng trở lại chu trình xây dựng chuyên nghiệp.

Dù Bỉ hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ tái chế cao nhất châu Âu, việc tái sử dụng trực tiếp vẫn chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ. Phần lớn vật liệu vẫn đang được “tái chế hạ cấp” (downcycling) – tức là sử dụng cho mục đích có giá trị thấp hơn ban đầu. Tuy vậy, xu hướng đang dần thay đổi: trọng tâm chuyển từ xử lý rác thải sang giảm thiểu, tái sử dụng và nâng cấp thông minh.

Với Charlotte Beer, Upcycling không chỉ là làm mới cái cũ. Đó là mang lại ý nghĩa cho những gì chúng ta tạo ra, giữ lại và truyền tiếp. Đằng sau những hành động ấy là một ngành xây dựng đang tự tái tạo chính mình, nơi chất thải không còn được coi là kết thúc, mà là khởi đầu của một vòng đời mới. Bên cạnh đó, Chính phủ Bỉ cũng đang thúc đẩy các chính sách hỗ trợ như Kế hoạch Quản lý Tài nguyên và Chất thải (PGDR) nhằm tăng cường phân loại, khuyến khích tái sử dụng và thúc đẩy đổi mới trong công nghệ vật liệu.

Sự kết hợp giữa sáng tạo, trách nhiệm và tầm nhìn dài hạn đang dần định hình một nền kiến trúc tuần hoàn , nơi mỗi viên gạch, mỗi tấm gỗ cũ đều có thể “sống lại” trong một hình hài khác, đẹp đẽ và bền vững hơn.