3 năm xem xét đơn kiện với 4.000 trang tài liệu chứng cứ và 2 lần phân xử, phán quyết ngày 12/07 của Tòa trọng tài Quốc tế công bố tại Lahay đã chấm dứt nhiều thập kỷ tranh chấp chủ quyền không dựa trên bất kỳ ràng buộc pháp lý nào trên Biển Đông.

Dù tất cả các nước có tuyên bố chủ quyền trong vùng biển này đều là thành viên của Công ước quốc tế về Luật biển UNCLOS 1982, nhưng việc diễn giải và áp dụng công ước lại được thực hiện tuỳ tiện bởi Trung Quốc, khi ngang ngược lợi dụng sức mạnh và quyền lực, hung hăng trong các hành động đơn phương trên biển.Phán quyết ngày 12/07 của Toà trọng tài thường trực (PCA) về đường chín đoạn và một loạt các vấn đề liên quan đến cách diễn giải công ước quốc tế về Biển Đông đã mở ra một giai đoạn lịch sử mới đối với vùng biển vốn đông đúc và đầy rẫy tranh chấp này.

Tòa Trọng tài bác bỏ yêu sách &'đường lưỡi bò' của Trung Quốc

Tất nhiên, Trung Quốc phản đối dữ dội khi hầu hết các đòi hỏi quan trọng nhất của họ đã bị PCA bác bỏ. Nước này đã tốn vài năm trời với nhiều thủ đoạn để tìm cách bác bỏ vai trò của phiên toà và hậu quả pháp lý của nó nhưng đều thất bại.

Phán quyết của PCA đã đặt Trung Quốc trước một tình huống cực kỳ bất lợi: Bất cứ động thái leo thang nào của họ nhằm vi phạm phán quyết và gia tăng căng thẳng ở Biển Đông đều sẽ là trái với luật pháp quốc tế. Đây là thất bại nặng nề không chỉ về mặt ngoại giao, mà còn để lại những hậu quả hết sức lâu dài đối với chiến lược bành trướng xuyên suốt nhiều thập kỷ của Trung Quốc.

Phán quyết pháp lý quan trọng nhất và có tác động lớn nhất đối với Biển Đông của PCA là bác bỏ hoàn toàn đường lưỡi bò, vốn là một tuyên bố chủ quyền phi lý và hoang đường nhất trong các tranh chấp biển hiện hữu trên thế giới. Chính phán quyết này sẽ củng cố những chứng lý quan trọng nhất để đàm phán ranh giới biển giữa các nước có tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông, như Việt Nam, Philipines, Indonesia, Malaysia, Bruney trước các đòi hỏi vô lý của Trung Quốc. Đồng thời, mở đường cho các quốc gia lưu thông dễ dàng qua khu vực này khi phán quyết mở ra những ranh giới rất rõ về các vùng biển lưu thông tự do.

Tuy nhiên, phán quyết thứ hai về các đảo và bãi đá tại Trường Sa mới là phần bổ sung quan trọng nhất để giải quyết các tranh chấp trong phiên toà lịch sử này: PCA tuyên bố xét cả về hoàn cảnh lịch sử lẫn điều kiện tự nhiên, các đảo và đá tại Trường Sa đều thiếu vắng sự hiện diện thường xuyên, liên tục của đời sống kinh tế dân sự thông thường. Việc hiện diện của các lực lượng công vụ của các quốc gia tranh chấp trên các hòn đảo tại đây không phải là căn cứ và không tạo cơ sở cho sự hiện diện kinh tế đơn thuần. Do đó, các đảo này không tạo ra yêu sách về lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế.

Đây là một nội dung hết sức quan trọng của phán quyết, tạo cơ sở cho việc đàm phán chồng lấn vùng đặc quyền kinh tế của tất cả các quốc gia đang có tranh chấp ở Trường Sa. Quyền chiếm hữu các đảo và đá của mỗi nước có thể tiếp tục duy trì, nhưng quyền về vùng đặc quyền kinh tế thì không còn phụ thuộc vào cơ sở này nữa. Đây là lối thoát cho tất cả các nước trong hoà bình.

Thông cáo báo chí về kết quả vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc của PCA

Với Việt Nam, nội dung phán quyết này cũng mở ra cơ hội cho việc giải quyết các tranh chấp tại quần đảo Hoàng Sa. Khi hiện nay trên một số đảo có kích thước lớn tại vùng biển Hoàng Sa, Trung Quốc ngang ngược dùng vũ lực chiếm đóng trái phép, tự ý tôn tạo và đưa phương tiện gây chiến nhằm thách thức Việt Nam và thế giới tiếp cận khu vực này. Phán quyết của PCA khiến những tuyên bố, hành động ngang ngược của Trung Quốc trên vùng biển này trở thành hành động vi phạm phán quyết và có thể nhận lãnh những trừng phạt nặng nề.

Chắc chắn sau phán quyết của PCA, Trung Quốc là nước chịu nhiều bất lợi nhất. Tuy nhiên, phán quyết có lẽ sẽ không làm giảm sự hung hăng của Trung Quốc trong ngắn hạn, thậm chí trung hạn, nhưng nó đánh dấu sự thất bại chiến lược của Trung Quốc và nước này sớm muộn sẽ phải tái định hình lại chính sách của mình. Mỹ và phương Tây sẽ có những bước tiến dài trên Biển Đông vì hành lang pháp lý giờ đây đã rõ ràng hơn cho các hoạt động của họ.

Thất bại của Trung Quốc trên Biển Đông mang tính chiến lược, chưa rõ nước này sẽ hành xử tiếp theo thế nào? Nhưng bài học nước Nga tại Crimea cho thấy phát động một cuộc chiến xâm lăng thì dễ, thậm chí là đạt được quyền chiếm hữu cũng không phải quá khó khăn với các cường quốc, nhưng rút chân ra khỏi nó và khắc phục các hậu quả lâu dài là điều không hề dễ dàng.

Lan Anh

Theo PLO