Thời điểm đem lại kỳ vọng ở Dải Gaza

Bắt đầu có hiệu lực từ 12h ngày 24/11 (giờ Việt Nam), thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Phong trào Hồi giáo Hamas của Palestine sẽ kéo dài trong 4 ngày ở cả miền Bắc và miền Nam Dải Gaza, để các bên trao đổi con tin và tù nhân, mở ra không gian cho những hỗ trợ nhân đạo quốc tế.

Thỏa thuận ngừng bắn do Qatar làm trung gian hòa giải này dù vẫn khá mong manh nhưng đang tạo ra nhiều kỳ vọng về một cơ hội đối thoại rộng lớn.

Mở ra cơ hội cho một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài

Theo thỏa thuận, Phong trào Hamas thả 13 con tin là phụ nữ và trẻ em vào lúc 21h ngày 24/11 (theo giờ Việt Nam). Tổng số con tin Hamas thả trong 4 ngày ngừng bắn tới sẽ là 50 trong tổng số 240 con tin bị bắt giữ hôm 7/10. Trong khi đó, về phía Israel, nước này có nghĩa vụ phải trả tự do cho 150 tù nhân là phụ nữ và trẻ em người Palestine trong 4 ngày ngừng bắn. Đợt đầu tiên, Israel sẽ thả 39 người vào lúc 1h ngày 25/11. Truyền thông Israel cho biết, thỏa thuận ngừng bắn này có thể được kéo dài thêm một ngày cho mỗi 10 con tin được Hamas thả ra. Trong thời gian ngừng bắn, Liên hợp quốc (LHQ) và cộng đồng quốc tế sẽ đẩy mạnh việc đưa các chuyến hàng viện trợ nhân đạo lớn vào Gaza bao gồm cả mặt hàng nhiên liệu.

Quốc gia trung gian hòa giải Qatar đã thiết lập một trung tâm điều hành tại Thủ đô Doha để giám sát việc thực thi lệnh ngừng bắn cũng như việc trao đổi tù nhân và con tin. trung tâm trên cũng sẽ thu thập thông tin về các con tin còn đang bị giam giữ.

Người dân Palestine ở Dải Gaza sơ tán trong thời gian ngừng bắn tạm thời ngày 24/11. Ảnh: Reuters

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qatar Majed Al_Ansari cho biết, nước này sẵn sàng đóng vai trò điều phối giữa Israel, Văn phòng Chính trị Hamas tại Doha và Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế. Thỏa thuận ngừng bắn đầu tiên giữa Israel và Hamas được người dân Gaza và quốc tế mong đợi từ lâu. Tuy nhiên, cả hai bên đều khá dè dặt khi bình luận về lệnh ngừng bắn này, thậm chí để ngỏ khả năng xung đột sẽ còn leo thang hơn khi ngừng bắn kết thúc. Dù cam kết ngừng mọi hành vi thù địch trong thời gian lệnh ngừng bắn có hiệu lực, song Phong trào Hamas vẫn kêu gọi mở rộng cuộc chiến chống Israel ở tất cả các mặt trận, bao gồm cả ở khu vực Bờ Tây bị chiếm đóng, ngay khi lệnh ngừng bắn kết thúc. Phía Israel thì nhấn mạnh rằng, kiểm soát phía Bắc Dải Gaza là bước đầu tiên của một cuộc chiến lâu dài và họ đang chuẩn bị cho các giai đoạn tiếp theo.

Người phát ngôn Quân đội Israel Daniel Hagari cho biết: “Chúng tôi rất mong chờ trong những ngày tới, để lập kế hoạch và thực hiện các giai đoạn tiếp theo của cuộc chiến. Khi lệnh ngừng bắn tạm thời có hiệu lực, lực lượng của chúng tôi sẽ đóng quân tại đường ngừng bắn bên trong Dải Gaza”.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thì khẳng định rằng, lệnh ngừng bắn chỉ là tạm thời và cuộc chiến sẽ tiếp tục sau khi hết thời hạn. Dù lệnh ngừng bắn còn khá mong manh, song Phó Tổng Thư ký LHQ Martin Griffiths hy vọng thỏa thuận sẽ mang tới thông tin tích cực hiếm hoi cho người dân ở Israel và Dải Gaza ở thời điểm hiện tại. Cả LHQ và Bộ Ngoại giao Mỹ đều nhận định đây là “thời điểm đầy hi vọng” và các bên cần tận dụng để hướng tới việc tất cả các con tin bị Hamas bắt giữ được thả ra. Qatar hy vọng lệnh ngừng bắn tạm thời này sẽ mở ra cơ hội cho một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài trong tương lai. Đây cũng là mong muốn của Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah El-Sisi và Quốc vương Jordan Abdullah.

Tại cuộc hội đàm ở Cairo ngày 23/11 (giờ địa phương), hai nhà lãnh đạo kiên quyết phản đối các chính sách bỏ đói và trừng phạt tập thể áp đặt lên người dân Palestine, cũng như bất kỳ nỗ lực nào nhằm trục xuất người Palestine khỏi Gaza, tái khẳng định sự ủng hộ vững chắc của Ai Cập và Jordan đối với sự nghiệp của người Palestine. Trong khi đó, tại cuộc gặp với người đồng cấp Israel diễn ra cùng ngày, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez cũng đề xuất một hội nghị hòa bình quốc tế về cuộc xung đột giữa người Israel và Palestine, nhằm hướng tới việc xây dựng một nhà nước Palestine trong tương lai.

Iran cũng bày tỏ hoan nghênh đối với thỏa thuận ngừng bắn vì mục đích nhân đạo nêu trên. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Nasser Kanaani mô tả thỏa thuận trên là bước đầu tiên hướng tới việc chấm dứt hoàn toàn xung đột. Quan chức này đồng thời khẳng định Iran sẽ tham gia các nỗ lực bảo toàn thỏa thuận tạm ngừng bắn, cũng như đảm bảo chuyển hàng viện trợ nhanh chóng cho người dân ở Gaza. Trong khi đó, Bộ trưởng Điều phối Kinh tế Indonesia Airlangga Hartarto đã nhấn mạnh giải pháp hai nhà nước là “lối thoát duy nhất” để giải quyết cuộc xung đột giữa Israel và phong trào Hamas.

Phát biểu thay mặt Tổng thống Joko Widodo tại Hội nghị Thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi (G20) được tổ chức trực tuyến, ông Airlangga Hartarto nhận định cuộc xung đột Hamas – Israel bùng phát trong khi xung đột Ukraine – Nga vẫn chưa có hồi kết đang làm trầm trọng thêm các cuộc khủng hoảng trên thế giới và cản trở nỗ lực đạt được các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG) vào năm 2030. Ông hối thúc các nhà lãnh đạo G20 có hành động tập thể ngay lập tức nhằm giải quyết cuộc xung đột hiện nay giữa Hamas và Israel.

Ông nhấn mạnh: “Chúng ta phải ủng hộ việc hiện thực hóa giải pháp hai nhà nước phù hợp với các thỏa thuận quốc tế đã nhất trí”. Cũng tại hội nghị này, các nhà lãnh đạo G20 đã nhất trí khẩn trương hành động để ngăn xung đột leo thang và phân phối hàng viện trợ nhân đạo cho người dân ở Dải Gaza.

Bài học từ quá khứ

Với việc Israel và phong trào Hamas đồng ý tạm dừng giao tranh trong 4 ngày, hai bên có thể nhìn nhận lại các lệnh ngừng bắn từ những cuộc chiến khác để xác định mục tiêu thực sự của họ là gì. Ông Madhav Joshi, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Kroc thuộc Đại học Notre Dame, đánh giá rằng, những bước tiến nhỏ về lòng tin và thiện chí của cả hai bên cũng cho phép ngừng bắn phát triển thành hòa bình lâu dài.

Ông nói: “Với một thỏa thuận được đàm phán giữa các đối thủ… nơi các cải cách được theo đuổi trên nhiều lĩnh vực chính sách khác nhau, hòa bình thực sự có thể sẽ đạt được”.

Vị chuyên gia dẫn ví dụ từ Thỏa thuận Ethiopia (TPLF) năm 2022. Hai năm giao tranh giữa Chính phủ Ethiopia và Mặt trận Giải phóng Nhân dân Tigray (TPLF) ở phía Bắc, cùng những nỗ lực ngừng bắn thất bại, dẫn đến cái chết của ít nhất 100.000 người vào cuối năm 2022. Nhưng vào ngày 2/11/2022, hai bên đã ký Thỏa thuận Pretoria, theo đó tạm dừng giao tranh giữa lực lượng Chính phủ Ethiopia và TPLF. Nhà nghiên cứu Madhav Joshi nhấn mạnh rằng, Thỏa thuận Pretoria là một ví dụ tuyệt vời về việc tạm dừng chiến đấu có thể dẫn đến hòa bình như thế nào. Tuy nhiên, những gì xảy ra ở Ethiopia vượt xa những gì Israel và Hamas đã thống nhất. Thỏa thuận của họ không có văn bản chính thức, không có cơ chế giám sát và không bao gồm trách nhiệm của cả hai bên trong việc giải quyết các nguyên nhân sâu xa hơn đằng sau xung đột. Ngược lại, ở Ethiopia, cả hai bên đã đồng ý chấm dứt vĩnh viễn các hành động thù địch của cả hai bên, cùng với việc giải giáp TPLF và tái hòa nhập người dân Tigray.

“Trong khi tiến trình hòa bình lớn hơn gặp nhiều trở ngại, thỏa thuận ở Ethiopia bao gồm cơ chế xác minh, khuôn khổ và cam kết nhằm giải quyết những khác biệt chính trị cơ bản và các vấn đề phát sinh từ cuộc xung đột. Và trong trường hợp này, đó là tất cả những gì cần thiết để tìm ra con đường hướng tới hòa bình”, ông nói.

Một năm sau thỏa thuận ở Ethiopia, hòa bình nhìn chung vẫn được giữ vững, mặc dù phần lớn Tigray vẫn bị tàn phá. Chuyên gia Madhav Joshi cũng dẫn nhắc thêm những thỏa thuận ngừng bắn dẫn đến hòa bình trên thế giới khác như Hiệp định đình chiến Triều Tiên (1953) và Chiến tranh vùng Vịnh (1991)