Phiến quân HTS ở Syria là ai và vì sao lực lượng này tấn công Aleppo?

Cuối tuần vừa qua, phiến quân dưới sự lãnh đạo của lực lượng HTS đã tấn công dữ dội và chiếm thành phố Aleppo, khiến chính quyền Syria phải đối mặt với mối đe dọa lớn nhất trong nhiều năm.

Phiến quân Syria tại khu vực ngoại ô thành phố Aleppo. (Nguồn: Guardian)

Cuộc tấn công diễn ra nhanh chóng từ thứ Tư tuần trước, khiến các lực lượng trung thành với Tổng thống Syria Bashar al-Assad và các đồng minh của ông bị bất ngờ

8 năm trước, các cuộc không kích của Nga đã giúp quân đội của Tổng thống Syria Bashar al-Assad đẩy lùi phiến quân khỏi thành phố Aleppo, tạo một bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến diễn ra ở Syria. Tuy nhiên vào cuối tuần vừa qua, phiến quân đã tấn công dữ dội và chiếm lại Aleppo một lần nữa, khiến chính quyền Assad phải đối mặt với mối đe dọa lớn nhất trong nhiều năm.

Sau đây là những điều bạn muốn biết về câu chuyện đang diễn ra ở Syria

Chuyện gì đã xảy ra ở Aleppo?

Cuộc tấn công mới ở Syria bắt đầu vào thứ Tư tuần trước, khi các nhóm phiến quân tuyên bố nhanh chóng giành quyền kiểm soát một căn cứ quân sự và 15 ngôi làng do lực lượng chính phủ nắm giữ ở tỉnh Aleppo, phía Tây Bắc Syria.

Lực lượng phiến quân lần này do nhóm thánh chiến Hayat Tahrir al-Sham (HTS) cầm đầu, đã cắt đứt tuyến đường cao tốc chính dẫn từ Damascus đến Aleppo. Tính tới Chủ Nhật, phiến quân HTS dường như đã kiểm soát hoàn toàn thành phố Aleppo.

Nga lập tức tiến hành các cuộc không kích để đáp trả đòn tấn công bất ngờ. Quân đội Syria cũng nhanh chóng điều quân tiếp viện và thiết bị đến tỉnh Hama, trong bối cảnh giao tranh dữ dội xảy ra khi phiến quân cố gắng tiến về phía Nam hướng đến thủ phủ khu vực.

Lịch sử của cuộc nội chiến ở Syria?

Năm 2011, các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ, một phần của phong trào Mùa xuân Arab đã bị chính quyền đập tan. Tình trạng bất ổn sau đó đã dẫn đến một cuộc nổi dậy có vũ trang, cuối cùng đã biến thành một cuộc nội chiến gây chia rẽ với nhiều phe phái phiến quân tham gia, được các thế lực trong khu vực hậu thuẫn. Tham gia vào bức tranh hỗn loạn chung còn có hoạt động của các tổ chức thánh chiến cực đoan, bao gồm một chi nhánh của Al-Qaeda và phong trào Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.

Cuộc nội chiến đã khiến khoảng nửa triệu người thiệt mạng và làm cho gần 7 triệu người khác phải chạy trốn khỏi đất nước để tị nạn. Những người ở lại đang phải chịu đựng tình trạng khủng hoảng kinh tế kéo dài.

Mặc dù phiến quân từng là mối đe dọa nghiêm trọng đối với chính quyền Syria, Tổng thống Assad đã dần giành lại quyền kiểm soát khoảng 70% đất nước với sự hỗ trợ lớn từ Nga và Iran.

Phiến quân đã bị giới hạn hoạt động tại một số khu vực ở phía Bắc và Tây Bắc Syria, nơi họ bám trụ nhờ sự bảo vệ của Thổ Nhĩ Kỳ. Cuộc chiến chưa bao giờ dừng lại hoàn toàn, nhưng phần lớn đã rơi vào bế tắc kể từ khi Nga và Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò trung gian cho lệnh ngừng bắn ở khu vực Idlib tại phía Tây Bắc đất nước vào năm 2020.

Tại sao xung đột lại tái diễn?

HTS dường như đã chuẩn bị cho cuộc tấn công bất ngờ được một thời gian, với các báo cáo về những cuộc tập trận lớn diễn ra trong nhiều tuần vào mùa Thu năm nay. Các chuyên gia cho biết lực lượng của HTS chuyên nghiệp hơn đáng kể so với thời điểm ngừng bắn, với một trường quân sự mới được thành lập và lực lượng này nắm quyền kiểm soát hoàn toàn đối với chính quyền địa phương tại các thành trì của họ.

Một yếu tố quan trọng khác trong bước tiến mới là tình hình địa chính trị rộng lớn hơn và có cảm giác các đồng minh của Assad đang bị phân tâm hoặc suy yếu.

Hezbollah, một phong trào có quan hệ mật thiết với Iran và từng là yếu tố quan trọng trong lực lượng của Assad, đã bị suy yếu bởi các hoạt động của Israel ở Liban. Israel cũng tăng cường đáng kể các cuộc không kích nhằm vào lực lượng Iran trên bộ ở Syria và còn tấn công các kho vũ khí ở Aleppo.

Dareen Khalifa, một chuyên gia về Syria tại Crisis Group, nói với FT rằng những điều này đã tạo ra một “cơ hội ngàn năm có một” cho quân nổi dậy.

Hay’at Tahrir al-Sham là ai?

Người sáng lập HTS, Abu Muhammad al-Jolani, từng là nhân vật tham gia vào cuộc nổi dậy ở Iraq chống lại Mỹ, với tư cách là thành viên của một nhóm cuối cùng đã trở thành Nhà nước Hồi giáo (IS). Trong quá khứ, HTS mang tên Jabhat al-Nusra hoặc Mặt trận Al-Nusra. HTS sau đó đã tuyên bố trung thành với Al-Qaeda.

Nhóm công khai cắt đứt quan hệ với Al-Qaeda vào năm 2016 và đổi tên thành Hay’at Tahrir al-Sham, hay Tổ chức Giải phóng Levant. HTS hiện là phe phiến quân mạnh nhất ở Syria và đang kiểm soát Idlib, nơi có khoảng 4 triệu người sinh sống. Lực lượng này có trong tay khoảng 30.000 quân.

HTS bị Mỹ xem là một nhóm khủng bố, tuy nhiên có vẻ nhóm không có tham vọng toàn cầu. Dù sao, vẫn có những quan ngại nghiêm trọng về nhân quyền trong khu vực mà nhóm này kiểm soát, bao gồm cả việc hành quyết những người bị buộc tội liên kết với các nhóm đối thủ.

Chính quyền Syria sẽ phản ứng như thế nào?

Trong khi HTS tiến quân với tốc độ đáng kinh ngạc, giới quan sát tin rằng điều này không có nghĩa chính quyền Syria đang thua và sẽ không chống trả.

Ibrahim al-Assil, một thành viên cấp cao tại Viện Trung Đông ở Washington DC, cho biết: “Trận chiến thực sự vẫn chưa bắt đầu. Assad có thể đang áp dụng một chiến lược cũ đã từng hiệu quả với ông trước đây: rút lui, tập hợp lại, củng cố và phản công. Một bài kiểm tra quan trọng đối với sự thay đổi của quân nổi dậy sẽ là khả năng biết được khi nào nên dừng lại.”

Với bối cảnh quân đội chính quyền Syria đang củng cố lực lượng ở Hama và các cuộc không kích của Nga có khả năng sẽ tăng cường trong thời gian tới, sức mạnh của HTS sẽ bị thử thách nghiêm trọng trong những ngày và tuần tới. Các cuộc đàm phán giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga có khả năng sẽ mang tới những kết cục quan trọng cho các cuộc đụng độ mới.