SGK Tiếng Việt lớp 1 bộ Chân trời sáng tạo có “sáng tạo” quá đà?

Chủ đề Đi sở thú đề cập đến cả “ngựa gỗ” và “bà cho bé giỏ quà”; truyện Sóc và Dúi không nhắc đến sóc, nội dung và hình minh hoạ trái ngược,… SGK Tiếng Việt lớp 1 bộ Chân trời sáng tạo còn quá nhiều sạn!

Bộ SGK “Chân trời sáng tạo ” – Ảnh: NXB Giáo dục Việt Nam

Nhà xuất bản Giáo dục giới thiệu như thế nào về Chân trời sáng tạo ?

Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục giới thiệu, Bộ sách giáo khoa (SGK) với thông điệp Chân trời sáng tạo được biên soạn dựa trên các tiêu chí và quy định của SGK mới: Bám sát định hướng giáo dục phát triển năng lực học sinh với trọng tâm là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang hình thành và phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực người học; tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn SGK mới.

Tác giả của SGK Tiếng Việt 1 là Bùi Mạnh Hùng (Tổng chủ biên), Nguyễn Thị Ly Kha (Chủ biên), Nguyễn Lương Hải Như, Phạm Thị Kim Oanh, Vũ Minh Tâm, Nguyễn Xuân Tùng, Nguyễn Thành Ngọc Bảo, Phạm Vĩnh Lộc, Nguyễn Thị Xuân Yến.

SGK Tiếng Việt 1 tạo điều kiện để giáo viên tổ chức dạy học và phát triển các kĩ năng ngôn ngữ cho học sinh trên cùng một ngữ liệu nguồn; tạo điều kiện để giáo viên sử dụng phương pháp dạy học đa giác quan – phương pháp dạy học giúp học sinh tiếp nhận kiến thức, rèn luyện kĩ năng bằng nhiều kênh khác nhau, như thị giác, thính giác, xúc giác.

“Sách thiết kế các bài học theo dạng hoạt động. Theo đó, các bài học đều bắt đầu bằng hoạt động nói và nghe giúp học sinh khai thác kinh nghiệm ngôn ngữ, vốn sống để rút ra những nội dung liên quan đến bài học, đồng thời cảm nhận được ý nghĩa của việc đọc, viết; từ đó tự giác tham gia vào hoạt động đọc viết và vận dụng các điều đã học ở bài học để nói, nghe, viết (sáng tạo).

Ngoài ra, Tiếng Việt 1 cũng thể hiện hoạt động đọc mở rộng theo tiến trình hợp lí nhằm giúp giáo viên có thể tổ chức các hoạt động hướng dẫn HS đọc mở rộng hiệu quả” – NXB Giáo dục thông tin.

Sản phẩm “sáng tạo” khó hiểu

Thực tế, khi thành hình, Tiếng Việt lớp 1 tập 1 và tập 2 của bộ SGK Chân trời sáng tạo có tổng dung lượng hơn trang 350 trang giấy, “được sắp xếp theo chủ đề tương ứng với từng tuần học” – như cách các tác giả tự giới thiệu về “đứa con cưng” này. Cụ thể, các tác giả đã chia nội dung thành các chủ đề như Bé và bà, Đi chợ, Kì nghỉ, Ở nhà, Đi sở thú,… Mỗi chủ đề đều có 5 bài học chữ, học vần và ôn tập – kể chuyện.

Nhìn lướt qua mục lục với cách bố trí đều đặn mỗi chủ đề đều có 4 bài học chữ và 1 bài ôn tập, nhiều bậc phụ huynh cảm thấy tin tưởng vì tính logic, khoa học, ổn định trong ý tưởng thiết kế nội dung.

Tuy nhiên, nội dung cụ thể của mỗi bài học lại khiến người đọc cảm thấy khó hiểu vì quá nhiều “hạt sạn lớn”, nội dung chắp vá, khiên cưỡng, từ ngữ lạ lùng, xa vời với thực tiễn sử dụng ngôn ngữ xuất hiện ở những bài học đầu đời của trẻ.

Ngay ở tuần thứ 6 của chương trình học, “Ngựa gỗ”, “Bà ở quê ra. Bà cho cả nhà bé giỏ quà to” cùng hàng loạt từ không liên quan như phở, cà phê, pate được sử dụng làm nội dung thể hiện trong chủ đề “Đi sở thú” (trang 60 – 68).

Chủ đề Đi sở thú được triển khai bằng nhiều ngữ liệu hầu như không liên quan. Ảnh chụp từ bản điện tử.

Câu chuyện còn hài hước hơn nữa khi người đọc mở đến chủ đề Ngày Chủ nhật, tại trang 109, cuốn sách đưa ra truyện có tên là “Sóc và dúi” nhưng cả bài đọc không nhắc đến sóc. Các tác giả đưa ra chuyện kể gồm 4 câu rời rạc, gượng ép đưa thông tin khuyên dúi chăm tập thể dục thì mới ra được khỏi hang.

Ảnh chụp từ bản điện tử.

Ngoài trạng ngữ ở câu đầu tiên: “Ngày Chủ nhật, dúi ăn vặt và nằm ngủ” thì bài đọc gần như không có mối liên hệ nào khác giữa nội dung bài và chủ đề Ngày Chủ nhật.

Để làm rõ chủ đề Thể thao, trang 79 tập 1, các tác giả bộ SGK Chân trời sáng tạo đã sử dụng hình vẽ chú thỏ đứng ưỡn ngực tuyên bố: “Tớ chấp cậu nửa đường” trước chú rùa đang lau mồ hôi để minh hoạ cho lời kể: “Rùa rủ thỏ chạy thi” (?!). Điều này trái ngược hoàn toàn với nội dung trong truyện Ngụ ngôn Aesop mà mọi người, mọi thế hệ đều nằm lòng từ khi còn rất nhỏ là thỏ rủ rùa chạy

Ngoài ra, ở bài đọc này, các tác giả cũng vi phạm bản quyền nghiêm trọng khi không dẫn nguồn, ghi tên tác giả. Việc này còn lặp lại ở các bài “Giấc mơ của một cậu bé” (trang 169 – tập 1), “Khúc rễ đa” (trang 179 – tập 1),….

Trang 69 của cuốn sách kể câu chuyện về khỉ, sư tử và cái giếng: “Mỗi ngày, sư tử bắt một con thú nhỏ để ăn thịt. Khỉ đến muộn, sư tử tức giận. Sư tử thấy bóng mình dưới giếng. Sư tử nhảy xuống giếng và chìm nghỉm”.

Chỉ 4 câu đơn giản, gói gọn trong 34 chữ này mang đến cho người đọc sự băn khoăn rất lớn. Bài đọc dường như đã bị gọt giũa quá mức từ một truyện nào đó rất quen. Truyện bị làm cho vắn gọn đến nối thiếu hẳn mạch chuyện, làm cho 4 câu rời rạc.

Người đọc thấy phảng phất nội dung na ná giống một câu chuyện dân gian quen thuộc.

Không những thế, người đọc loáng thoáng thấy nội dung gần giống như truyện dân gian “Chú thỏ thông minh” – kể về chú thỏ bình tĩnh, mưu trí, đã lừa cho con hổ xám tự lao đầu xuống giếng mà chết và đem lại bình yên cho cả khu rừng. Tuy nhiên, nhân vật trong truyện này lại là khỉ và sư tử và truyện không được dẫn nguồn. Điều đó khiến người đọc có quyền đặt câu hỏi: Phải chăng nhóm tác giả đã có nhiều điểm thực hiện tuỳ tiện trong quá trình làm SGK – vốn là một tài liệu mang tính chuẩn mực cao?

Trong Tiếng Việt lớp 1 bộ SGK Chân trời sáng tạo xuất hiện nhiều từ ngữ lạ lùng, xa vời với thực tiễn sử dụng. Tại trang 77 tập 1, trong bài đọc có câu: “Mẹ cho bé bộ bi ve nhỏ xíu”. Cách dùng “bộ bi ve” gây cảm giác lấn cấn cho người đọc. Có lẽ, hiếm có người Việt nào có cách sử dụng từ như vậy.

Bài “Thiên tài Ê-đi-xơn” (trang 165, tập 1) nêu: “Ê-đi-xơn là người mang lại đèn điện, xe điện cho con người”. Nếu không kể đến chi tiết người phát minh ra đèn điện là ai còn đang gây tranh cãi thì Ê-đi-xơn không phải là người “mang lại (…) xe điện”. Từ điển mở Wikipedia cho biết, “chiếc xe điện đầu tiên được chế tạo vào năm 1881 do kỹ sư người Pháp Gustave Trouve”.

Bài Khu rừng kì lạ dưới đáy biển (trang 125, tập 2) phiên âm tên tác giả nước ngoài lạ hoắc là Giun-lờ Ven gây thắc mắc cho giáo viên và người đọc. Thực ra đây là tác giả quen thuộc Giuyn Véc-nơ (Jules Verne) – người đã viết cuốn Hai vạn dặm dưới đáy biển vốn rất quen thuộc với độc giả Việt Nam.

Cả hai nội dung này đều được cho là chưa khai thác kho tàng ngôn ngữ Việt Nam và có lẽ chưa phù hợp với trẻ lớp 1 – vốn là người vừa bước vào quá trình thụ đắc ngôn mẹ đẻ một cách chính thức.

SGK có đảm bảo là thước đo sự chuẩn mực?

Thực tế, năm học 2020-2021, ngành giáo dục đưa vào sử dụng sách giáo khoa lớp 1 theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Các nhà trường được chủ động đánh giá và lựa chọn những bộ sách khác nhau trong 5 bộ sách: Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo, Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục (đều của NXB Giáo dục Việt Nam) và bộ sách Cánh Diều (NXB Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh).

Sau một thời gian giảng dạy, đã có rất những phản ánh về những hạt sạn trong một số cuốn sách giáo khoa mới nhưng thiếu trong sáng về ngôn ngữ, chưa logic, chưa khai thác kho tàng ngôn ngữ Việt Nam,… Điều đáng nói là việc này đang diễn ra trong bối cảnh SGK cần là tài liệu đạt cao độ về tính khoa học và chuẩn mực.

Tại kỳ họp Quốc hội vào tháng 11/2020, Đại biểu Đặng Thị Phương Thảo – vốn là người đang công tác trong ngành giáo dục – đã thẳng thắn nêu quan điểm khi dư luận dấy lên bức xúc về bộ sách Cánh Diều: Đã sai thì phải sửa, cần rà soát, làm rõ những sai sót trong tất cả các cuốn sách giáo khoa mới. ĐBQH yêu cầu có phương án chỉnh sửa cụ thể, xác định rõ trách nhiệm của nhóm biên soạn, nhà xuất bản, hội đồng thẩm định…

“Sách giáo khoa dùng để dạy con trẻ rất quan trọng, như biểu tượng thước đo sự chuẩn mực trong giáo dục” – quan điểm này của Đại biểu Đặng Thị Phương Thảo nhận được sự đồng tình cao độ nhưng cũng để lại sự băn khoăn rất lớn trong lòng những người đang ngày đêm trăn trở về giáo dục, về thế hệ tương lai khi càng ngày càng gắp được nhiều sạn từ các bộ SGK trong chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cả 4 cuốn Tiếng Việt 1 có 'sạn': Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam nói gì?

Theo phản ánh của giáo viên, cả 4 cuốn Tiếng Việt 1 thuộc 4 bộ sách giáo khoa mới do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phát hành đều có lỗi về ngữ liệu, ngữ pháp.

Trả lời VTC News, đại diện Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho biết, đơn vị đã nắm được thông tin giáo viên, phụ huynh và báo chí phản ánh về "sạn" trong 4 cuốn sách Tiếng Việt 1 thuộc 4 bộ: Kết nối tri thức với cuộc sống; Vì sự bình đẳng, dân chủ trong giáo dục; Cùng học để phát triển năng lực và Chân trời sáng tạo.

Hiện có rất nhiều ý kiến trái chiều liên quan đến "sạn" trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Đơn vị đang lắng nghe thêm ý kiến các chuyên gia, đồng thời cho rà soát lại toàn bộ chi tiết được phản ánh là sai sót, chưa chuẩn về ngữ liệu, ngữ pháp trong Tiếng Việt 1.

Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã gửi báo cáo kết quả rà soát, đánh giá về những thông tin do giáo viên, báo chí phản ánh lên Bộ GD&ĐT. Sau khi có thông báo, nhà xuất bản sẽ công bố. Nếu có sai sót, nhà xuất bản sẽ xem xét điều chỉnh phù hợp với học sinh để có những bộ sách đạt chuẩn giáo dục nhất có thể.

Đoạn trích bài "Ếch con tính nhẩm" trong sách Cùng học để phát triển năng lực.

Liên quan vấn đề trên, đại diện Vụ Giáo dục Tiểu học, Bộ GD&ĐT cho biết, tại Điều 9, Thông tư 33 của Bộ GD&ĐT quy định về thẩm định chỉnh sửa nội dung sách giáo khoa có ghi rõ: "Sách giáo khoa không phải là tài liệu bất biến".

Do vậy, các nhà xuất bản và lực lượng liên quan đến sách giáo khoa có trách nhiệm cũng như quyền hạn điều chỉnh, bổ sung nội dung sách giáo khoa hợp lý và ngày càng tốt hơn. Chẳng hạn một số chỉ số liên quan đến tăng trưởng kinh tế, dân số, chỉ số môi trường hoặc điều chỉnh địa giới hành chính, nếu tình hình thực tế thay đổi, sách phải cập nhật, bổ sung thường xuyên.

Đại diện Bộ cho rằng, việc chỉnh sửa này rất bình thường khi biên soạn và sử dụng sách giáo khoa hàng năm và nó được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật, và tác giả là người chịu trách nhiệm cao nhất về sách giáo khoa.

Trong quá trình biên soạn và thẩm định, có thể hai đơn vị này chưa phát hiện ra nhưng trong quá trình sử dụng có những ý kiến phản hồi về những điều chưa hợp lý, đó là điều bình thường.

Như vậy, có thể hiểu, việc điều chỉnh ngữ liệu trong sách giáo khoa qua hai "kênh". Thứ nhất, tác giả và nhà xuất bản phải tự rà soát để cập nhật những thông tin thay đổi thực tế (như số lượng dân số, địa giới hành chính, tăng trưởng kinh tế...). Thứ hai, tác giả và nhà xuất bản rà soát, nghiên cứu lại những phản hồi của người sử dụng sách giáo khoa. Việc này phải làm hàng năm, sau đó báo cáo về Bộ GD&ĐT những nội dung cần chỉnh sửa hay điều chỉnh.

Đồng thời, Bộ GD&ĐT cũng có văn bản gửi các nhà xuất bản, nhà trường và các giáo viên đề nghị trong quá trình sử dụng sách giáo khoa và các tài liệu liên quan, các đơn vị phải có trách nhiệm phản ánh những nội dung cần điều chỉnh và báo cáo về Bộ GD&ĐT để sớm có phương án khắc phục.

Bài đọc trong sách Tiếng Việt 1, bộ Kết nối tri thức với cuộc sống.

Trong quá trình dạy học, nhiều giáo viên chỉ ra một số "sạn" cần khắc phục trong sách Tiếng Việt 1. Theo đó, ở bộ " Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục" , giáo viên lấy ví dụ bài tập đọc "Đi sở thú" (trang 73, tập 1, Tiếng Việt 1) kể chuyện một em bé tên là Lam đi sở thú. Đây có lẽ là sở thú kỳ lạ nhất thế gian: Chỉ có ngan, gà và "có anh chó vàng đua xe đạp". Nhưng con vật này hoàn toàn không phải nuôi trong sở thú, những kiến thức này sai căn bản từ phía nhóm tác giả.

Đến bài "Đổ rác" (trang 153), "Làm đẹp hè phố" (trang 157) cũng có rất nhiều sạn về mặt ngữ liệu khiến phụ huynh lo ngại, nếu học sinh phải thuộc những bài "thơ" này thì sẽ ra sao.

Ngoài bài tập đọc, sách này cũng có cách dùng từ ngữ âm, vần cũng có vấn đề, nhiều từ khó và nặng yếu tố địa phương xuất hiện trong các bài tập đọc như "muỗm" (trang 114), "lá trang" (trang 149), "bắc kim thang" (trang 177), "té" (trang 177), "con trích cồ" (trang 178), "phố (đường)", "hộ", "té (ngã)", "bò bía", chả,...

Trong sách Tiếng Việt 1, bộ " Kết nối tri thức với cuộc sống" , giáo viên cho rằng, ở trang 147, cũng bài tập giải ô chữ nội dung dài gần kín cả trang với hơn 100 chữ, ngang với một bài tập đọc. Nhiều phụ huynh mệt nhoài theo con học cũng vì lý do này.

Tương tự, bài tập 2 (giải ô chữ) ở trang 167 cũng có những câu bí hiểm hơn, ví dụ "Ai ai cũng có - Chẳng nặng là bao? Bạn ơi đi đâu- Nhớ mang theo nhé. (Là gì?)". Giáo viên đặt câu hỏi không biết cái mà "ai ai cũng có, chẳng nặng là bao, đi đâu cũng mang theo" này là cái gì, gợi người ta suy diễn ra cái gì.

Câu đố này, không có hình ảnh, chi tiết để trẻ nhận dạng và liên tưởng đến vật dụng hay ngoài vật dụng nên mang theo mình thường xuyên. Ngữ liệu này thể hiện sự cẩu thả, tùy tiện gây khó cho giáo viên khi thực hiện bài học trên lớp.

Ở mục giải câu đố, trang 79, tập 1 có ghi: Con gì tên rõ là "cha"- Có chứa chữ số nhìn qua ngỡ rùa - Con gì quen vẻ già nua- Bốn chân ngắn ngủn, thỏ thua chả ngờ. Để hiểu được câu đố, theo logic này, trẻ em phải có sự liên tưởng của người ngoài hành tinh: con gì tên rõ là "cha". Ngay từ câu đầu, đã thấy vô nghĩa và phản giáo dục: "con (vật) gì" có tên gọi "cha" (bố)?.

Còn ở Tiếng Việt 1, bộ "Cùng học để phát triển vì giáo dục" có truyện "Tấm Cám" ở trang 109 (tập 1): "Tấm mồ côi mẹ, phải ở với mẹ kế là mẹ của Cám. Tấm rất chăm chỉ. Ngày ngày, Tấm mò cua, bắt cá, chăn trâu, cắt cỏ,... Còn Cám ham chơi, chả chịu làm gì. Có lần, cả hai đi bắt cá. Cám nghĩ kế lấy hết cá ở giỏ của Tấm để mẹ khen".

Chỉ cắt một mẩu mấy câu mở đầu truyện "Tấm Cám" rất lửng lơ mà dám lấy tên truyện là "Tấm Cám". Một mẩu truyện chẳng thành truyện này được chọn dạy cho trẻ em lớp 1 để làm gì, nhằm mục đích giáo dục cho trẻ cái gì?. Để được "mẹ khen", Cám "nghĩ kế" lấy cắp hết cá của người khác? Dạy và khuyến khích trẻ em ăn cắp, để được mẹ khen?.

Giáo viên cho rằng, với nội dung bị cắt cúp như vậy, bài "Tấm Cám" này thật nguy hiểm vì tính phản giáo dục của nó. Không rõ vì sao tác giả và người thẩm định không "soi" ra lỗi này.